Buxgalteriya hisobi va audit

2017-2021 yillarda pul-kredit siyosatini yanada 
takomillashtirish hamda inflyatsion targetlash tizimiga bosqichma-bosqich o‘tish 
bo‘yicha chora-tadbirlar Kompleksida keltirilgan vazifalarning amalga oshirilishi, 
o‘z navbatida, moliya bozorlari rivojlanishiga xizmat qilib, pul-kredit siyosatining 
ta’sir kanallarini mustahkamlashga yordam beradi. Shuningdek
, ushbu davrda 
inflyatsiyani modellashtirish va prognozlash ishlarini takomillashtirishga alohida e’tibor 
qaratiladi hamda shu asnoda pul-kredit siyosati instrumentlarini takomillashtirish 
borasidagi qarorlar qabul qilish jarayonining sinovi amalga oshirib boriladi. Modellar 
takomillashtirilishi bilan inflyatsiyaning maqsadli miqdoriy ko‘rsatkichlari belgilanadi. 
Umuman olganda, pul-kredit siyosatining oraliq rejimi inflyatsion targetlash rejimiga 
o‘tishga tayyorgarlik ko‘rish maqsadida pul-kredit siyosatining barcha jarayonlari va 
uning instrumentlarini qayta ko‘rib chiqish hamda takomillashtirish borasidagi chora-
tadbirlar majmuini qamrab oladi. 
Inflyatsion targetlash rejimini joriy qilish bo‘yicha mavjud muammolar, xatarlar 
va cheklovlar 
Inflyatsion targetlashga o‘tishning huquqiy asoslari yaratilganligi hamda pul-kredit 
siyosatining tamoyil va mexanizmlarini amaliy jihatdan qayta ko‘rib chiqish 
jarayonining boshlanganligiga qaramasdan, ushbu rejimga to‘laqonli o‘tish qator xatar 
va cheklovlar hisobiga qiyinlashadi. Xususan, aholi va xo‘jalik yurituvchi sub’ektlar 
inflyatsion kutilmalarining barqaror yuqori darajada saqlanib qolayotganligi inflyatsion 
targetlashga muvaffaqiyatli o‘tish jarayonidagi asosiy cheklovlardan biri hisoblanadi. 
Bunda iqtisodiyotning barcha sektorlarini erkinlashtirish davrida inflyatsion bosimning 
oshishi inflyatsion xatarlar saqlanib qolishiga sabab bo‘lmoqda. Inflyatsion 
kutilmalarning o‘tgan yillardagi narxlar dinamikasi asosida shakllanishini hisobga 
olganda, iqtisodiyotdagi inflyatsion kutilmalarni pasaytirish va barqarorlashtirish o‘tish 
davridagi asosiy vazifalardan biri hisoblanadi. Inflyatsiyaga nomonetar omillar 
ta’sirining yuqori bo‘lganligi sababli ushbu vazifalarni amalga oshirish yanada 
qiyinlashadi va inflyatsion targetlashga muvaffaqiyatli o‘tishda qator to‘siqlarni 
vujudga keltiradi. Bunday omillar qatoriga ayrim tovarlar bo‘yicha ma’muriy tartibga 
solinadigan narxlarning saqlanib qolishi, mahalliy bozorlarning monopollashganligi, 
xomashyo narxlarining yuqoriligi, jahon iqtisodiyotining tiklanayotganligi munosabati 
bilan inflyatsiyaning import qilinishi, ishlab chiqarish samaradorligining pastligi va 

---

78 
energiya sarfining yuqoriligi, infratuzilmaning yaxshi rivojlanmaganligi va boshqalar 
kiradi. 
Mazkur sharoitlarda inflyatsion targetlash rejimining samaradorligi Markaziy bank 
kommunikatson siyosatining ta’sirchanligi hamda aholining amalga oshirilayotgan pul-
kredit siyosatiga nisbatan ishonchiga bog‘liq bo‘ladi. Bunda narxlar o‘sishining 
sabablari va narxlar barqarorligini ta’minlash borasida ko‘riladigan choralarni aholiga 
tushuntirish muhim ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, valyuta bozorining shakllanishi 
sharoitida valyuta siyosati va tashqi iqtisodiy faoliyatning liberallashtirilishi 
jarayonlarining davom ettirilishi bilan bog‘liq xatarlar ham kuzatiladi. Bunda erkin 
suzib yuruvchi valyuta kursiga o‘tishda valyuta kursining qisqa muddatli keskin 
tebranishlarini yumshatish va valyutani xedjirlash instrumentlarini rivojlantirish orqali 
salbiy oqibatlarni kamaytirish muhim hisoblanadi. Ushbu maqsadlarga erishish, pul-
kredit siyosati instrumentlarining ta’sirchanligi hamda samaradorligini kamaytiruvchi 
sabablarni bartaraf etish bilan uzviy bog‘liq. Moliya sektorining institutsional jihatdan 
sust rivojlanganligi va yashirin iqtisodiyotda katta hajmdagi naqd pul mablag‘lari 
aylanmasining mavjudligi Markaziy bank pul-kredit siyosatining samaradorligini 
pasaytiruvchi omillardan hisoblanadi. Davlat qarz majburiyatlarining muomalada 
mavjud emasligi Markaziy bankning ochiq bozor operatsiyalarini amalga oshirish 
hamda bank sektorining ushbu qarz instrumentlaridan garov ta’minoti sifatida 
foydalanib, qisqa muddatli likvidlikni jalb qilish imkoniyatlarini cheklaydi. So‘nggi 
yillarda Davlat byudjeti balanslashgan holda ijro etilishi sharoitida davlat qarz 
majburiyatlarini chiqarishning ob’ektiv sabablari mavjud emasligiga qaramasdan, 
investitsion, 
shu 
jumladan, 
hududiy 
va 
tarmoqlar 
rivojlanish 
dasturlarini 
moliyalashtirish manbalarini diversifikatsiyalash va maqbullashtirishda qarz qimmatli 
qog‘ozlarining afzalligi ularni yaqin istiqbolda muomalaga chiqarish uchun asos 
bo‘lishi mumkin. Tashqi iqtisodiy xatarlar ko‘p jihatdan eksport tarkibi va iqtisodiyotga 
valyuta tushumlari dinamikasi bilan bog‘liq hisoblanadi. Bunday holatlarda, 
qimmatbaho metallar bozoridagi narxlar o‘zgarishi hisobiga hamda qo‘shni 
mamlakatlar va asosiy savdo hamkor davlatlardagi iqtisodiy muammolar natijasida 
yuzaga keluvchi xatarlarni minimallashtirish talab etiladi. Milliy iqtisodiyot 
xususiyatlarini inobatga olgan holda, pul-kredit siyosati rejimlarining o‘ziga xos 
jihatlari va ta’sirchanligi tahlili o‘rta muddatli istiqbolda Markaziy bankning ustuvor 
maqsadi sifatida narxlar barqarorligiga erishish vazifasiga inflyatsion targetlash rejimi 
juda mos kelishini ko‘rsatmoqda. Shundan kelib chiqqan holda, pul-kredit siyosatini 
amalga oshirishning tamoyil va usullarining inflyatsion targetlashga bosqichma-bosqich 
yo‘naltirish uchun zaruriy huquqiy asoslar va tayanch iqtisodiy sharoitlar yaratildi. 
Xususan, valyuta siyosatining liberallashtirilishi va bozor sharoitlarida almashuv 
kursining shakllanishini ta’minlash bo‘yicha choralar, Markaziy bankning ustuvor 
maqsadlari va amaliy mustaqilligini aniq belgilanishi, pul-kredit siyosatini amalga 
oshirishning faol bosqichiga o‘tilishi, inflyatsiyani hisoblash va baholash usullarini 
takomillashtirilishi, shuningdek shaffoflikning oshirilishi va kommunikatsion 
siyosatning kuchaytirilishi kabi amaliy choralar inflyatsion targetlashga o‘tish uchun 
asosiy sharoitlarni yaratadi. Shu bilan birga, mavjud xatarlar va to‘siqlar inflyatsion 
targetlash rejimini joriy etish vazifasining bajarilishini qiyinlashtiradi. O‘z navbatida, 
Markaziy bank asosiy e’tiborni prognozlash va tahliliy bazani mustahkamlashga, pul-

---

79 
kredit siyosati instrumentlarini takomillashtirish va ularning ta’sir kanallarini 
kuchaytirishga, komunikatsion siyosatni rivojlantirish va aholining ishonchini oshirish 
kabi vazifalarga qaratadi. Markaziy bank ushbu rejimga bosqichma-bosqich o‘tish 
bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirishda tegishli vazirlik va idoralar bilan sa’y-
harakatlarni birlashtiradi va hamkorlikda faoliyat yuritadi. Umuman olganda, 
inflyatsion targetlashga o‘tish pul-kredit siyosati sohasining barcha jihatlarini tubdan 
qayta ko‘rib chiqish va takomillashtirishni talab etadi. Bu esa, o‘z navbatida, uzoq 
muddatli istiqbolda barqaror iqtisodiy o‘sishning asosi bo‘lgan makroiqtisodiy 
barqarorlikni ta’minlashda sifat jihatdan yangi bosqichga o‘tilishini anglatadi. 
O‘zbekiston sharoitida mustaqil pul-kredit siyosatini yuritish imkoniyati 1994 yilda 
milliy valyutaning muomalaga kiritilganidan so‘ng paydo bo‘ldi.