Blogumuzu ziyarYt etmYyi unutmayın: utopiaderslik blogspot com



Yüklə 15,57 Mb.
səhifə22/43
tarix21.11.2018
ölçüsü15,57 Mb.
#84324
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   43

BeynYlxalq Bank.


Bunlardan başqa, Respublikamızda Azakbank, Bakinvestbank, Azkombank, Azimanbank, TYbrizbank, Karvanbank, Elinbank, Zaminbank vY s. banklarla yanaşı AzYrdYmiryol bank, AzYriqazbank, RabitY bank, NYqliyyatbank kimi sahY bankları da fYaliyyYt gцstYrir.

AzYrbaycanda hYm mьstYqil banklar, hYm dY xarici kapitalın iştirakı ilY yaradılan bir sıra banklar da fYaliyyYt gцstYrir. (AzYrtьrkbank, Miliiranbank vY s.)

AzYrbaycan Respublikasının Milli Bankı respublikanın baş bankıdır, o mYrkYzi bank statusuna malikdir vY mYrkYzi bankın funksiyalarını yerinY yetirir. AzYrbaycan Respublikasının Milli MYclisi Respublikanın bank sitemini tYnzimlYmYk mYqsYdilY «Banklar vY bank fYaliyyYti haqqında» vY «AzYrbaycan Respublikasının Milli Bankı haqqında» 3 dYfY qanun qYbul etmişdir (1992-ci, 1996-cı vY 2004-cь illYrdY).

2004- ildY qYbul edilYn qanun «Banklar haqqında qanun» adlanır. Bu qanuna görY Milli Bank ali icra hakimiyyYtinin başcısına- Respublika PrezidentinY hesabat verir vY ona tabedir. Qanunla Milli Banka dövlYt mYnafeyindYn irYli gYlYn müstYqil siyasYt yeritmYk sYlahiyyYti verilmişdir. MB-nin nizamnamY kapitalı 15 milyard manat (AZN) YyyYn edilmişdir.

MYrkYzi bankın funksiyalarına dair yuxarıda göstYrilYnlYr AzYrbaycan Respublikası Milli Bankına da aiddir. AzYrbaycanda bank YmYliyyatı aparmaq üçün lisenziya alan 129 kredit tYşkilatı var. 2006-cı ilin aprelinY olan mYlumata görY yerli bankların sayı 44, xarici kapitallı bankların sayı 18, nizamnamY kapitalının 50%-dYn 100%-Y qYdYrini tYşkil edYn bankların sayı 7, nizamnamY kapitalının 50 %-dYn azını tYşkil edYn xarici bankların sayı 2-dir. Qeyri-bank kredit tYşkilatlarının isayı sY 85-dir. Bankların nizamnamY kapitalının mYblYği hazırda 10 milyon manatdır.

Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY geniş fYaliyyYt gцstYrYn, ikinci pillYdY duran banklar kommersiya bankları adlanır. Kommersiya bankı mYnfYYt YldY etmYk mYqsYdilY yaradılmış kommersiya mьYssisYsidir. Kommersiya bankları iqtisadiyyatın «sinir» sistemi adlandırılır, universal xarakter daşıyır, konkret sahYlYrY maliyyY-kredit xidmYti gцstYrir. Kommersiya bankları kredit, fond vY vasitYзilik YmYliyyatlarını yerinY yetirir, hesablaşmaları hYyata keзirir, xalq tYsYrrьfatı miqyasında tYdiyyY (цdYniş) dцvriyyYsini tYşkil edirlYr.

Kommersiya bankları Yhalinin vY mьYsisYlYrin YmanYtlYrini qYbul edir, mьvYqqYti sYrbYstlYşmiş pul vYsaitinin yenidYn bцlgьsьndY, mьssYsYlYr arasında qarşılıqlı цdYmYlYrin hYyata keзirilmYsindY, qiymYtli kağızlarla YmYliyyatların yerinY yetirilmYsindY maliyyY vasitYsi rolunu oynayırlar.

Kommersiya banklarının uğurlu fYaliyyYti onların mьvYqqYti sYrbYstlYşYn pul vasitYlYrini sYfYrbYrliyY ala bilmYk bacarığından asılıdır. Bankların vYsaitlYri cYlb etmY sahYsindY YmYliyyatları passiv YmYliyyat adlanır. Toplanmış vYsaitlYrin mYqsYdyцnlь yerlYşdirilmYsi sahYsindYki YmYliyyatları isY aktiv YmYliyyat adlanır. Bundan YlavY banklar vasitYзilik rolunda da зıxış edY bilYr, Ymlakın idarY edilmYsi, qiymYtli kağızlara sYrYncam verilmYsi sahYsindY dY inamlı YmYliyyatlar apara bilYr.

Kommersiya bankları milli зYrзivYdY pul hesablaşmalarını hYyata keзirir, bu hesablaşamalar nağd vY nağdsız qaydada aparılır. Bьtьn hesablaşmalar banklarda aзılımış hesablar ьzrY hYyata keзirilir vY bu zaman nağdsız hesablaşma qaydasından geniş istifadY olunur. Bank hesabları hesablaşma hesabı, cari hesablar, depozit hesablar, valyuta hesabı vY s. formalarda olur. Bьtьn firma vY mьYsisYlYrin bank hesabları olur.

Banklar pul vYsaitlYrinY olan ehtiyaclarını YhalidYn, firma vY mьYssisYlYrdYn, dцvlYtin icra strukturlarından vY yerli icra orqanlarından cYlb edilmiş vYsaitlYr hesabına цdYyir. Bu vYsaitlYrin cYlb edilmYsi bankların passiv YmYliyyatına aiddir. CYlb edilmiş vYsaitlYr, borc vYsaitlYri vY bankın цzьnьn vYsaitlYri hesabına bank resursları formalaşır. Bu resurslar fiziki vY hьquqi şYxslYrin YmanYtlYri hesabına daha da artır. MьştYrilYrin YmanYtlYri (depozitlYri) mьddYtsiz, mьddYtli vY şYrti ola bilYr.

Banklar ьзьn mьddYtli YmanYtlYrin (depozitlYrin) cYlb edilmYsi sYrfYlidir. Зьnki bank bu YmanYtY uzun mьddYt sYrYncam vermYk imkanında olur. MьddYtsiz qoyulmuş YmanYtlYri sahiblYri istYdiyi vaxt geri gцtьrY bilYr. MьYyyYn şYrtlY banka qoyulmuş YmanYtlYr dY YvvYlcYdYn reallaşdırılmış şYrtY YsasYn geri gцtьrьlY bilYr.

Kommersiya bankları bir-birindYn kredit almaq yolu ilY dY resurs ehtiyatını artıra bilYr. Gьclь banklar aldıqları kredit hesabına gYlir YldY edY bilYr. BelY ki, kredit alan bank onu başqa banklarda yerlYşdirib YlavY gYlir gцtьrьr. MYrkYzi bankın funksiyalarından biri kommersiya banklarını maliyyYlYşdirmYkdir. MB kommersiya banklarının resurs ehtiyatlarına nYzarYt edir, lazım gYldikdY onlara kredit verir, lazım olduqda kommersiya banklarının resurslarını azaldır vY bu resursları ehtiyatda saxlayır.

Kommersiya bankları yarananda onların qanunla mьYyyYn edilmiş miqdarda nizamnamY kapitalları olur. Bundan YlavY bu bankların ehtiyat fondları, mYnfYYtdYn ayırmalar hesabına yaradılan digYr fondlar olur ki, bunlar bankların цz vYsaitlYri hesab olunur. Bьtьn yuxarıda gцstYrilYn YmYliyyatlar bankların resurs toplamaq fYaliyyYti ilY bağlı olduğuna gцrY onların passiv YmYliyyatlarına aiddir.

Kommersiya banklarının Ysas mYqsYdlYri sYrYncamlarında olan resursları gYlirli sahYlYrdY yerlYşdirib yьksYk mYnfYYt YldY etmYkdir. Onların bu istiqamYtdY hYyata keзirdiklYri YmYliyyatları aktiv YmYliyyatlara aiddir. Kommersiya banklarının aktiv YmYliyyatlarından kredit YmYliyyatları xьsusi YhYmiyyYt kYsb edir. Зьnki, onlar mьYssisYlYrY, tYşkilatlara, YhaliyY vY digYr banklara kreditlYr verib faiz almaqla цz gYlirlYrini tYmin edirlYr. Lakin burada mьYyyYn risk vardır, ola bilYr ki, kredit alan onu qaytarmaq imkanında olmasın vY yaxud onu vaxtında qaytarmasın. Buna gцrY dY borc verYn bank kredit alanın bьtьn imkanlarını цyrYnmYlidir, onun maddi vYziyyYtindYn xYbYrdar olmalıdır, verdiyi kredit ьзьn maddi tYminatın olub-olmadığını bilmYlidir.

Mьasir dцvrdY kommersiya bankları daha geniş miqyaslı YmYliyyatlar yerinY yetirilir: BelYki banklar цz mьştYrilYrinY lazımi mYlumatlar зatdırır, mYslYhYtlYr verir, etibarnamY Ysasında başqa şYxslYrin Ymlak vY vYsaitlYrinin idarY edilmYsi ьzrY bank xidmYti gцstYrir. Bunlardan başqa banklar sYhmlYr paketinin idarY edilmYsi; bьdcY vY vergilYrin planlaşdırılması kimi maliyyY xidmYtlYri gцstYrir vY işini hYyata keзirirlYr.

Bunlardan başqa, banklar firmalarda mьhasibat uзotunu tYftiş vY maliyyY vYziyyYtini tYhlil edir, kredit kartoзkalarının buraxılması, valyuta dYyişmYk, mьştYrilYrin qiymYtli kağızlarını saxlamaq kimi YmYliyyatları da yerinY yetirirlYr.

Banklar mьstYqil tYsYrrьfat subyektlYri, hьquqi şYxslYrdir. Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY onların цz maraqları, mYqsYdlYri vardır. Onların başlıca mYqsYdi faiz mexanizmi vasitYsilY mYnfYYt YldY etmYkdir. Bank faizi demYk olar ki, kreditin qiymYtidir.

FYaliyyYtdY olan kapital sahiblYri borc aldıqları kapitalı istehsalda, yaxud xidmYt sferasında istifadY edir vY hYmin kapitala gцrY mYnfYYt gцtьrьrlYr. Onlar mYnfYYtin bir hissYsini borc aldıqları kapitalın istifadYsi ьзьn haqq kimi borc kapitalının sahibinY verirlYr. Bu hissY borc faizidir. Borc kapitalına gцrY gYlirlYrin mYblYğinin borc verilmiş kapitalın mYblYğinY nisbYti faiz norması adlanır. Azad rYqabYt şYraitindY faiz norması pul bazarında tYlYb ilY tYklif arasındakı nisbYtdYn asılıdır. Burada riskin dYrYcYsi dY nYzYrY alınır. Risk ondan ibarYtdir ki, verilYn borc vaxtında qaytarılmaya da bilYr. Buna gцrY dY risk ьзьn faiz mьYyyYn edilir vY borc vaxtında qaytarılmadıqda borclu YlavY faiz цdYmYli olur.

Bankın fYaliyyYti onun ьзьn mYnfYYt gYtirir, bankın mYnfYYti bankın YmanYtзilYrinY verdiyi faizlY, verdiyi borca gцrY aldığı faizin fYrqindYn ibarYtdir. Bankın gYlirinY bank mYnfYYtindYn başqa, birja YmYliyyatlarından YldY edilYn mYnfYYt, innovasiyadan gYlir, kommission haqları da daxildir. Banklar цz xYrclYrini цz gYlirlYri hesabına цdYyirlYr.

§7. QiymYtli kağızlar bazarı.
QiymYtli kağızlar da kapitalın xüsusi formasıdır. Bazar iqtisadiyyatı şYraitindY qiymYtli kağızlar da alqı-satqı obyektidir vY onların öz bazarları vardır. QiymYtli kağızlar bazarı maliyyY bazarına daxildir vY onun bir qoludur.

QiymYtli kağızlara sYhmlYr, istiqrazlar, veksellYr, sertifikatlar vY s. aiddir. QiymYtli kağızlar nağd vY nağdsız formalarda buraxılır. Nağd formada qiymYtli kağızlar, texniki normalara uyğun olaraq, fiziki formada blankda çap olunur vY normativ sYnYdlYrdY tYsdiqini tapır. Nağdsız buraxılan qiymYtli kağızlar fiziki formada mövcud olmur, ona sahib olmaq hüquqi qeydiyyat sYnYdlYrindY yazılır. Bu cür kağızların buraxılması qlobal sertifikat adlanan sYnYd vasitYsilY rYsmlYşdirilir. Qlobal sertfikat onu buraxanın razılığı ilY, saxlanılmaq üçün depozitY qoyulur. Nağd buraxılmayan sYhmlYrin sahibi bir neçY sYhmi bir sertifikata yazdırıb depozitdY saxlaya bilYr.

QiymYtli kağızların meydana gYlmYsi maddi resursların alqı satqısı, yYni real aktivlYr bazarının fYaliyyYtilY bağlıdır. QiymYtli kağızlar fond aktivlYri adlanır. Bu cür aktivlYrin meydana gYlmYsi vY onların alqı - satqısı sYrbYst pul vYsaitlYrini sYfYrbYrliyY alıb iqtisadiyyatın müxtYlif sahYlYrinY yönYldilmYsinY geniş imkan yaratmışdır.

QiymYtli kağızların meydana gYlmYsi nYticYsindY kapitalın bir növ ikilYşmYsi baş verir. Bir tYrYfdY real kapital, yYni istehsal fondları formasında olan kapital, digYr tYrYfYdY isY onların qiymYtli kağızlar formasında ifadYlYri mövcud olur.

Kapitalın bu cür formalarda meydana gYlmYsi, qiymYtli kağızların buraxılması vY inkişafı kommersiya vY istehsal fYaliyyYtinin genişlYnmYsi ilY, kredit resurslarının cYlb edilmYsi işinin mürYkkYblYşmYsi ilY bağlıdır. BelY ki, istehsalın inkişaf etdirilmYsi vY genişlYndirilmYsi üçün bir neçY sahibkarın vYsaiti kifayyYt etmir. Bunun üçün daha çox sayda sahibkarın vY digYr şYxslYrin maliyyY vYsaitlYrini sYfYrbYrliyY almaq, kapitalın hYcmini artırmaq lazım gYlir.

Fond bazarının (qiymYtli kağızlar bazarı belY adlanır) inkişafı borc kapitalı ilY bağlıdır vY ona Ysaslanır. BelY ki, qiymYtli kağızları almaq pul kapitalının bir hissYsini borca vermYk demYkdir. Satılan qiymYtli kağız kredit sYnYdidir, onun sahibi gYlir götürmYk hüququ YldY edir. Bu gYlir faiz vY ya dividend formasında YldY edilir. QiymYtli kağızları YldY etmYklY sahibkarlar özlYrinin maliyyY vYziyyYtlYrini stabillYşdirmYk imkanı qazanırlar. Riskli layihYlYr üçün bankdan kredit almaq hYmişY mümkün olmur. Ancaq sYhmlYr buraxmaq yolu ilY bu cür layihYlYri maliyyYlYşdirmYk mümkün olur. QiymYtli kağızlar bazarının fYaliyyYtdY olması elmi-texniki işlYmYlYrin geniş hYcmdY maliyyYlYşdirilmYsinY imkan yaradır.

Real aktivlYrdYn asılı olmayaraq qiymYtli kağızlar bazarda müstYqil dövr edY bilir. Bunun iki Ysas sYbYbi vardır:

1) borc YmYliyyatı prosesindY mülkiyyYt olan kapital, fYaliyyYtdY olan kapitaldan ayrılır;

2) qiymYtli kağızlar potensial pul kapitalından ibarYtdir vY yüksYk dYrYcYdY likvidliyY malikdir, yYni asanlıqla nağd pula çevrilY bilir.

QiymYtli kağızlar bazarı pul bazarından vY kapital bazarından ibarYtdir. Pul bazarında qısa müddYtli (bir il) qiymYtli kağızlar dövr edir. Veksel bank sertifikatı pul bazarı alYtlYri hesab olunur. Pul bazarı sahibkarların qısa dövr üçün maliyyY vYsaitlYrinY olan ehtiyaclarının ödYnilmYsinY xidmYt edir.

Kapital bazarında isY ödYnilmY müddYti bir ildYn çox olan, yaxud müddYtsiz qiymYtli kağızlar dövr edir (mYsYlYn sYhmlYr).

Kapital bazarı tYsYrrüfatçı subyektlYri uzun müddYtli maliyyY vYsaiti ilY tYmin edir.

QiymYtli kağızlar bazarının aşağıdakı funksiyalarını göstYrmYk olar: birincisi, istehsalı tYşkil etmYk vY genişlYndirmYk mYqsYdilY, sYrbYst pul vYsaitlYrini sYfYrbYrliyY almaq; ikincisi, investorlara qiymYtli kağızların qiymYtlYri haqqında mYlumat çatdırmaq; üçüncüsü, sYfYrbYrliyY alınmış vYsaitin bazarın tYlYbinY uyğun bölünmYsinY imkan yaratmaq.

Özünün tYşkilat strukturuna görY qiymYtli kağızlar bazarı ilkin bazara vY ikinci bazara ayrılır.

İlkin bazar. Bu bazarda yeni buraxılmış qiymYtli kağızların satışı baş verir. İlk dYfY buraxılmış sYhmlYrin vY istiqrazların satışı nYticYsindY onları buraxan lazım olan miqdarda maliyyY vYsaiti YldY edir, qiymYtli kağız isY onu ilkin alanın YlinY keçir vY onu yenidYn başqasına satmaq hüququ qazanır.

QiymYtli kağızları buraxan şYxs emitent adlanır, qiymYtli kağızı YldY edYn şYxs isY investor adlanır. Fond bazarında qiymYtli kağızların Ysas alıcıları hüquqi şYxslYrdir, ilk növbYdY banklar, sığorta tYşkilatları, investisiya vY pensiya fondlarıdır.

İkinci bazar. QiymYtli kağızların sonrakı alqı-satqısı nYticYsindY ikinci bazar yaranır. Bunun sayYsindY maliyyY resursları sonrakı investorlar arasında yenidYn bölüşdürülür. İkinci bazar olmadan çoxsaylı yeni layihYlYr maliyyY mYnbYyindYn mYhrum olardı.

İkinci bazarın strukturunda qiymYtli kağızların birjada dövriyyYsi vY birjadan kYnar dövriyyYsinin xüsusi yeri vardır. Birja bazarında qiymYtli kağızlar birjada alınıb-satılır.

Birjadan kYnar bazarda da qiymYtli kağızların alqı-satqısı baş verir. Birja bazarı Fond birjası adlanır vY qiymYtli kağızların mütYşYkkil bazarıdır. Fond birjalarına ancaq birja qaydalarına uyğun gYlYn kompaniyalar buraxılır. Birjada alınıb-satılan qiymYtli kağız daha üstün hesab olunur.

GYnc vY maliyyY cYhYtdYn zYif olan komponiyaların qiymYtli kağızları birjadan kYnar bazarlarda dцvr edir.

Fond bazarının iki növü vardır: 1) Spot bazarı; 2) MüddYtli bazar.

Spot bazarda nağd sцvdYlYşmYlYr aparılır vY qiymYtli kağızların haqqı alqı-satqı vaxtı цdYnilir.

MüddYtli bazarda vaxtı göstYrilmYklY sövdYlYşmYlYr aparılır vY müqavilY bağlanır. Burada gYlYcYkdY ödYnilmYsi zYruri olan öhdYliklYr vY onun müddYti göstYrilir.

Fond birjaları dövlYt vY xüsusi komponiyalar yarada bilYr. DövlYtin qiymYtli kağızlar bazarında ancaq dövlYtin buraxdığı qiymYtli kağızlar satılır vY dövlYtin ehtiyacını (büdcY kYsiri) ödYmYk üçün lazımı vYsait toplanır. Bu bazarda YmYliyyatlar aparmaqla MYrkYzi bank pul tYdavülünü tYnzimlYyir. Qeyri-dövlYt qiymYtli kağızlar bazarı isY özYl sektora xidmYt edir vY onların maliyyY ehtiyaclarının ödYnilmYsindY yardımçı rol oynayır.

QiymYtli kağızlar bazarının ümumi vYziyyYti fond indeksi vasitYsilY qiymYtlYndirilir. O dünyanın iri birjalarında sYhmlYrin kursunun dYyişmYsinin qeydiyyatını aparır. MaliyyY qYzetlYrindY fond indeksi dYrc olunur. Bu yolla bazar iştirakçıları firmaların, şirkYtlYrin iqtisadi vYziyyYtlYri haqqında mYlumat YldY edirlYr. gYr müYyyYn bir şirkYtin qiymYtli kağızı yüksYk dYyYrlY satılırsa demYli hYmin şirkYtin işi yaxşıdır vY YksinY.

İqtisadiyyatın ümumi vYziyyYti qiymYtli kağızlar bazarındakı vYziyyYtdYn çox asılıdır. QiymYtli kağızların kursunun (bazar qiymYtinin) düşmYsi iqtisadiyyata mYnfi tYsir göstYrir, onun fasilYsizliyini pozur. Bu cür halların tYsirini azaltmaq üçün dövlYt fond bazarının fYaliyyYtini tYnzimlYmYlidir.
§ 8. DövlYtin pul - kredit siyasYti.
Makroiqtisadi sabitliyin tYmin edilmYsi dцvlYtin pul-kredit siyasYtindYn YhYmiyyYtli dYrYcYdY asılıdır. Bunun tYmin edilmYsi ьзьn iqtisadiyyatın stabilliyinY xidmYt edYn dьşьnьlmьş pul-kredit siyasYti yeridilmYli, pul bazarında tarazlıq yaradılmalıdır. Bunun ьзьn dцvlYt цzьnьn pul-kredit siyasYtini hazırlayarkYn tYcьrbYdY цzьnь doğrultmuş pul nYzYriyyYsinY Ysaslanmalıdır. Mьasir pul nYzYriyyYsi pulun vY pul-kredit siyasYtinin bьtцvlьkdY iqtisadiyyata tYsirini цyrYnir. DцvlYtin pul-kredit siyasYtini MYrkYzi Bank yerinY yetirir.

Pul-kredit siyasYti dedikdY, pul-kredit sisteminin fYaliyyYti, pul tYdavülü, borc kapitalının bazarı, naqdsız hesablaşmaların qaydalarını nizama salmaq sahYsindY MYrkYzi Bankın hYyata keçirdiyi tYdbirlYrin mYcmusu başa şülür. Bu siyasYt işgüzar fYaliyyYtin tYmin edilmYsi mYqsYdinY yönYldilmiş kompleks tYdbirlYr sistemidir. Bu tYdbirlYrdY mYqsYd, hYmçinin, pul vahidini möhkYmlYndirmYk, qiymYtlYri sabitlYşdirmYk, iqtisadiyyatın optimal strukturunu qurmaq vY iqtisadi artım tempini sabitlYşdirmYkdYn ibarYtdir. Özünün pul-kredit siyasYti ilY dövlYt infliyasiyanın qarşısını almağa, balanslaşdırılmış xarici iqtisadi YlaqYlYr qurmağa sYy göstYrir.

Yüklə 15,57 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   43




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©muhaz.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin