BiSMİllahir-rəhmanir-rəHİM

AYƏ 23-24:

﴿ ثُمَّ لَمْ تَكُن فِتْنَتُهُمْ إِلاَّ أَن قَالُواْ وَاللّهِ رَبِّنَا مَا كُنَّا مُشْرِكِينَ. انظُرْ كَيْفَ كَذَبُواْ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَضَلَّ عَنْهُم مَّا كَانُواْ يَفْتَرُونَ ﴾

TƏRCÜMƏ:

«Sonra onların (axirətdə) «Rəbbimiz Allaha and olsun ki, biz əsla müşrik deyildik» deməkdən başqa bir bəhanələri olmayacaqdır. Gör özlərinə qarşı necə yalan deyirlər. Və uydurduqları şey onların nəzərlərindən yox oldu (bütlər barəsində güman etdikləri işlər və əzəmət puça çıxdı)!»

TƏFSİR:

Ayədəki «fitnə» sözü ya bütlərə və şirkə məftun olmaq, ya da üzrxahlıq etmək mənasınadır. Yalançılar öz təbiətlərinin tələbinə əsasən Qiyamətdə də yalan danışacaqlar.

Həzrət Əli (ə) bu ayə ilə əlaqədar bir hədisdə buyurur: «Bu yalandan sonra onların dodaqlarına möhür vurular və onların digər əzaları haqqı aşkar edər.» Deməli, ilahi ədalət məhkəməsində nə and içməyin, nə də yalan danışmağın faydası vardır. Buna görə də Qiyamətdə müşriklər öz fikir və əqidələrinə nifrət edərlər (halbuki bu bezarlıqların heç bir faydası olmayacaqdır).

AYƏ 25:

﴿وَمِنْهُم مَّن يَسْتَمِعُ إِلَيْكَ وَجَعَلْنَا عَلَى قُلُوبِهِمْ أَكِنَّةً أَن يَفْقَهُوهُ وَفِي آذَانِهِمْ وَقْرًا وَإِن يَرَوْاْ كُلَّ آيَةٍ لاَّ يُؤْمِنُواْ بِهَا حَتَّى إِذَا جَآؤُوكَ يُجَادِلُونَكَ يَقُولُ الَّذِينَ كَفَرُواْ إِنْ هَذَآ إِلاَّ أَسَاطِيرُ الأَوَّلِينَ﴾

TƏRCÜMƏ:

«Onların bəzisi sənə qulaq asırlar. Biz (onların küfrlərinin cəzası olaraq eşitdiklərini) başa düşməmələri üçün qəlblərini pərdələrlə örtmüş və (haqq sözü eşitməsinlər deyə) qulaqlarında ağırlıq yaratmışıq. Əgər bütün ayə və nişanələri görsələr belə, yenə də iman gətirməyəcəklər. Hətta sənin yanına gəldikdə səninlə mübahisə edəcək və kafirlər “bu, (Quran) keçmişlərin əfsanələrindən başqa bir şey deyildir” deyəcəklər.»

TƏFSİR:

Bu ayədə bəzi müşriklərin psixoloji vəziyyətinə işarə edilir və buyurulur ki, onlar haqqı-həqiqəti eşitmək müqabilində özlərindən azacıq belə reaksiya göstərməməkdən əlavə, onunla düşmənçiliyə qalxır və töhmət vurmaqla, ittiham yağdırmaqla həm özlərini, həm də başqalarını ondan uzaq saxlayırlar. Belələri haqqında buyurulur: Onlardan bəziləri sənə qulaq asır, amma qəlblərinə pərdələr salmışıq ki, onları dərk etməsinlər. Qulaqlarında ağırlıq icad etmişik ki, eşitməsinlər.

Bu kimi məsələlərin Allaha nisbət verilməsi ilə həqiqətdə səbəb-nəticə qanununa və əməlin təsirlərinə işarə edilir. Bəzilərinin əyri yollarını və inadkarlıqlarında davam etmələrinin nəticəsi bu olur ki, ruhlarını da özlərinin yaramaz formalarına salırlar.

Təcrübələr vasitəsilə sübut olunmuşdur ki, bəd əməl sahibləri və günahkarlar işin əvvəlində bu işlərinə görə müəyyən qədər də olsa narahatlıq hissi keçirirlər. Lakin tədricən onunla ünsiyyətdə olur və elə bir həddə çatırlar ki, öz çirkin əməllərini belə vacib hesab edirlər. Buna görə də ayədə deyilir ki, Allahın bütün ayə və nişanələrini görsələr də iman gətirməzlər.

Bundan əlavə, ayədə buyurulur ki, onlar Peyğəmbərin (s) yanına gəldikləri zaman onunla mübahisə aparmaq, kobud danışıb irad tutmaqdan başqa bir məqsədləri yoxdur. Onun sözlərinə cani-dildən qulaq asıb heç olmazsa, həqiqəti tapmaq ehtimalı verərək ətrafında düşünmək əvəzinə, onun müqabilində mənfi fikirlə, çirkin niyyətlə zahir olurlar. Onlar vəhy mənbəyindən qaynaqlanan və Peyğəmbərin (s) haqq deyən dilindən sözlər eşitdikdə töhmət vurmağa başlayır və deyirlər: «Bunlar keçmiş insanların quraşdırdıqları dastan və əfsanədən başqa bir şey deyildir!»

AYƏ 26:

﴿ وَهُمْ يَنْهَوْنَ عَنْهُ وَيَنْأَوْنَ عَنْهُ وَإِن يُهْلِكُونَ إِلاَّ أَنفُسَهُمْ وَمَا يَشْعُرُونَ ﴾

TƏRCÜMƏ:

«Onlar (başqalarını) ondan çəkindirir və özləri ondan uzaqlaşırlar. Onlar özlərindən başqa heç kəsi həlak etmirlər və (bunu) bilmirlər (də).»

TƏFSİR:

«Yənəvnə» uzaqlaşmaq mənasınadır.

Sünni «alim»lərindən bəziləri öz təfsirlərində bu ayənin Əbu Talib (ə) barəsində nazil olduğunu iddia edir və deyirlər ki, o, camaatın Peyğəmbərə (s) əzab-əziyyət verməsinin qarşısını alır, lakin özü iman gətirmir və müsəlman olmaqdan uzaqlaşırdı.

Lakin şiələrin nəzərinə görə, Həzrət Əbu Talib (ə) ən yaxşı müsəlman olmuşdur və onun İslamı qəbul etməsi öz şerlərindən görünür. Bundan əlavə, Fatimə binti Əsəd kimi müsəlman bir qadının ömrünün axırına qədər onunla yaşaması, ərinin mömin olmasına canlı bir dəlildir. (Çünki əgər Əbu Təlib kafir olsaydı, möminə bir qadın onun əqdində qala bilməzdi).⁹

Ümumiyyətlə, müşriklərin və kafirlərin insanların haqqa yönəlməsinin qarşısını almaq və onlara maneçilik törətməkdə göstərdiyi səylər və özlərinin də haqqı qəbul etməkdən uzaq qalmaları insanın özünü həlakətə atması deməkdir.

Həqiqi şüur haqq yolunu tapmaqdır. Haqq yolunu itirmək, haqq rəhbərdən məhrum olmaq hər kəsdən olsa belə, şüursuzluq əlamətidir.