Buxgalteriya hisobi va audit

Xususan, bank quyidagilarni ta'minlaydi: 
- bankning o'z mablag'lari (kapitali) ning o'sish istiqbollari, shu sababli o'z mablag'lari 
va qarz mablag'lari o'rtasidagi nisbat; 
- jalb qilingan va jalb qilingan mablag'lar tarkibi (depozitlar, depozitlar, banklararo 
kreditlar, shu jumladan Rossiya Federatsiyasi Markaziy bankining kreditlari); 
- depozit va depozitlarning afzal turlari, ularni jalb qilish shartlari; muddatli depozitlar 
(depozitlar) va "talab bo'yicha" atamasi o'rtasidagi nisbat; 
- omonatlar va depozitlarning asosiy kontingenti, ya'ni omonatchilar toifasi; 

---

23 
- mablag'larni jalb qilish va qarz olish geografiyasi; 
- banklararo kreditlash uchun kerakli bank-kreditor, ikkinchisini jalb qilish shartlari; 
omonatlar (depozitlar) va banklararo kreditlarni jalb qilish shartlari; 
- omonatlarni jalb qilish usullari (bank hisobvarag'i shartnomalari, korrespondentlik 
hisobi, bank depoziti (depozit) asosida, o'z sertifikatlari, veksellarini berish yo'li bilan); 
- rubl va chet el valyutasidagi depozitlar (depozitlar) o'rtasidagi nisbat; 
- omonatlarga pul mablag'larini jalb qilishning yangi shakllari; 
- muayyan turdagi omonatlarni (depozitlarni) ochishning maxsus shartlari; 
- qarz mablag'lari bo'yicha bank tavakkalchilik standartlariga rioya qilish choralari. 
Depozit siyosati birinchi navbatda quyidagi talablarga javob berishi kerak: 
- iqtisodiy maqsadga muvofiqligi; 
- raqobatbardoshlik; 
- ichki muvofiqlik. 
Bankning bir qator tarkibiy bo'linmalari (g'aznachilik, moliyaviy menejment, 
biznesni rivojlantirish menejmenti, kredit boshqaruvi, qimmatli qog'ozlar boshqaruvi), 
shuningdek, bankning boshqaruv organlari: bank boshqaruvi va aktivlarni boshqarish 
qo'mitasi va passivlari. Shunday qilib, bank boshqaruvi depozit siyosatining asosiy 
yo'nalishlarini belgilaydi va tasdiqlaydi, depozitlarni jalb qilish tartibi va shartlarini 
tasdiqlaydi va depozit siyosatining bajarilishi ustidan umumiy nazoratni amalga 
oshiradi. Aktivlar va passivlarni boshqarish qo'mitasi depozitlar portfelini 
shakllantirish bo'yicha fundamental qarorlar qabul qiladi, resurslarning tuzilishi va 
dinamikasini, ularning bank aktivlari bilan bog'liqligi va miqdoridagi munosabatlarini 
tahlil qiladi, agar kerak bo'lsa, bank depozitini to'g'rilash to'g'risida qarorlar ishlab 
chiqadi. siyosat; bankning alohida tarkibiy bo'linmalari tomonidan depozit siyosati 
amalga oshirilishi ustidan joriy nazoratni amalga oshiradi. Bankning moliyaviy 
menejmenti xazina bilan birgalikda bankning depozit mablag'lariga bo'lgan umumiy 
ehtiyojini aniqlaydi (bir yil davomida, shu jumladan choraklarga bo'linish bilan): har 
bir turdagi resurslar (depozitlar (depozitlar) uchun foiz stavkalari miqdorini belgilaydi. 
), veksellar, banklararo kreditlar); Rossiya bankida to'plangan zaxira mablag'lari 
miqdorini belgilaydi; bankning Rossiya banki tomonidan belgilangan qarz mablag'lari 
bo'yicha tavakkalchilik stavkalariga rioya etilishini nazorat qiladi va hokazo. Bankning 
maxsus bo'linmalari turli shakllardagi omonatlarni jalb qilishda bevosita ishtirok etadi: 
fuqarolar omonatlari bo'limi, qimmatli qog'ozlar bo'limi (o'z veksellarini chiqarish, 
depozit va jamg’arma sertifikatlarii. Pul mablag'larini jalb qilish bo'yicha amaliy 
faoliyatni amalga oshirish uchun banklar depozit (depozit) operatsiyalari to'g'risidagi 
nizomni ishlab chiqmoqdalar (jismoniy shaxslarning omonatlari va yuridik 
shaxslarning omonatlari uchun alohida), unda: 
- omonatlarni (omonatlarni) qabul qilish qoidalari va shartlari; 
- shartnoma munosabatlari sub'ektlarining huquqiy maqomi; 
- bank depozit shartnomasini tuzish tartibi; 
- uning mazmuni; 
- omonat (depozit) qabul qilish va berish usullari; 
- omonatni (depozitni) ochish va undan foydalanish uchun zarur bo'lgan hujjatlar 
ro'yxati va ularga qo'yiladigan talablar; 
- omonatchilar huquqlari va bank majburiyati; 

---

24 
- depozitlar (depozitlar) bo'yicha foizlarni hisoblash va to'lash usullari. 
Bank tomonidan depozitlar (depozitlar) to'g'risidagi nizomni ishlab chiqishda ishlab 
chiqilgan aniq depozit (depozit) operatsiyalarini o'tkazish tartibi to'g'risidagi bank 
ichidagi yo'riqnomada bank bo'limining (bo'limining) har xil toifadagi ishlarini tashkil 
etish ko'rsatilgan. omonatchilar; ushbu operatsiyalarni bajarishga mos keladigan 
hujjatlarni rasmiylashtirish tartibi, ularning hujjat aylanish sxemasi; omonatlarni qabul 
qilish va berish, ular bo'yicha foizlarni hisoblash va to'lash bo'yicha operatsiyalarni 
hisobga olishda aks ettirish. Bank tomonidan depozitlarga (depozitlarga) jalb qilingan 
mablag'lar hajmi pul resurslariga bo'lgan talab va taklif holatiga, bankdagi mablag 
'taqchilligi yoki profitsitiga, depozitlar bozorining holatiga bog'liq. Tadbirkorlik 
sub'ektlari va fuqarolarning mablag'larini ularning aylanmasiga jalb qilish maqsadida 
banklar butun chora -tadbirlarni ishlab chiqadi va amalga oshiradi. Shunday qilib, 
birinchi navbatda, banklar o'rtasida resurslarni jalb qilish uchun raqobatning muhim 
vositasi - bu foiz siyosati, chunki investitsiya qilingan mablag'lar bo'yicha tushum 
miqdori mijozlar uchun vaqtincha bo'sh mablag'larini depozitlarga (depozitlarga) 
joylashtirishda muhim turtki bo'lib xizmat qiladi. Depozitlar (depozitlar) bo'yicha foiz 
stavkalari har bir tijorat banki tomonidan mustaqil ravishda Rossiya bankining qayta 
moliyalash stavkasi va pul bozori holatiga, shuningdek o'z depozit siyosati qoidalariga 
asoslanib belgilanadi. Birinchidan, banklarning depozit (depozit) operatsiyalari bo'yicha 
foiz stavkalari darajasi omonatlar (depozitlar) turiga bog'liq. Qoida tariqasida, 
balansning o'zgaruvchanligi, yuqori harakatchanlik va harakatchanlik bilan 
tavsiflanadigan talab qilinadigan depozitlar uchun minimal foiz stavkalari belgilanadi. 
Mijozlarni talab qilinadigan hisobvaraqlar bo'yicha barqaror, kamaymaydigan 
qoldiqlarni ushlab turishga undash maqsadida, bu umuman kredit operatsiyalari 
rentabelligiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi, banklar foiz stavkalarini yoki minimal qoldiq 
miqdoridan past bo'lmagan foiz stavkalarini o'rnatdilar. bank tomonidan hisoblangan va 
mijoz bilan kelishilgan (bu bank hisobi shartnomasida muhokama qilinadi). Muddatli 
depozitlar (depozitlar) bo'yicha foiz stavkasi hajmini belgilashda, mablag'larni 
joylashtirish muddati hal qiluvchi omil hisoblanadi: muddat qancha uzoq bo'lsa, foiz 
darajasi shuncha yuqori bo'ladi. Markaziy bank 2022-yildagi faoliyatini pul-kredit 
siyosati va makroprudensial choralarini inflyatsiyaga monetar omillar taʼsiri darajasini 
qisqartirish, bank tizimida potensial xatarlarni moliyaviy barqarorlikka taʼsirini 
minimallashtirish hamda mamlakatda makroiqtisodiy va moliyaviy barqarorlikni 
taʼminlash maqsadlariga yo‘naltirgan. 2022-yil mart oyida Markaziy bankning asosiy 
stavkasi yillik 17 foizgacha ko‘tarilgan bo‘lsa, II chorakdan boshlab makroiqtisodiy 
sharoitlarning barqarorlashuvi va ayrim inflyatsion xatarlarning pasayishi hisobiga 
asosiy stavka 15 foizgacha tushirildi. Hisobot yilida iqtisodiyotni moliyalashtirishda 
xususiy investitsiyalarni rag‘batlantirish, tadbirkorlik subyektlarining ishlab chiqarish 
samaradorligini oshirish va yuqori qo‘shilgan qiymatli yangi ishlab chiqarish 
loyihalarini moliyaviy qo‘llab-quvvatlash ishlari davom ettirildi. Xususan, aholi va 
tadbirkorlik subyektlarini moliyaviy qo‘llab-quvvatlash maqsadlariga 203 trln so‘m 
yoki 2021-yilga nisbatan 22 foizga ko‘p kreditlar ajratilgan. Aholiga ajratilgan kreditlar 
2021-yilga nisbatan 1,6 barobarga o‘sib, 65,3 trln so‘mni tashkil qildi. Ushbu ajratilgan 
kredit mablag‘larining 25,6 foizini mikroqarz, 22 foizini ipoteka krediti, 33 foizini 
isteʼmol krediti, 14 foizini mikrokreditlar tashkil etgan. Shuningdek, 2022-yilda oilaviy 

---

25 
tadbirkorlikni rivojlantirish dasturlari doirasida 424 mingdan ortiq loyihalarga jami 9,9 
trln so‘mdan ortiq imtiyozli kredit mablag‘lari ajratildi. 2022-yilda banklarning 
kapitallashuv darajasi 12 foizga oshib, yil yakunlari bo‘yicha qariyb 80 trln so‘mga, 
ustav kapitali miqdori 9 foizga o‘sdi.
7
Shu bilan birga 2022-yilda bank tizimini isloh 
qilish strategiyasi doirasida davlat ishtirokidagi banklarni transformatsiya qilishga 
qaratilgan ishlar davom ettirilib, Ipotekabank va O‘zagroeksportbankdagi davlat 
ulushini xorijiy investorlarga sotish bo‘yicha jarayonlar yakunlandi. Natijada davlat 
ulushi mavjud bank aktivlarining bank sektori aktivlari umumiy hajmidagi ulushi 2021-
yildagi 81,5 foizdan 2022-yilda 78,2 foizgacha pasaygan. Aholiga respublika va xorijiy 
to‘lov tizimlari infratuzilmasida bir karta orqali hisob-kitoblarni amalga oshirish 
imkoniyatini beruvchi kobeydjing bank kartalari soni 2021-yilga nisbatan 2,7 barobarga 
oshgan. Yaʼni, aholini daromadini va xarid qobiliyatini pasayib ketishini oldini olish, 
tadbirkorlik subyektlariga qulay biznes sharoitini yaratishga ko‘maklashish kerak. 
Shundan kelib chiqib, inflyatsiya darajasini pasaytirish choralarini ko‘rib borish, ichki 
bozorda narxlar barqarorligini taʼminlash zarur. Shuningdek, tadbirkorlik subyektlariga 
kredit ajratish jarayonida shaffoflik va ochiqlikni taʼminlash, inson omilini kamaytirish, 
kredit olish jarayonini soddalashtirish maqsadida arizalarni onlayn elektron dastur orqali 
qabul qilish tizimini joriy qilish kerak. Bunda oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish 
dasturlarining yagona elektron platformasini takomillashtirish, unda korrupsiya va 
sansalorlik xavflarini oshiradigan inson omili ishtirokini kamaytirish choralarini ko‘rish 
zarur. Jumladan, banklarda raqamlashtirish bilan bog‘liq belgilangan qator vazifalar 
ijrosi qolib ketayotgani, tadbirkorlik subyektlariga kredit ajratish jarayonida 
shaffoflikning to‘liq taʼminlanmaganligi, inson omilining yuqoriligi kredit olish 
jarayonini qiyinlashtirib, byurokratik to‘siqlarning yuzaga kelishiga omil bo‘layotgani 
qayd etildi. Shuningdek, Markaziy bankning 2023-yilgi faoliyatida narxlar 
barqarorligini taʼminlash, pul-kredit siyosati instrumentlarini hamda aholining 
banklardagi omonatlarini himoyalash tizimini takomillashtirish, inflyatsiyaga 
nomonetar omillar taʼsirini pasaytirish va asosiy oziq-ovqat mahsulotlari narxlari 
barqarorligini taʼminlash borasida ishlarni amalga oshirish bo‘yicha takliflar bildirildi.
Bir xil darajada muhim omil - bu depozit miqdori va shuning uchun ko'proq 
miqdor depozit va uning saqlash muddati qancha uzoq bo'lsa, qoida tariqasida, foiz 
stavkasi shuncha yuqori bo'ladi. Muhim nuqta - bu omonatlar bo'yicha daromadlarni 
to'lash chastotasi. Omonat bo'yicha foiz stavkasi daromad to'lovlarining chastotasi bilan 
teskari bog'liq, ya'ni ular qanchalik kam amalga oshirilsa, bank tomonidan omonat 
(depozit) bo'yicha belgilangan foiz stavkasi shunchalik yuqori bo'ladi. Ta'kidlash joizki, 
banklarga foizlarni iqtisodiy asoslantirilgan darajadan ancha yuqori to'lash qonunga 
xilof emas. Bunday holda, Rossiya Federatsiyasi Markaziy bankining qayta moliyalash 
stavkasi va kredit tashkilotining ma'lum depozitlar bo'yicha stavkasi o'rtasidagi farqdan 
olingan moddiy foyda daromad solig'iga tortilishi kerak.