Chirchiq davlat pedagogika universiteti maxsus pedagogika kafedrasi

II BOB ESHITISHIDA NUQSONI BO‘LGAN BOLALARGA TA’LIM VA TARBIYA BERISH YO‘LLARI ZAMONAVIY DIDAKTIK QARASHLAR
2.1. Didaktika tushunchasi
Didaktika pedagogikaning bir qismi bo’lib, unda ta‘lim nazariyasi bayon etiladi. Didaktika ta‘lim jarayonining umumiy qonuniyatlarini o’rganuvchi qismidir.
Didaktika grekcha so’z bo’lib, «Didayko» - o’qitish, «Didaskol» - o’rgatuvchi degan ma‘noni anglatadi. Uning so’zma-so’z tarjimasi Ta‘lim nazariyasini bildiradi. Ta‘lim nazariyasi ta‘lim jarayoni, uning mohiyatini, ta‘lim qoidalari, usullari hamda tashkiliy formalarini o’z ichiga oladi. Didaktika o’z oldiga o’qitishning o’quvchi-talabalarni har tomonlama tarbiyalash maqsadlariga javob beruvchi umumiy qonuniyatlarini bilib olish vazifasini quyadi.
Didaktikaning predmeti ta‘lim-tarbiya muassasasi sharoitida o’qituvchining rahbarligi ostida amalga oshadigan o’quv jarayonidir. Didaktikada ana shu jarayonning qonuniyatlari tadqiq qilinadi, har xil tipdagi ta‘lim-tarbiya muassasalarida beriladigan ta‘lim mazmunini belgilashning ilmiy asoslari, o’qitish vositalari va metodlarining samaradorligini oshirish yo’llari hamda ta‘limning tashkiliy shakllari ishlab chiqiladi. Didaktika pedagogikaning ta‘lim va ma‘lumot berish soxasi hisoblanadi. Shuning uchun ham didaktika fanining predmeti ta‘lim va ma‘lumotdir.
Eshitishda nuqsoni bo‘lgan maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarning ta’lim-tarbiyasi Respublikada maxsus ta’limning ajralmas qismi sifatida amalga oshiriladi va eshitishda nuqsoni bo‘lgan bo‘lgan bolalarni maktabga tayyorlashda ularning nutqiy riojlanishi qay darajada ekanligi ham albatta hisobga olinadi.Eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarda maktabga tayyorgarligi xolatini o‘rganishda bolaning nutqiy rivojlanishi bilan batafsil tanishish ishlari olib boriladi. Shularni hisobga olgan xolda, biz eksperemental ishlarimizni o‘tkazish davomida eshitishda nuqsoni bo‘lgan nutqining xususiyatlarini o‘rganishga e’tiborni qaratdik
Shuningdek, xar bir bola bilan individual tanishish jaryonidada xujjatlar (bola rivojlanishi tarixi, tarbiyachi tavsivnomasi) o‘rganildi:
Tekshirishlar ikki shaklda olib borildi: yakka va frontal tekshirishlar. Yakka tekshirishda o‘quv yilining boshida har bir bolani ikki hafta davomida mashg‘ulotlardan tashqari vaqtda kuzatib bordik. Frontal tekshirish vaqtida bolalar guruhda o‘zi bajarayotgan ishlari xaqida gapirib berdilar, savollarga javob qaytardilar yoki rasmga qarab hikoya tuzdilar. Bu vaqtda bolalar nutqining umumiy xolati, lug‘at boyligi, artikulyatsiyasi, nutq sur’ati, tovushlar talaffuzi, ovoz kuchi, sifati, gap tuzish qobiliyati, rasmga qarab hikoya tuzishi, matnni o‘qishi, ko‘chirib yozishi, savolga javob berishi kuzatib borildi. Yakka tekshirishda eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarni og‘zaki nutqini L.R.Mo‘minova tomonidan ishlab chiqilgan (ekspressiv va impressiv nutqni tekshirish uchun) metodikalaridan asosida o‘rganishni maqsad qilib qo‘ydik.Oldimizga qo‘ygan vazifalarni bajarish uchun esa bir qator metodlarning yig‘indisidan foydalandik:
1. Pedagogik, psixologik va metodik adabiyotlarni o‘rganish va tahlil qilish;
2. Eshitishda nuqsoni bo‘lganbolalarning lug‘at boyligi xususiyatlarini o‘rganish;
3.. Pedagogik eksperiment o‘tkazish va uning natijalarini tahlil qilish.
Eksperimental tadqiqotni o‘tkazish metodikasi va uni tashkil etish jarayoni maktabgacha yoshidagi eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarning lug‘at boyligi xususiyatlarini aniqlashga yo‘naltirilgan. Tajriba eksperimentimizning maydoni sifatida Toshkent shahridagi Olmazor tumani 106-conli ixtisoslashtiriilgan maktabning maktabgacha bo‘limi tanlandi.Eksperimentimizda maktabgacha yoshidagi eshitishda nuqsoni bo‘lgan bolalarga quyidagi og‘zaki topshiriqlar berildi.
Faol lug‘atning rivojlanganligini tekshirish
1. Gavda qismlarini nomlash:
ko‘z, peshona, yuz, burun, soch, quloq, oyoq, bosh, bo‘yin.
Ko‘rsatma: eksperimentator bolaning gavda qismlarini ko‘rsatib ularning nomini “Bu nima?” deb so‘raydi.
2. Uy jihozlarini nomlash:
stol, stul, shkaf, divan, kreslo, qandil, oyna, deraza, krovat, gilam. Ko‘rsatma: eksperimentator bolaga uy jihozlarini ko‘rsatib ularning nomini “Bu nima?” deb so‘raydi
3. Umumlashtiruvchi so‘zlarni topish:
Bolaga quyidagi mavzular bo‘yicha predmetlarning rasmlari ko‘rsatiladi: o‘yinchoqlar, idish-tovoqlar, kiyimlar, oyoq kiyimlari, sabzavotlar, mevalar, transport, uy hayvonlari, yovvoyi hayvonlar.
O‘yinchoqlar: qo‘g‘irchoq, mashina, kubik, raketa, koptok, .
Ko‘rsatma: bolaga avval birin-ketin ko‘rsatilgan rasmlarni nomlash, so‘ngra umulashtiruvchi so‘zni topish taklif qilinadi.
4. Predmetlarning belgilarini nomlash
Ko‘rsatma: bolaga avval birin-ketin ko‘rsatilgan rasmlarni nomlash, so‘ngra predmetlarning belgilarini nomlash taklif qilinadi
5.So‘zlarga antonimlarni topish Ko‘rsatma: bolaga avval birin-ketin ko‘rsatilgan rasmlarni nomlash, so‘ngra so‘zlarga antonimlarni topish taklif qilinadi
6. Predmetlar va harakatlar tasvirlangan rasmlar bo‘yicha gaplar tuzish: “Bu qo‘g‘irchoq. U olma ushlab turibdi. Bu o‘quvchi . O‘quvchi dars tayyorlayapti”
Ko‘rsatma: bolaga predmetlar va harakatlar tasvirlangan rasmlar bo‘yicha gaplar tuzish taklif qilinadi
Maxsus maktabgacha muassasaning tarbiyalanuvchilari javoblari quyidagi mezonlar asosida baholandi: to‘g‘ri bajardi ,eksperimentatorning yordami bilan bajardi ,topshiriqni qisman bajardi ,topshiriqni bajara olmadi,