Bibliyografya: 9 amasya antlaşmasi 9

AMR b. MERZÛK

Ebû Osman Amr b. Merzûk el-Bâhilî el-Basrî (ö. 224-839) Basra'nın tanınmış muhaddisî.

Hayatı hakkında fazla bilgi yoktur. 130'lu ⁸⁴³ yıllarda doğdu. Şu'be b. Haccâc ve Hammâd b. Seleme gibi muhaddislerden hadis öğrendi. Kendisin­den de Buhârî, Ebû Dâvûd, Ebü Zür'a, Ebû Hatim er-Râzî gibi meşhur muhaddisler hadis rivayet ettiler. Yahya b. Saîd el-Kattân, Ali b. Medînî gibi münek­kitler Amr'ın pek güvenilir olmadığını, Dârekutnî ve Hâkim de onun çok yanıl­dığını söylemekle beraber diğer hadis otoriteleri Amr'ı övmüşlerdir. İbnü'1-Medîn’nin Amr b. Merzûk'u “gevşek” bul­duğu Ahmed b. Hanbel'e söylendiği za­man o hayret etmiş ve Amr'ın makbul (sâlih) bir râvi olduğunu söylemiştir. Hat­ta İbn Hanbel, Basra'ya hadis tahsili için giden oğlu Salih'e Amr'ın hadislerini ni­çin yazmadığını sormuş, onun, “Yazma­mı istemediler” demesi üzerine de Affân b. Müslim'in Amr'ı beğendiğini söy­lemiş, Affân'ın takdir ettiği bir kişi hak­kında kimsenin bir şey diyemeyeceğini belirterek Amr b. Merzûk'a olan güve­nini dile getirmiştir. Yahya b. Maîn de ehl-i Kur'ân ve faziletli bir insan olarak nitelendirdiği Amr'ın güvenilir bir muhaddis olduğunu söylemiştir. Süleyman b. Harb'e göre onu tenkit edenler, ken­dilerinde olmayan hadisleri rivayet etti­ği için kıskançlıkları sebebiyle böyle davranmışlardır. Buhârî'nin, eI-Câmicu'ş-şahîh'inde iki yerde ⁸⁴⁴ “haddesenâ Amr” diyerek ondan hadis rivayet etmesi, Ebû Davud'un ise onun birçok rivayetini Sü­nen 'ine alması, Amr'ın hadisteki yerini göstermektedir. Burada şunu belirtmek gerekir ki Buhârî, Amr b. Merzûk hak­kındaki tenkitleri dikkate alarak, belir­tilen iki yerde de. hadisleri kendilerin­den aldığı güvenilir bir başka hocasının daha adını verme ihtiyacını duymuştur. Şu"be b. Haccâc'ın rivayetlerini en iyi Amr'ın bildiği, Basra'da onun meclisle­rinden daha büyük bir hadis meclisi kurulmadığı, bu meclislerde 10.000 ha­dis talibinin yer aldığı ifade edilmek­tedir.

Amr b. Merzûk'un çok hayır yapması yanında önemli bir özelliği de bilhassa deniz savaşlarına katılmasıydı. Bu se­beple kitaplarını çok defa Ebû Dâvûd et-Tayâlisfye bırakırdı. Saçını, sakalını kına ile boyar, hadis rivayetinden arta­kalan zamanını ibadetle geçirirdi. Safer 224'te (Ocak 839) Basra'da vefat etti. ⁸⁴⁵

Bibliyografya:

1- Buhârî, “Diyât”, 2, “Feza'ilü aşhâbi'n-ne­bî”, 30.

2- Buhârî, et-Târihu'l-kebir, VI, 373.

3- İbn Sad et-Tabakât, VII, 305.

4- Ukaylî, ed-Du'a-fâ'il'i-kebîr (nşr. Abdülmu't Emin Kal'acî), Beyrut 1404-1984, III, 292.

5- el-Cerh ve't-ta'dil, VI, 263-264.

6- Zehebî. A'lâmü'n-nübelâ, X, 417-420.

7- Zehebî.Mîzânü'l-i'tidâl, III, 287-288.

8- Zehebî.el-Muğni (nşr. Nûreddin tr), Haleb 1391-1971, I, 489.

9- İbn Hacer, Tehzitbü't-Tehzib, VIII, 99-101.

10- İbn Hacer, Hedyü's-sârî Mukaddimem Fethi'l-bârî (nşr. Tâhâ Abdurrauf Sa'd v.dğr), Ka­hire 1398-1978, 11, 186. ⁸⁴⁶

AMR b. MEYMÛN

Ebû Abdillâh (Ebû Yahya) Amr b. Meymûn el-Evdî (ö. 74-693 [?]) Muhaddis tabiî.

Yemen'deki Mezhic kabilesinin Evd koluna mensuptur. Hz. Ebü Bekir dev­rinde Kûfe'ye gelip yerleştiği için el-Küfî nisbesiyle de anılır. Câhiliye döneminde doğdu. Müslüman olmakla birlikte Hz. Peygamber'i göremedi, bu sebeple muhadramûn'dan sayıldı. İslâmiyet'i ka­bul edişi. Yemen Valisi Muâz b. Cebel'in tesiriyle oldu. Bundan dolayı ona karşı gönlünde derin bir muhabbet uyandı ve yanından hiç ayrılmadı. Muâz'ın vefa­tından sonra ashâbı kiramın en fakihi olarak gördüğü Abdullah b. Mes'ûdun peşini bırakmadı ve kıraat ilmini ondan arz usulüyle tahsil etti. Kendilerinden hadis rivayet ettiği diğer sahâbîler Hz. Ömer, Ali, Sa'd b. Ebû Vakkas, Ebû Hüreyre, Âişe ve Ebû Eyyûb el-Ensâr’dir. Amr'dan da Şa'bî, Saîd b. Cübeyr, Amr b. Mürre, Ebü İshak es-Sebîî gibi tanınmış muhaddisler rivayette bulundular. Ebû İshak ondan ayrıca kıraat da öğ­rendi. Bütün münekkitler Amr'ın güve­nilir bir muhaddis olduğunu kabul et­mişlerdir. Rivayetleri çok olmamakla be­raber Kütüb-i Sitte'de yer almıştır. Hz. Ömer'in çeşitli uygulamalarını rivayet et­miş, Ebû Lü'lü' tarafından şehid edi­lişini bizzat görmüş, onun suikasttan sonraki halini ve Hz. Osman'ın halife seçilişini bütün teferruatıyla anlatmış­tır. ⁸⁴⁷ Talebesi Ebû İshak'ın söylediğine gö­re Amr b. Meymûn. çevresindeki müslümanlann, hatta ashâb-ı kiramın takdiri­ni kazanmıştır. Yaşadığı uzun yıllar bo­yunca hac ve umre münasebetiyle bir­çok defa ⁸⁴⁸ Kabe'yi ziyaret etmiştir. Çok yaşlan­masına rağmen ölümü hiç temenni et­memiş, ancak Emevî valilerinden Yezîd b. Ebû Müslim'in rahatsız edici mu­amelelerine mâruz kalınca, Allah'tan kendisini kötülerle bir arada bulundur­mamasını dilemiştir. Ölüm tarihi kesin olarak bilinmemekte, 74 ⁸⁴⁹ veya 75 ⁸⁵⁰ yılında vefat ettiği rivayet edil­mektedir. ⁸⁵¹

Bibliyografya:

1- Buhâri. “Fezâ'ilü aşhâbi'n-nebî”, 8.

2- Buhâri. et-Târihul-kebîr, VI, 367.

3- Buhâri. et-Târihu'ş-sağîr (nşr. Mahmûd İbrahim Zâyed), Kahire 1396-97-1976-77, I, 157, 190.

4- İbn Sa'd, et-Ta­bakât, VI, 117-118.

5- el-Cerh ve't-tacdîl, VI, 258.

6- Ebü Nuaym, Hilye, IV, 148-154.

7- İbn Abdülber, el-İstfâb, II, 542-544.

8- İbnü'l-Cevzî, Şıfatü'ş-şafve, III, 35.

9- Îbnü'l-Esîr, Uğdul-ğâbe, IV, 275-276.

10- Nevevî, Tehzîb, I, 34-35.

11- Zehebî. A'lâmü'n-nü­belâ’, IV, 158-161.

12- Zehebî. Tezkiretul-huffâz, I, 65.

13- İbnü'l Cezert, Gâyetü'n-nihâye, I, 603.

14- İbn Hacer. Tethibü’t -Tehzib, VIII, 109-110.

15- İbn Hacer. el-İşâbe (Bicâvî), V, 154-155.

16- İbnü'l-İmâd, Şezerât, I, 82. ⁸⁵²

1 kuzeyinde.

2 güneyi.

3 m.ö. 336-323.

4 717-740.

5 1155-1192.

6 1398.

7 1555.

8 BA, TD, nr. 387, s. 353-355.

9 TK, TD, nr. 26, 6b-17a.

10 tahmi­nen 20.000 kişi.

11 yaklaşık 15 ton.

12 BA, MAD, nr. 160, 52b.

13 Souuenirs, s. 453.

14 vr 38b.

15 zaviye.

16 1237-1247.

17 1266-1267.

18 1326.

19 XIV. Yüzyıl.

20 1372.

21 1308.

22 1209-1210.

23 1414-1419.

24 1430.

25 1486.

26 1510.

27 1486.

28 1502.

29 1488.

30 1665.

31 1671.

32 İlhah Şahin-Feridun Emecen, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/1-4.

33 İlhah Şahin-Feridun Emecen, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/4.

34 26 Eylül 1554.

35 İlhan Şahin-Feridun Emecen, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/4.

36 İlhan Şahin-Feridun Emecen, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/5.

37 1308-1309.

38 1312.

39 Gönül Cantay, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1991: 3/5-6.

40 Gönül Cantay, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1991: 3/6.

41 İstanbul 1327 r, 1330 h., 428 s.

42 İstanbul 1329 r, 1332 h, 492 s.

43 1335.

44 İstan­bul 1927, 392 s.

45 1306.

46 İstanbul 1928, 240 s.

47 İstanbul 1935, 199 s.

48 1608.

49 1688.

50 Amasyalı Abdî.

51 Abdurrahman Eşref.

52 Osman Fevzi Olcay.

53 H. Uzunçarşılı.

54 haz. Ali Yılmaz-Mehmet Akkuş, Ankara 1986. Turgut Akpınar, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/6-7.

55 liquidambar, sıgala yağı.

56 abeimoschus moscatus.

57 Lat physeter catodon macrocephalus, Fr. cac-halot, İng. sperm whale “ispermeçet bali­nası”.

58 Parthça. Orta Farsça.

59 a-mbrotos “ölümsüz, ilâhî”.

60 m.ö. IX. Yüzyıl.

61 filozof-hekim.

62 1380.

63 Dîvânı Kebîr, V, 303.

64 anber-i eşheb “ak amber”.

65 Avrupa dil­lerinde musk ambrette.

66 Sargon Erdem, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/7-8.

67 Vecdi Akyüz, Türkiye İslam Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/8.

68 1683.

69 Münir Aktepe, Türkiye İslam Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/8-9.

70 1697-1702.

71 1700.

72 1754-55.

73 1700.

74 1754-55.

75 1739.

76 Şennur Aydın, Türkiye İslam Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/9-10.

77 Şennur Aydın, Türkiye İslam Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/10.

78 1700.

79 İsmail E. Erünsal, Türkiye İslam Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/10.

80 1700.

81 1701-1702.

82 29 Nisan 1700.

83 Semavi Eyice, Türkiye İslam Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/11-12.

84 1839.

85 Necati Aktaş, Türkiye İslam Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/12.

86 389-393 A. H.

87 990-1003.

88 363-555 A. H.

89 1920-1921.

90 Hidayet Nuhoğlu, Türkiye İslam Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/12-13.

91 bk. Lisânü'l-'Arab, “eamel” md.

92 bk. Râgıb el-lsfahânî, el-Müfredâi “amel”, “fiel” md.leri.

93 bk. Buhârî, “Tevhîd”, 47; Dârimî, “Rikâk”, 28.

94 bk. Fâtır 35/10.

95 bk. Fussılet 41/33.

96 Hûd 11/7; el-Kehf 18/7; el-Mülk 67/2.

97 Yûnus 10/14.

98 Yûnus 10/61.

99 et-Tevbe 9/94, 105; Yâsîn 36/54.

100 ez-Zilzâl: 99/7-8.

101 en-Nûr 24/38; Se-be' 34/37-38; el-Mü'min 40/40; el-Ahkâf 46/16.

102 el-Mâide 5/90; el-Kasas 28/15.

103 en-Nûr 24/39-40.

104 en-Nisâ: 4/17-18.

105 Tirmizî, “Zühd”, 11; İbn Mâce, “Fiten”, 12.

106 Buhâri, “îmân”, 39; Müslim. “Müsâkat”, 107, 108.

107 er-Ra'd 13/29.

108 et-Talâk 65/11.

109 Fussilet: 41/ 40.

110 el-Ankebût 29/4.

111 Âl-i İmrân 3/120.

112 el-Câsiye 45/15.

113 Âl-i İmrân 3/30.

114 es-Secde 32/ 12.

115 el-Beyyine 98/7-8.

116 el-Enbiyâ 21/105.

117 el-En'âm 6/85; el-Enbiyâ 21/72.

118 eş-Şuarâ 26/83.

119 Hüd 11/11.

120 bk. el-Bakara 2/62; Sebe' 34/ 37; Tegâbün 64/9.

121 daha geniş bilgi için bk. İMAN.

122 bk. Buhârî, “Rikâk”, 31; Müslim, “îmân”, 203-207.

123 ayrıca aş.bk.

124 Buhârî, “îmân”, 39; Müs­lim, “Müsâkât”, 107.

125 el-Hac 22/37.

126 bk. Aclûnî, I, 192.

127 bk. VA'D ve VAİD.

128 Buhârî, “Tevhîd”, 25, “Rikâk”, 18; Müslim, “Şıfâ-tü'l – münâfikin”, 71-78.

129 bk. Buhârî, “Teheccüd”, 6; Müs­lim, “Şıfâtü'l-münâfikın”, 79.

130 habt-ı amel. ihbât-ı amel.

131 bk. el-Bakara 2/217; el-Mâide 5/53; el-En'âm 6/88.

132 bk. Müsned, IV, 199, 204, 205.

133 Hûd 11/114.

134 el-Furkân 25/70.

135 bk. Buhârî, “Edeb”, 102; Müslim, “Birr”, 59.

136 daha ge­niş bilgi için bk. İHBAT. Süleyman Uludağ, Türkiye İslam Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/13-16.

137 el-a'mâlü'l-bâtıne.

138 el-a'mâlü'z-zâhire.

139 meselâ bk. Abdülazîz el-Buhârî, I, 5; Râzî, 1, 92.

140 Bu­hârî, “Bed'ü'1-vahy”, 1; Ebû Dâvüd, “Ta­lâk”.

141 md. 2.

142 Süyûtî, s. 76.

143 bk. MUAMELAT.

144 Beyzâvî'den naklen Süyûtî, s. 76; İbn Nüceym, s. 24; diğer ta­rifler ve “kasd”, “irade” gibi kavramlarla mukayese için bk. Eşkar, s. 20-37.

145 İTA, I, 363-364.

146 Buhârî, “cltk”, 6.

147 Ûdeh, I. 410-411.

148 aş bk.

149 İTA, I, 363.

150 bk. el-Eşbâh ve'n-nezâ'ir, s. 16.

151 el-Eşbâh ve'n-nezâ3ir, s. 38-46.

152 bk Eşkar, s. 32-37.

153 hadise yer veren kaynaklar, hadisin sıh­hat durumu ile ilgili tenkit ve değerlendirmeler için bk. Eşkar, s. 515-529.

154 bk. Süyûtî, s. 39-40; Eşkar, s. 89-90, 101, vd.

155 bk. İbn Kayyım el-Cevziyye, II, 162-163; Eşkar, S. 44-56.

156 Süyûtî, s. 46 vd.; İbn Nüceym, s. 24-25; farz olarak ifa edilen ibadetlerde niyetin şart olup olmaması açısından bu nevi ibadetlerin Şafiî fıkhı esas alınarak yapılan bir taksimi için bk. Süyûtî, a.y.

157 örnek­leriyle birlikte bk. Süyûtî, s. 76 vd.; İbn Nüceym, s. 46 vd., 50 vd.

158 bk. niyet, ihlas.

159 meselâ Sen-hûrî, Meşdirü'l-hak fıl-fıkhi'l-İslâmî, VI, 29-35; Sen-hûrî, el-Vasît fî şerhi'l-kânûni'i-medenî el-cedid, I, 180, dipnot 1, s. 470, dipnot 2; Süvâr, et-Tacbîrani'l-irâde fi'l-fıkhi'l-İstâmî, s. 464 vd.; Süvâr, eş-Şekl fi't-fıkhi'l-İslâmî, s. 131 vd.; Karaman, II, 63.

160 meselâ Mahmesânî, en-Nazanyye-tû’l-câmme, II, 30-31, 93; Mahmesânî, Fetsefetü't-teşrf fi'l-lslâm, s. 216; a.mlf., ed-Devmü'l-hulukıyye, s. 478-481, 503-504, 506-507; Zeydan, s. 305-306.

161 geniş açıklamalar için bk. İbn Kayyım el-Cevziyye, IH, 107-147.

162 Bedâ'i', V, 133.

163 bk. Şelebî, s. 451-469, 470-472.

164 bk. et-Ta'bır, s. 466.

165 benzer yaklaşım için bk. Süvâr, et-Tacbîr, s. 466; bu ayırımda kul hakkı düşüncesinden hareket edildiğini gösteren ifade ve örnek için bk. Süyûtî, s. 77.

166 İ'lâmü'l-muuakkı'în, III, 123.

167 bk. Ûdeh, I, 380-382.

168 Batı hukukunda ve İslâm hukukunda cezaî sorumluluk kavra­mının ve bu konudaki teorilerin mukaye­sesi için bk. Ûdeh, I, 380-393.

169 Ûdeh, 1, 403 vd.

170 bk. Ûdeh, II, 26-30.

171 Mecelle, md. 916.

172 bk. Zerkâ, II, 754-755.

173 Mecelle, md. 20.

174 bk. Zühaylî, s. 253-257.

175 Mecel­le, md. 92, 93.

176 Nazariyyetü'd-damân,s. 196-201.

177 en-Necm 53/39.

178 bk. İbn Âbidîn, II, 453-454, 595-598; Eşkar, s. 265-295.

179 meselâ Charles Rieast'ın “ameri” Tevrat'a dayanarak “tecurse of labour” yani “ilâhî iradenin âdemoğlu için takdir ettiği bir mukadder lanet” olarak nitelemesi.

180 Batılı yazarların başka nitelen-dirmeleriyle birlikte bk. el-Amel fi'l-İslâm, s. 54, 55-59 vd., 143 vd.

181 bk. AMELÜ'1-YEVM ve'1-LEYLE. İbrahim Kafi Dönmez, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/16-20.

182 bk. el-İsrâ 17/13-14.

183 bk. el-En'âm 6/61; el-Enbiyâ 21/94; Kâf 50/18; ez-Zuhruf 43/80.

184 bk. el-Hâkka 69/l9-25; el-İnşikâk 84/7-10.

185 bk. el-Hâkka 69/18-26; el-İnşikâk 84/6-12.

186 bk. Fahreddin er-Râzî, XX, 167-170.

187 41-20-22.

188 36-65.

189 bk. el-Câsiye 45/28-29; el-Kasas 28/83.

190 bk. Tirmizî, “Kıyâme”, 4; İbn Mâce, “Zühd”, 33; Müsned, IV, 414. Ahmet Saim Kılavuz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/20-21.

191 Ahmet Saim Kılavuz, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul, 1991: 3/21.

192 Ahmed Bekir, s. 48.

193 Ebû Zehre, s. 332.

194 Cîdî, s. 295-296.

195 Medine ehlini kötüleyen ifadeler için bk. Serahsî, I, 314; Abdülazîz el-Buhârî, 111, 242.

196 el-Müstaşfâ, I, 187.

197 Kâdî İyâz, 1, 71.

198 bk. Kâdî İyâz, 1, 73.

199 Kâdî İyâz, I, 68; İbn Teymiyye, s. 23-25; İbn Kayyim, II, 391,393-394.

200 Mâlikî hukukçulardan İbn Rüşd'ün tevatürün bir haberin naklinde söz konu­su olabileceği, fiil ve tatbikatın tevatür ifa­de edemeyeceği görüşü için bk. Bidâyetü'l-müctehid, I, 136'dan naklen Cîdî, s. 316.

201 Fetâvâ, I, 43'ten naklen Ebû Zehre, s. 329.

202 bir uygula­ma için bk. İbn Kayyım, 11, 382.

203 a.g.e., II, 395-396.

204 İbn Kayyim, Il, 394.

205 er-Risale, s. 534-535; başka tenkit için bk. el-Üm,VII, 242.

206 örnek­ler için bk. el-üm, VII, 186-193, 247-249.

207 bk. Serahsî, I, 314; Bahrululûm el-Leknevî, II, 232.

208 s. 316-326.

209 görüş sahipleri için bk. Kâdî İyâz, I, 70; İbn Kayyim, II, 392.

210 bk. Kadı İyâz, l, 194; Ahmed Bekir, s. 41.

211 bk. İbn Kayyım, II, 383; Ahmed Bekir, s. 48.

212 bk. Kâdî İyâz, I, 194-195.

213 s. 325, 326.

214 benzer yaklaşım için bk. Schacht, s. 71.

215 bk. Abdülhalim Cündî, Mâlik b. Enes, s. 180 den nak­len Cîdî, s. 295.