Bibliyografya: 9 Bibliyografya: 11

ÇAĞATAY, ALİ RİFAT

(ö. 1935) Mûsiki muallimi, bestekâr ve ud icracısı.

İstanbul'da doğdu. Babası piyade kay­makamı Hasan Rifat Bey. annesi Ayşe Hanım'dır. Doğum tarihi kesin olarak bi­linmemektedir. Bu konuda Yılmaz Öztuna 1867, İbnülemin Mahmud Kemal ve Mustafa Rona 1869, Sadettin Nûzhet ise 1871 yılını vermektedir. Tahsili ve yetiş­mesi hakkında yeterli bilgi mevcut de­ğilse de iyi bir mûsiki öğrenimi gördü­ğü anlaşılmaktadır. Uzun süre Babıâli Me'mûrîn-i Mülkiyye Komisyonu mümeyyizliğinde bulundu. II. Meşrutiyetin ilâ­nından sonra Kadıköy'de kurduğu Şark Mûsiki Cemiyeti'nin ilk başkanlığını yaptı. Bu sıralarda Sadrazam Said Halim Paşa'-nın kız kardeşi Prenses Zehra ile evlen­di. Bundan sonra Kızıltoprak'taki köşk­leri, hemen her akşam zamanın önemli musikişinaslarının katıldığı mûsiki icra ve sohbetlerinin yapıldığı bir sanat mah­fili haline geldi. Bir süre Avrupa'da bu­lundu. Fransa'da iken hanımının ölümü üzerine İstanbul'a döndü (1922). Kadı­köy'de Türk Mûsikisi Ocağı adlı bir ce­miyet kurdu ve Çamlıca Libadede Av­rupa'ya gitmeden önceki yaşayışına gö­re daha sakin bir hayat sürmeye başla­dı. 1923 yılında Nimet Hanım'la evlendi. 1927'de Muallim İsmail Hakkı Bey'in ve­fatı üzerine boşalan, İstanbul Belediye Konservatuvan Tarihi Türk Mûsikisi Eser­lerini Tesbit ve Tasnif Heyeti üyeliğine getirildi ve vefatına kadar bu görevde kaldı. Cem'iyyet-i Umûmiyye-i Belediy-ye üyeliği sırasında bir müddet Dârül-bedâyi-i Osmânî'nin mûsiki heyeti reisliği ile daha sonraları Mûsikî Federasyo­nu reisliklerinde bulundu. Hayatının bü­yük kısmını talebe yetiştirmekle geçir­di. Talebeleri arasında Mesut Cemil, Ûdî Sami Bey, Subhi Ziya Özbekkan. Selahat-tin Pınar ve Şerif Muhittin Targan en meşhurlarıdır. 3 Mart 1935'te vefat etti ve Karacaahmet Mezarlığına defnedil­di. Tanınmış idareci ve yazar Sâmih Ri­fat Bey ile Millî Mücadele'de hizmet gör­müş milis paşalarından yazar Cevat Ri­fat Atilhanın büyük ağabeyleriydi.

Son devir musikişinasları arasında önemli bir yeri olan Ali Rifat Bey, mûsi­ki nazariyatıyla ilgili çalışmaları yanında icracılığı ve bestekârlığı ile de tanınmış­tır. Sabırlı, kararlı ve devamlı bir çalış­ma temposuyla İstanbul Belediye Kon­servatuvan'nda Rauf Yekta Bey, Ahmet Irsoy ve Subhi Ezgi ile beraber yaptığı çalışmalar sonucu birçok dinî ve din dışı mûsiki eserinin unutulmaktan kurtarı­larak yeniden Türk mûsikisi repertuva-nna kazandırılmasında büyük emeği geç­miştir.

İyi Fransızca bildiği İçin zamanın belli başlı mûsiki kitaplarını ve diğer neşri­yatı inceleme imkânı buldu. Mûsikiyle ilgili makaleleri arasında "Fenn-i Mûsiki Nazariyat!" adlı makale serisi, haftalık Ma'lûmat mecmuasının 1-7, 9-11, 13, 14. 16. 20. 21. 23 ve 28. sayılarında tef­rika edilmiştir. Türk Ocagı'nın Türk Ta­rihi Heyeti üyeleri tarafından tercüme ve telif suretiyle hazırlanan ve 1930'da basılan Türk Tarihinin Ana Hatları ad­lı eserin muhtevasının yetersiz görülme­si üzerine 1932-1936 yıllan arasında ikin­ci defa aynı adla üç seri halinde yapılan bir çalışmayı gerçekleştiren heyetin üye­leri arasında Ali Rifat Bey de bulunuyor­du. 128 cüzlük bir takım teşkil eden ve müsveddeler halinde neşredilen bu yeni çalışmanın I. seri 15 ve 59. II. seri 6 ve 6/a numaralı mûsiki konusundaki fasi-küllerini Ali Rifat Bey kaleme almıştır.

Ali Rifat Bey'in Türk mûsikisinin usul. makam ve üslûp olarak bütün incelik­lerine hakkıyla vakıf olduğu klasik ta­vırda bestelediği eserlerinde açıkça gö­rülmektedir. Kendinden önceki mûsi­ki üstatlarını yakından tanıma imkânı bulmuş, ayrıca zamanın musikişinasla­rından elde ettiği eserlerle kıymetli bir nota külliyatının sahibi olmuştur. Bu külliyatta yer alan Prens Abdülhalim Pa­şa nota koleksiyonunun ayrı bir değeri vardır.

Sesi güzel olan Ali Rifat Bey, tanbur ve kemence de çalmasına rağmen özel­likle iyi bir ud icracısı olarak tanındı. Bu sebeple devrinde Odî Ali Bey diye meş­hur oldu. Şöhreti Suriye ve Mısır gibi ül­kelere de yayıldı.

Türk mûsikisiyle ilgili klasik çalışma­ları yanında bu mûsikinin armonize edil­mesi üzerinde ısrarla durmaktaydı. Ka­dıköy Şark Mûsiki Cemiyeti'nde yönetti­ği Türk mûsikisi konserlerinin bazısın­da viyolonsel, kontrbas, flüt, piyano gibi Batı mûsikisi sazlarını da katarak Batılı anlamda orkestra yönetimi denemeleri yaptı. Bu çalışmalar çerçevesinde birta­kım klasik Türk mûsikisi eserlerini ar­monize etti.

Batı mûsikisi etkileri taşıyan bazı ça­lışmaları bulunmasına rağmen bestele­rinde genellikle Türk mûsikisi Özellikleri hâkimdir. Operet, marş, taksim, med-hal. peşrev, saz semaisi, beste, yürük semai, şarkı, türkü ve ilâhi gibi çeşitli formlarda eserler besteledi. Sözleri Meh-med Akif Ersoy'a ait olan İstiklâl Mar­şı. 1924-1930 yılları arasında Ali Rifat Bey'in acem-aşiran makamındaki bes-tesiyle okunup çalınmıştır. Günümüze elli altı eseri ulaşmıştır.

Bibliyografya:

Rauf Yekta. "Mukaddeme", Türk Musikisi Klâsiklerinden İlâhiler⁵⁷⁸, İstanbul 1931, I, s. III; Sadettin Nüz-het [Ergun], Samih Rifat: Hayatı oe Eserleri, İs­tanbul 1934, s. XII-XIfl; a.mlf.. Antoloji, II, 629, 635; Eşref Edib. Mehmet Akif, İstanbul 1357/ 1938, s. 632-634 ve ilâve notalar; Leml Atlı, Hâtıralar, İstanbul 1947, s. 110, 116; İbnüle-min, Hoş Sadâ, s. 61, 272; Muhiddin Nalban-doğlu, İstiklâl Marşımızın Tarihi, İstanbul 1964, s. 21-23, 150-151, 158, 165; a.mlf., "Mehmed Akif'in Bestelenmiş Eserleri", MM, sy. 202 (1964), s. 309-310; Etem Üngör, Türk Marşla­rı, Ankara 1966, s. 48, 71-72; Mustafa Rona. Elli Yıllık Türk Musikisi İstanbul 1970, s. 128-130; Türkiye Maârif Tarihi, IV, 1533-1534, 1538-1539; Öztuna, BTMA I 189-191; "Ali Rifat Çağatay'ın İstiklâl Marşı'nın Notası", Yarın Mecmuası, sy. 6, İstanbul 1337, s. 17; Süley­man Cevad, "Ali Rifat Beyle Mülakat", Der­gâh Mecmuası, sy. 40, İstanbul 1338; Mahmut Ragıp [Gazimihal], "İstanbul (Kadıköy) Şark Musiki Cemiyeti Orkestrası", Musiki, sy. 5, Ankara 1931, s. 5-7; Sermet Muhtar Alus, "Ge­çen Günlerin Hususi Sazendelerinden", Türk Musikisi Dergisi, sy. 12, İstanbul 1948, s. 10-11; Burhanettİn ökte; "Musiki Âleminde 30 Sene", a.e., sy. 38 (1951), s. 6-7; Lâika Kara-bey, "Şark Musiki Cemiyeti Nasıl Teşekkül Etti", MM, sy. 60 (İ953), s. 356-360; Semavi Eyice, "Türk Tarihinin Ana Hatları", TTK Bel­leten, sy. 128 (1968), s. 522-523, 525; Mesut Cemil, "Tanıdığım Musikişinaslar", MM, sy. 263-264 (1970), s. 21; sy. 265 (1970), s. 17; Bülent Aksoy, "Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Musiki ve Batılılaşma", TCTA, V, 1235; Gü!-tekin Oransay, "Cumhuriyetin İlk Elli Yılın­da Geleneksel Sanat Musikimiz", CDTA, VI, 1501,1503-1504.

1 Bk. M. F. Abdülbâki, Mu'cem, "cm ‘a’ md

2 el-Cum'a 62/9

3 Bk. Wensinck, Mu'cem, "cum'a" md

4 Goitein, MW, XLIX/1-4, s-1 88

5 îbnü'1-Cevzî, VIII, 264; İbn Hacer, V, 3-4

6 el-Cum'a 62/9

7 Müslim, "Cum'a", 19-23

8 Beyhakî, III, 243; İbn Kayyim el-Cevzİyye, 1, 369

9 Müslim, "Cum'a", 18

10 İbn Kayyim el-Cevziyye, I, 369-372, 408-410

11 Hâkim, I, 279

12 Buhârî, "Cum ‘a’ 6, 19; Müslim, "Cum'a", 26

13 Ebû Dâvüd, "Şalât", 204

14 Bk. el-Cum'a 62/10

15 Bk. hafta tatili

16 İbn Hacer, V, 6

17 İbn Hişâm, 1, 494

18 Bk. sefer

19 İbn Rüşd, I, 125; Şah Veliyyullah ed-Dihlevî, II, 478; Sıddık Hasan Han, 1, 134-136

20 Neylü't-eutâr, III, 246-248

21 Buhârî, "Cum” ‘a’, 11; Azîmâbâdî, III, 397

22 Akseki, s. 172

23 el-Mebsûî, II, 120 vd.; Fethu't-ka-dîr, I, 411

24 Heysemî, II, 169-170; Sindî, I, 335

25 İbnü'1-Hümâm, 1,409,412; Ibn Âbidîn, 1,589

26 Bk. hutbe

27 Me­selâ bk. Müslim, "Cum” ‘a’, 54-59

28 İbn Mâce, "Cum'a", 10, 11

29 Neylü'l-evtâr, 111, 272-275

30 İbn Kudâme, II, 269; İbn Kayyim el-Cevziyye, I, 431-440; İbnü'i-Hümâm, 1, 422; Şah Veliyyullah ed-Dihlevî, s. 445-447

31 İbn Âbidîn, 1, 595; Yûsuf en-Nebhânî, s. 6 vd.; Muhammed Bahît, s. 14, 22

32 İbn Nüceym, II, 154-155; Haskefî, I, 595; Mehmed Zih­ni, II, 535-536; Cemâleddin el-Kâsımî, s. 50

33 Şevkânî, III, 299; Azîmâbâdî, III, 406; Cemâleddin el-Kâsı­mî, s. 49-51; Reşîd Rızâ, 1, 199-200, 301-305:111, 941; IV, 1551, 1591; VI, 2521

34 Dârü'l-Kalem

35 İbn Âbidln, Reddü'l-muh-târ'la birlikte

36 nşr. Seyyid Sabık

37 Dârü'l-Kütübi'l-hadîse

38 Bk. Eskicuma

39 BA, MAD, nr. 170

40 BA, TD, nr. 167

41 BA, TD, nr. 267

42 TK, TD, nr. 90

43 XIV. yüz­yılda Osmanlı öncesi dönemde Larissa

44 BA, TD, nr. 105; TK, TD, nr. 462

45 BA, MAD, nr. 6630

46 Seyahatname, VIII, 218

47 Bk. Hüdavendigar Camii

48 Bk. Bayram Salası

49 BA, Cevdeî-Saray, nr. 576, 2215, 3289

50 Risale, s. 147

51 BA, HH, nr. 49.435

52 Türkiye'nin Dört Yılı, s. 99-100

53 Beydilli, TD, sy. 34, s. 252-253

54 Trauels to and from Constantinople, 1, 204-205

55 trc. A. Kurutluoğlu

56 Tercüman 1001 Temel Eser

57 Haz. Sema Arıkan

58 Muradcan Tosunyan

59 Fahreddin er-Râzî, VIII, 208

60 İbn Kesîr, IV, 367; Elmalılı, VI, 4992

61 et-Tabakât, 111, 118, 119

62 Bk. el-Bakara 2/94-96

63 Bk. Hafta Tatili

64 Bk. Cemaztyelevvel

65 Bk. Cemaziyelevvel

66 Bk. İbn Sellam El-Cumahi

67 Bk. Ev

68 Krş. Bidâyetü'l-müctehid, 1, 11, 53, 65, 394, 397

69 nşr. K. Edip Kürkçüoğlu

70 Bk. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi

71 trc. ladunath Sarkar

72 Bk. Buhtişû'

73 Bk. Çerde

74 Bk. Cozekânt

75 Kuşeyrî, s. 441

76 en-Nûr 24/54

77 nşr. Claude Selâme

78 nşr. Hasan Ah­med Mahmüd

79 Bk. Ahvâtü'r-rical, s. 75

80 Tenîbü'l-Hatib, s. 168

81 Eylül 873

82 Bk. Sezgin, 1, 135

83 Hadis, nr. 349

84 Mecmua, nr. 104, vr. 162a- 169a

85 Umumi, nr. 548, vr. 97b-100a

86 nşr. Subhî el-Bedrî es-Sâmerrâî

87 Meselâ bk. s. 25, 27, 33, 40, 44

88 Yazma nüshası için bk. Sezgin, 1, 433

89 Keşfü'z-zunûn, II, 1415

90 Bk. Serahsî, el-Mebsût, XXX, 209

91 Dârü'l-Kütübi'l-ilmiyye

92 Dâru İhyâi't-türâsi'l-Arabî

93 Calcutta 1864

94 Bom­bay 1890

95 Tabakât-ı Nâştrtyâ Târth-i îrân ue İslâm, I, Quetta 1949, II, Lahore 1954; Mİ, Tahran 1363

96 Calcutta 1873-1881; indeksi, Calcut­ta 1897

97 New Delhi 1970

98 London 1869

99 trc. H. G. Raverty

100 nşr. Abdülhay Habîbî

101 30 Ka­sım 1148

102 Tezkiretü'l-huffâz, IV, 1308

103 Safedî, IV, 74

104 Şubat 916

105 A'lâmü'n-nübelâ, XIV, 183

106 et-Tenbîh ue'r-red, s. 40

107 Bk. Eş'arî, s. 303, 307, 315, 355. 359,362,371,374

108 Bk. Eş'arî, s. 481; Kâdî Abdülcebbâr, el-Muhît, s. 26

109 el-Kıyâme 75/23

110 Bk. Kâdî Abdülcebbâr, el-Muğnt, IV, 95, 150, 222, 230; İbn Hazm, lif, 8-9

111 Bk. Eş'arî, s. 527

112 Bk. Kâdî Abdükebbâr, el-Muğnî, VIII, 4; Şehristânî, I, 81

113 Bk. Kâdî Abdülcebbâr, Müteşâbihü'l-Kur'ân, s. 101

114 Mütevellidât; bk. tevüd

115 Kadî Abddüİcebbâr, Şerhu'l-Uşûli'l-hamse, s. 275; Bağdadî, el-Fark, s. 132

116 Bk. Tritton, s. 146

117 Bk. Kâdî Abdülcebbâr, Şerhu'l-üşûii'l-hamse, s. 757, 758, 767; a.mlf-, el-Muğnî, XX/ 1, s. 48, 216, 228, 293-294; XX/2, s. 5

118 Bk. Kâdî Abdülcebbâr, el-Muğnî, XVII, 171, 236, 324, 380

119 İbn Asâkir, s. 138; İbnü'l-Murtazâ, el-Münye ue'l-emel, s. 33

120 Bk. ahval

121 Bağdadî, el-M'det ue'n-nihal, s. 129; İbn Asâkir, s. 134

122 Süyûtî, s. 168

123 el-Burhan, s. 27

124 Bağdadî, el-Mi-lel ue'n-nihal, s. 128; Şehristânî, I, 178

125 el-Bed ue't-târth, V, 143

126 Washington 1982

127 Sezgin, I, 622

128 Şerhu'l-Uşû-lil-hamse, s. 275

129 Kâdî Abdülcebbâr, el-Muğnî, XII, 133, 188

130 Kâdî Abdülcebbâr, a.g.e., XVI, 152

131 İbn Asâkir, s. 130

132 Bağda­dî, el-Fark, s. 122

133 İbnü'l-Murtazâ,Tabakâtü't-Mu'tezile,s.84

134 İbnü'l-Murtazâ, a.g.e., s. 101

135 Ceuâbü'1-Hurâsâniyyîn

136 nşr. Adnan M. Zerzûr

137 nşr. Albert N. Nader

138 nşr. Halîl Ahmed İbrâhim

139 nşr. Ali Sâmî en-Neşşâr

140 Bk. Ebû Haşim El-Cübbal

141 Bk. Cübba. Ebû Ali

142 Uzunçarşıli, Medhat, s. 3, 331, 344, 457-458

143 Uzunçarşıli, İlmiye Teşkilâtı, s. 219, 221

144 Buharı, "Şalât", 7, "Libâs", 10; Müslim, "Taharet", 77, 79, 81

145 Müslim, "îmân", 268, 269; İbn Mâce, "Menâsik", 4; Tirmizi, "Libâs", 10

146 İbn Mâce, "Libâs", 8; Ebû Dâvüd, "Libâs", 3; Tirmizi, "Libâs", 27

147 Nesâî, "Cenâ'iz", 61

148 Müslim, "Libâs", 10

149 Buhârî, "Hibe", 28; Müslim, "Fezâ'ilü's-sahabe", 127; Tir-mizî, "Libâs", 3; Nesâî, "Zînet", 88

150 Buhârî, "cîdeyn", 1; Müslim, "Li­bâs", 8, 20

151 Ebû Dâvûd. "Tıb", 14; "Libâs", 13; Tirmi-zî, "Cenâ'iz", 18

152 Belâzürî, 1, 190; Diyâr-bekrî, II, 191

153 Buhârî, "Şalât", 7, "Libâs", 10; Müslim, "Taharet", 77, 79, 81

154 nşr. izzet Ubeyd ed-Deâs

155 nşr. Seyyid el-Cümeylî

156 Dârül-Kitâbi'l-Arabî

157 nşr. Abdullah b. İbrahim el-Ensârt

158 ed. R. Schofield - G Biake

159 Bk. Korkaklık

160 Selânikî, II, 444-445

161 a.e., I, 338

162 a.e, I, 266, 353

163 a.e., II, 441, 485

164 a.e., II, 487

165 trc. Fikret Işıltan

166 Bk. Ma'bed El-Cühenî

167 Buhârî, "Menâkıb", 6; Müslim, "Fezâ'ilü'ş-sahabe", 188-195

168 Riyad 1405/1984

169 trc. G. P. Badger

170 nşr. Ebû is'hak İbrahim Ettafeyyiş

171 el-Bakara 2/30; Sâd 38/26

172 Enverî, s. 26, 31, 33

173 Ahmedî, s. 15

174 Karamânî Meh­med Paşa, s. 347

175 D. Kantemir, 1,43

176 Âşıkpaşazâde, s. 94

177 Neşrî, 11, 557

178 Özcan, TD, s. 46

179 Subhî, vr. 9b

180 Cevdet, IV, 236-237

181 Selânikî, 11,434

182 Atâ Bey, I, 254-257

183 Evliya Çelebi, I, 227

184 Silâhtar, II, 573

185 Râşid, lll, 70

186 BA, MD, nr. 102, s. 4

187 BA, Cevdet-Saray, nr. 5934

188 Bk. Sefer

189 Aş. bk

190 Ayn Ali, s. 108-112

191 Şem'dânîzâde, I, 13

192 Tahsin Paşa, s. 10-11

193 Bk. Terakki

194 Kâtib Çelebi, I, 46; Naîmâ, I, 114; Silâhdar, II, 302

195 Râşid,II, 20

196 Atâî, s. 766-768

197 Bk. bibl

198 Osmanöğlu, s- 82-85

199 Örnekler için bk. Abdülkadir Özcan-İlhan Şahin, s. 417-474

200 haz. Çiftçioğlu N. Atsız, Osmanlı Tarihleri I içinde

201 trc. İ. Hakkı Konyalı, Osmanlı Tarihleri I içinde

202 nşr. Ahmet Uğur

203 trc. Ahmet Temir

204 trc. Özdemir Çobanoğlu

205 nşr. Bekir Sıtkı Baykal

206 nşr. Orhan F. Köprülü

207 Trc. Norman Uzkowitz-Colin Umber

208 Cezayir 1926; Paris 1957

209 İrbid 1402/1982; 4. bs. 1408/1988

210 Yâfi, II, 332; İbnü'1-İmâd, II, 357

211 el-Cümel, naşirin mukaddimesi, s. 25-33

212 Riyad 1980

213 nşr. Ali Tevfik el-Hamed

214 nşr. Abdüsselâm M. Hârün

215 nşr. Mazin el-Mübârek

216 nşr. Fahreddin Kabâve

217 nşr. Muhammed Ebü'l-Fazl

218 Boğaz­köy'de Aslanlı Kapı gibi; m.ö. XIV, yüzyıl

219 Hemedan'da Kümbet-i Aleviyyân, Nahcıvan'da Mümine Hatun Kümbeti, Ürgenç'te Törebek Hanım Tür­besi gibi

220 Sivas'ta Gökmedrese |1271-1272| ve Çifte Minareli Medrese 11271-12721 gibi

221 Bk. Günah

222 Bk. Ordu

223 Mayıs 1369

224 Ekim 1365

225 22 Ağustos 1374

226 Meselâ Paris 1855; Bulak 1293; Fas 1300; Kostantine 1878

227 GAL SuppL, II, 99

228 Ayrıca bk. GAL, II; 508, SuppL, II, 537

229 Bu eserlerin yazma nüshaları için bk. GAL, I, 373; II, 102-103; " SuppL, I, 538; II, 96-99; Muhammed Riyâd el-Mâlih, I, 37-38; Zeydân, III, 254