Dasturlash tillarini o’qitishning interaktiv metodlari mundarija: Kirish

Argument turi
Funktsiya ktsiya turi
1	2	3	4
|x| x^2	ABS(X) SQR(X)	REAL INTEGER	READ INTEGER
Sinx Cosx e^x Lnx Arctgx	SIN(X) COS(X) EXP(X) LN(X) SQRT(X) ARCTAN(X)	РЕАL еки INTEGER	REAL
Sonning butun qismini ajratish Sonni yaxlitlash	TRUG(X) ROUND(X)	REAL	INTEGER
Oldingi elementni topish Keyingi elementni topish	PRED(X) SUCC(X)	INTEGER CHAR BOOLEAN	INTEGER CHAR BOOLEAN

Funktsiya uchun SQR(SIN(x)) TRUNG va ROUND funktsiyalariga x=26,7 argument bilan murojaat quyidagicha bo’ladi:

TRUNG (26,7) =26 va ROUND(26,7)=27
Oldingi qiymatini topadigan (PRED) va keyingi qiymatini topadigan (SUCC) standart funktsiyalar butun , mantiqiy va simvolli turdagi ma‘lumotlar uchun aniqlangan.
ORD(x) funktsiyasi x simvolning tartib nomerini simvollar to’plamidan aniqlaydi.
CHR funktsiyasi simvollar to’plamidan 1 tartib nomeri bo’yicha simvolni aniqlaydi. ORD va CHR funktsiyalari bir-biriga qarama-qarshidir.
ODD(x) funktsiyasi BOOLEAN turdagi natijani chiqaradi. Agar x argument qiymati toq bo’lsa, unda natija TRUE qiymatiga ega bo’ladi, aks holda FALSE.
Paskal tilida amallarni bajarish quyidagidek:
Arifmetik: + (ko’shish), -ayirish, *(ko’paytirish), /(bo’lish), DIV (qoldiqni qoldirib bo’lish), MOD (butunga bo’lishdan qolgan qoldiqni topish).
Munosabatlar: NOT (inkor), OR (mantaqiy qo’shish), AND (mantiqiy ko’paytirish).
To’plamlar ustida: * (to’plamlar kesishuvi), + (to’plamlarni qo’shish), - (to’plamlarni ayirish), Sh (to’plamga tegishli).
Dasturda amallar bajariladigan ob‘ektlar sonli, mantiqiy va literli qiymatlar bilan aniqlanuvchi ma‘lumotlardir.⁶
Dastur hajmini va ma‘lumotlarning turli qiymatlarida uning ishlatilishi imkoniyatini qisqartirish uchun dastur yozishda qiymatlarning o’zi emas, ularning nomlari ishlatiladi.
Nomlar bir qancha qiymatlar qabul qilgani uchun TYPE (tur) tushun chasi kiritiladi.
Hamma ma‘lumotlar sodda strukturaga ega skalyarli va strukturalashganlarga bo’linadi. Paskal tilida to’rt turdagi skalyarli ma‘lumotlar ishlatiladi:
Butun (INTEGER), xaqiqiy (REAL), mantiqiy (BOOLEAN), literli (CHAR).
Paskal tilida sonlar butun yoki xaqiqiy turda bo’ladi.
Butun turdagi sonlar - raqamlar ketma-ketligida yoziladi. Masalan, 45, 56,-6765,2000,-2122.
Xaqiqiy turdagi sonlar ikki xil ko’rinishda bo’ladi: qo’zg’almas nuqtali va qo’zg’aluvchi nuqtali( 10 li tartibli qiymatlar uchun )
Qo’zg’almas nuqtali sonlar o’nli nuqta bilan ajratilgan sonning butun va kasr qismi ko’rinishida yoziladi. Masalan, 547.65 -76.543, 0.006 sonlarining yozilishi.
Qo’zg’aluvchan nuqtali sonlar juda katta va juda kichkina sonlarni yozish uchun , ya‘ni keng oraliqda o’zgaradigan sonlarni yozish uchun ishlatiladi. Sonning o’nli tartibi Ye harfi bilan yoziladi. Masalan, 1.8Ye2, -.32Ye4, -1.9Ye-3
Mantiqiy turdagi ma‘lumotlar (BOOLEAN) ikkita qiymatga ega: TRUE (xaqiqat) va FALSE (yolg’on). Simvolli (literli) turdagi ma‘lumotlar (CHAR) EHMda bor bita literning qiymatini qabul qilish mumkin. EHMda ishlatiladigan literlar to’plamlar qo’yidagi kichik talablarga javob berishi kerak: alifbo tartibida va o’sish buyicha tartiblangan harflar va raqamlarni o’z ichiga olishi :
probel (bo’sh pozitsiya) belgisi bo’lishi: har bir simvol tartib nomeriga ega bo’lishi kerak.
NOM (identifikator) harf bilan boshlanadigan harf va raqamlar ketma-ketligidan iborat. Nomlar dasturda o’zgarmaslar, funktsiyalar, qism dasturlari, fayllarni yozish uchun ishlatiladi. Nomning uzunligi sakkizta simvolgacha bo’ladi. Paskal tilida yozuvlar uchun ishlatiladigan standart nomlar bor:
standart o’zgarmaslar - FALSE, TRUE, MAXINT. Standart turlar-INTEGER, REAL, BOOLEAN, CHAR, TEXT. Standart fayllar -INPUT, OUTPUT. Standart funktsiyalar - ABS, SQR, SIN.COS.EXP, LN va boshqalar.
Paskal tilining sodda tashkil etuvchilarini: o’zgarmaslar (konstantalar), o’zgaruvchilar, standart funktsiyalari, ifodalarni yozishga imkon beradi.
O’zgarmas (konstanta) -bu dasturda o’zgarmaydigan qiymatdir. O’zgarmaslar kuyidagi tur qiymatlari bo’lishi mumkin. Butun (INTEGER), haqiqiy (REAL), mantiqiy (BOOLEAN), simvolli (CHAR) yoki katorli ko’rinishda berilishi mumkin (matnli uzgarmaslar).
Uzgarmaslar mos turdagi qiymatlareki nomlar bilan yeziladi.
Butun va xakikny turdagi uzgarmaslar musbat yeki manfiy ishorali sonli uzgarmaslardir.
Mantiqiy turdagi uzgarmaslar ikkita qiymatdan bir bulishi mumkin -TRUE (xakikat) yoki FALSE (elgon).
Solishtirish amallarining belgilari, ularning matematik ifodasi va amallarning ma‘nosi 1-jadvalda o’z ifodasini topgan. Bu yerda shu narsaga ahamiyat berish kerakki, ba‘zi bir amallar ikkita belgi orqali ifodalangan.

1-jadval