Cilt 17 yeni TÜRKİye yayinlari 2002 ankara yayin kurulu danişma kurulu kisaltmalar

Prof. Dr. Bekir Sıtkı Baykal yüksek öğretimde tarih öğretiminin meselelerinden çok, yönetmeliklere dayalı olarak öğretim sistemi ve araştırmaların nasıl yapıldığı

üzerinde durmuş ve aksayan yönlere işaret etmiştir. Prof. Dr. Salih Özbaran da üniversite lisans ve sonrası düzeylerinde neyin, nasıl öğretileceği konusunda görüşlerini ifade etmiş ve eğitim fakültelerinin tarih öğretmenliği bölümü için bir paket program hazırlamıştır.

Şimdi Türkiye’de ortaöğretime tarih öğretmeni hazırlayan iki kaynak bulunmaktadır. Bunlar fen edebiyat fakülteleri ve eğitim fakülteleridir. Aslında fen edebiyat fakülteleri tarihçi veya tarih araştırmacısı yetiştirmeye yöneliktir. Tarihçi yetiştiren kurumlarda kaynak dillere önem verilmesi gerekirken, tarih öğretmenleri için farklı bir program izlenmelidir. Günümüzde tarih öğretmenliği programlarının hazırlanmasında Yükseköğretim Kurumu ve Millî Eğitim Bakanlığı işbirliği içinde çalışmaya başlamıştır. Hizmetiçi faaliyetlerinin sınırlılığı göz önüne getirildiğinde, istenilen nitelikte öğretmen yetiştirilmesi lisans veya yükseklisans düzeyinde büyük ölçüde çözümlenmelidir.

Çiçek’in15 (1999) çalışması, Yüksek Öğretim Kurumu ve Dünya Bankası Millî Eğitimi Geliştirme Projesi kapsamında tarih öğretmenliğine konan Özel Öğretim Metodları dersinde karşılaşılan sorunları dile getirmesi ve önerileri açısından önem taşımaktadır. Bu proje ile birlikte, tarih öğretmenlerinin yetiştirilmesinde okullarda uygulamanın önemi bir kat daha artmıştır.

8. Tarih Eğitimi Üzerine

Çalışmaların Değerlendirilmesi

Türkiye’de tarih öğretimi konusuna birkaç tarihçi istisna, tarihçilerin yöneldiği pek görülmemektedir. Tarihçi olup, konu üzerine ciddiyetle eğilen iki kişi Çağatay Uluçay ve Emin Âli Çavlı olmuştur. Profesyonel tarihçilerin bir kısmı, öğretmenliği doğuştan getirilen bir yeti olarak görmüş, bir şeyin bilgisinin onu aktarmaktan daha önemli olarak kabul etmişlerdir. Sâtı ve İhsan Beyler ve öğrencileri Fuat Baymur, Kemal Kaya gibi eğitimciler çeviri ve yazılarıyla tarih eğitimi konusuna eğilmiştir. Uzun yıllar Fuat Baymur’un Tarih Öğretimi kitabı ve Kemal Kaya’nın Erich Andraess’tan çevirdiği Çocuk ve Tarih adlı makalelerden derlenmiş kitap, ilköğretim düzeyinde tarih eğitimi alanında etkili olmuştur.

Günümüzde ise sevindirici bir şekilde durum, tarih eğitiminin lehine olarak değişmiştir. Uzun süre eğitimcilerin kafa yorduğu okullarda tarih eğitimi meselesi Çağatay Uluçay ve Salih Özbaran gibi tarihçilerle birlikte, tarihçilerinde üzerinde düşünmeye başladığı bir konu alanı oldu. Çağatay Uluçay, tarih öğretiminde mahalli tarih öğretiminin ve alan gezilerin önemine dikkat çekmişti. Prof. Dr. Özbaran da tarih ders kitaplarındaki içerik meselesini derinlemesine ele almış ve daha mükemmel yazılmaları için önerilerini ileri sürmüştür. Dünya Bankası, Millî Eğitim Bakanlığı ve Yüksek Öğretim Kurumu’nun millî eğitimi geliştirmeye yönelik projelerinin tarih eğitimi araştırmalarının gelişmesine kuşkusuz etkisi olmuştur.

Şimdilerde tarih öğretimine ilişkin yüksek lisans ve doktora çalışmaları hızla artmaktadır. Bu konuda yapılan yükseklisans ve doktora tezleri sosyal bilgiler öğretimi üzerine yapılanlarla birlikte 40’ı geçmiştir. Bu çalışmaların daha çok tarih programlarını değerlendirmeye yönelik olduğu görülmektedir. Dünya ile paralel bir şekilde moda olarak, tarih öğretiminde “öteki” meselesi ve millîyetçiliğin tarih öğretimine etkisi gibi konular çalışılmıştır. Çok az tez, bir yöntemin ve öğretim modelinin uygulanmasına yöneliktir. Araştırmaların çoğu, Amerika ve İngiltere’deki çocuklarının tarih anlayışlarına dayanmaktadır. Henüz Türk çocuklarında tarih anlayışının oluşmasına ilişkin deneysel ve alana dayalı çalışmalar yapılmamıştır. Ancak, biz bunun tarih eğitimi için gerekli tarihsel, psikolojik ve felsefik alt yapının eksikliğinden kaynaklandığını düşünmekteyiz. Bu şartlar sağlandığında, gelecekte yapılacak tezlerin bu boyuta yöneleceğinden şüphemiz yoktur.

Yükseköğretim Kurumu, İngiltere ve Fransa’ya tarih öğretiminde yükseklisans ve doktora yapmak üzere öğrenciler göndermiştir. Bu öğrencilerin, konuya ilişkin çağdaş yaklaşımları, stratejileri, yöntemleri, teknikleri ülkemize taşıyacakları düşünülebilir. Onların çalışmaları, tarih ders kitapları içeriği ve tarih öğretmeni yetiştirme meselesi üzerine odaklanmıştır. Bu bağlamda Kabapınar, doktora çalışmasında dizayn, içerik ve kullanılabilirlik açısından Türk ve İngiliz tarih ders kitaplarını karşılaştırmıştır. Dilek, sınıf öğretmenlerinin sosyal bilgiler dersi içerisinde ele alınan tarih ve pedagojisine ilişkin görüşlerine yönelik bir doktora çalışması yapmıştır. Demircioğlu, Türkiye ve İngiltere’de ortaokul tarih öğretmenlerinin eğitimi üzerine karşılaştırmalı bir tez hazırlamıştır. Ata da müzelerle ve tarihi mekanlarla tarih öğretiminin nasıl yapılabileceğini göstermiş ve Ankara’daki tarih öğretmenlerinin müze eğitimine ilişkin görüşlerini değerlendirmiştir. Hiç şüphesiz ki yukarıdaki ilk üç çalışma, İngiltere’deki uygulamaları tanıtmaları açısından önemlidir. Öte yandan tarih eğitimine ilişkin olarak

Almanya, Fransa, Amerika’daki çağdaş gelişmeler de yakından takip edilmeli ve Türk kültürü yapısına uygun olarak uyarlanmalıdır.

9. Sonuç

Bu çalışmada Türk tarih öğretimi ve meselelerine tarihsel bir çerçevede pedagojik açıdan bakılmaya çalışıldı. Türk tarihi öğretimi de benimsediği amaçlar, içerik, yöntemler ve araç gereçler açısından dünyadaki tarih anlayışlarının değişimlerinden geçte olsa etkilenmektedir.

Tarih öğretiminde, E. Durkheim ileri sürdüğü gibi, ilmî tarih ve millî tarih gibi iki tür tarihin var olduğunu benimsemek bizce hatalıdır. İlköğretim ve ortaöğretim ders kitaplarında da, en az üniversitelere benzer şekilde, ilmî bir yol izlenmelidir. Fakat, ilmî gerçekler, çocuk psikolojisi araştırmalarına uygun bir şekilde verilmelidir.

En az tarih öğretmenlerinin yetiştirilmesi kadar, çocukların okullarda ilk tarih bilgilerini edineceği sınıf öğretmenlerinin de tarih eğitim bilimine vakıf olmaları gerçeği ortadadır. 1998’de ilköğretim 6. ve 7. sınıflarda Millî Tarih ve Millî Coğrafya kaldırılarak, yerine Sosyal Bilgiler dersi konmuştur. Bu dersin, öğrencilerin tarih bilincini nasıl etkileyeceği gelecekteki araştırmaların konularını oluşturacaktır.

10. Öneriler

1. Tarih öğretimine ilişkin çalışmalarda okul dışı etkiler göz ardı edilmemelidir. Çocukların ve gençlerin tarih bilincinin oluşmasında evin, basının ve çevrenin etkisi önemsenmelidir. En az tarih ders kitapları kadar, Türkçe kitapların da tarih bilinci vermede önemli olduğu hatırdan çıkarılmamalıdır.

2. Zorunlu eğitimin 8 yıla çıktığı şu günlerde her konuda olduğu gibi, çocuklara tarih öğretimi konusunda da çok aceleci olmamalıyız. Tarih derslerini bu haliyle sosyal bilgiler dersi altında toplulaştırma da meseleyi çözmek değildir. Çocuklara ayrı üniteler halinde konu alanlarını sunma yerine, bunları bir ortak ünite adı altında kaynaştırmalıyız. Tarih programını çocukların tarih anlayış ve ruh yapısına ilişkin yapılan çalışmalara uygun olarak düzenlemeliyiz.

3. Tarih ders kitaplarının gerek içerik ve tasarım, gerekse pedagojik açıdan çağın standartlarını yakalaması sağlanmalıdır. Ders kitaplarının daha pedagojik tasarımlarına ilişkin araştırmalar yapılmalıdır. Tarih üzerine yapılan yükseklisans ve doktora tezleri ve yeni araştırmalar ders kitaplarına yansıtılmalıdır.

4. Tarih öğretmenleri, bilgisayara dayalı tarih dersleri yapabilme ve tarih ders kitaplarını daha etkili kullanma teknikleri konularında donatılmalıdır.

5. Türk tarihinin önemli olaylarına, millî kahramanlara ilişkin web siteleri hazırlanmalı, “yılın en iyi tasarlanmış tarih web sitesi” adı altında bir ödül konarak, bu sitelerin kalitesinin arttırılması sağlanmalıdır. Sivil kuruluşlar bu konuda öncülük etmelidir.

6. İstanbul’un Fethi, Viyana Kuşatması, Çanakkale Savaşları, Kurtuluş Savaşı ve benzeri Türk tarihinin önemli olayları ele alınıp, ders örnekleri hazırlanmalı ve konuların nasıl işleneceği hakkında bir fikir vermek üzere tarih öğretmenlerinin hizmetine sunulmalıdır.

7. Türkiye’de çocukların tarihsel düşünmesine ve anlayışına, kanıtı kullanma becerilerine, tarihte nedenselliği anlamalarına ilişkin araştırmalar yapılmalıdır.

ALİ REŞAD, “Mekteplerde Tarih Öğretimi”, Tedrisat Mecmuası. (H. 1328), Mayıs.

ATA, Bahri “İsmayıl Hakkı Baltacıoğlu ve Tarih Öğretimi”, Türk Kültürü, Ekim 2000, sayı: 450, sf. 590-602.

ATSIZ, Nihal. “Türk Tarihine Bakışımız Nasıl Olmalıdır?”, Çınaraltı, 1941, Sayı: 1.

BARTH, J. L. ve A. DEMİRTAŞ. İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretimi. Ankara: Millî Eğitimi Geliştirme Projesi, Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi, Deneme Basımı, 1996.

BAYKAL, Bekir Sıtkı. “Yüksek Öğretimde Tarih”, Felsefe Kurumu Seminerleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1977, sf. 312-318.

BAYMUR, F. Tarih Öğretimi. Ankara: İnkılap ve Aka Kitabevleri, 1964.

BEHAR, B. E. İktidar ve Tarih; Türkiye’de “Resmi Tarih” Tezinin Oluşumu (1929-1937). İstanbul: Afa Yay, 1992.

BOURDILLON, H. Teaching History. London: Routledge, 1994.

BRUNER, J. The Process of Education. USA: Harvard University Press, 1961.

ÇİÇEK, Rahmi, “Tarih Öğretimi için Önerilen Öğretim Metotları ve Uygulama Problemleri”, D. E. Ü. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 1999, özel sayı, 11, sf. 255-265.

DİLEK, Dursun. Tarih Derslerinde Öğrenme ve Düşünce Gelişimi. Ankara: Pegem Yayıncılık, 2001.

GÖKALP, Ziya. Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1973.

GUNNING, D. The Teaching of History. London: Croom Helm, 1978.

KARAL, Enver Ziya. “Tarih Öğretimi ve Meseleleri”, Eğitim Hareketleri, 1956, sayı: 23, sf. 14-18.

KOÇAK, Kemal. Cumhuriyet’ten Günümüze Tarih Öğretimi ve 1984 Tarih Programının Değerlendirilmesi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 1998.

KÖSTÜKLÜ, Nuri. Sosyal Bilimler ve Tarih Öğretimi, Konya: Kuzucular Ofset, 1998.

KURAT, Akdes Nimet. “Akademik Tarih Tahsili, Proseminer ve Seminerlere Dair”, D. T. C. Fakültesi Dergisi, 1943, sayı: 2, sf. 81-88.

LANGLOIS, Ch. V. ve Ch. SEIGNOBOS. Tarih Tetkiklerine Giriş. çev. Galip ATAÇ. İstanbul: Devlet Matbaası, 1937.

NICHOL, Jon. Tarih Öğretimi. (Yay. Haz.) Mustafa SAFRAN. Ankara: Çağrı Matbaacılık, 1996.

ÖZBARAN, Salih. Tarih ve Öğretimi. İstanbul: Cem Yayınevi, 1992.

PAYKOÇ, Fersun. Tarih Öğretimi. Eskişehir: Açık Öğretim Fak. Yay, 1991.

SAFRAN, Mustafa. Orta Öğretim Kurumlarında Tarih Öğretiminin Yapı ve Sorunlarına İlişkin Bir Araştırma. (Basılmamış Araştırma), Ankara, 1993.

SAFRAN, Mustafa ve Bahri ATA. “Okul Dışı Tarih Öğretimi”, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1998, cilt: 18, sayı: 1, sf. 87-94.

SÂTI Bey. “Tarih Tedrisatının Usûl-u Esasiyesi”, Tedrisat-ı İbtidaiye Mecmuası, 1910, 8: 92-98.

SUNGU, İhsan. “Tarih Tedrisatı Hakkında”, Terbiye, 1927, 8: 1-8.

TUNCAY, Mete. “İlk ve Orta Öğretimde Tarih”, Felsefe Kurumu Seminerleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1977, sf. 276-285.

YILDIZ, Hakkı Dursun. “Ortaöğretimde Türk Tarihi”, Türk Kültürü, 1966, sayı: 40, sf. 369-372.