Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 25 fevral 2010-cu IL tarixli 235
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
109 4. 2. Faktorinq əməliyyatları Faktorinq – pul tələbinin güzəşt yolu ilə maliyyələşdiril- məsidir. Belə ki, faktorinq müqaviləsinə əsasən, bir tərəf (faktor) digər tərəf (kreditor) qarşısında kreditor və borclu (ödəyici) arasında pul öhdəliyinin borcluya diskontla ödənilməklə güzəşt edilməsini öhdəsinə götürür. Faktorinq müqaviləsi: Aşkar olduqda – borclu faktorinq müqaviləsinin bağlan- ması barədə kreditor tərəfindən xəbərdar edilir və buna görə kreditorun hüququ banka keçir; Gizli olduqda - borclu faktorinq müqaviləsinin bağlanması barədə kreditor tərəfindən xəbərdar edilməmiş və buna görə kreditorun hüququ banka keçmir; Reqress hüququ olmadan – bank kreditora qarşı sonrakı ödənilməmiş pul tələbinin qaytarılması hüququ olmadan onu maliyyələşdirir. Bu zaman bank borclu tərəfindən pul tələbinin edilməməsi riskini daşıyır; Reqress hüququ ilə – əgər kreditor borcluya görə bank qarşısında öhdəlik götürdükdə və bank qarşısında ödənilməmiş pul tələbinə görə risk daşıyırsa, bankın müəyyən müddət ərzində borclu tərəfindən ödənilməmiş pul tələbini kreditora qaytarmaq hüququ vardır. Faktorinq – mal göndərən və xidmət göstərənlərin ödəniş tələblərinin azad edilməsidir. Bu zaman burada bir qayda olaraq qısa müddətli tələblərdən bəhs edilir. Faktorinqin məqsədi istənilən kredit əməliyyatının ayrılmaz tərkib hissəsi olan riskin aradan qaldırılmasıdır. Bazar iqtisadiyyatının inkişaf etdiyi ölkələrdə ödəniş müddətlərinə xüsusi diqqət yetirilir. Faktorinq şirkətlərinin və bankların faktorinq şöbələrinin əsas vəzifəsi mal göndərən və alıcı arasında münasibətlərdə risk və ödəniş müddəti problemlərinin həll edilməsi və bu münasibətlərin daha da möhkəmləndirilməsindən ibarətdir. «Faktor» sözü ingilis dilindən tərcümədə «vasitəçi, dəllal» 110 deməkdir. İqtisadi nöqteyi-nəzərdən bu vasitəçilik əməliyyatıdır. Faktorinq – banka müştəri-təchizatçı tərəfindən ödənilməmiş ödənişlərin, yəni tədarük edilmiş mala, yerinə yetirilmiş işə, göstərilmiş xidmətə görə tələbin və müvafiq olaraq ödənişi əldə etmə hüququnun, müştərinin debitor borclarının inkasso edlilməsinin (ödəniş sənədləri üzrə vəsaitin əldə edilməsi) güzəşt edilməsi ilə əlaqədar komisyon-vasitəçilik fəaliyyətidir. Bank ödənilməmiş ödəniş tələblərinin sahibinə çevrilir və borclunun kredit qabiliyyətinin qabaqcadan yoxlanılmasına baxmayaraq, onların ödənilməmə riskini öz üzərinə götürür. Qanunvericilikdə faktorinq deyildikdə pul tələbinin güzəşt edilməsi ilə maliyyələşdirilənən müqavilə başa düşülür. Müqaviləyə görə bir tərəf (maliyyə agenti) digər tərəf (müştəri) qarşısında malın verilməsi, işlərin yerinə yetirilməsi və ya xidmətin göstərilməsindən irəli gələn müştərinin (kreditor) üçüncü şəxsə (borclu) qarşı pul tələbi hesabına pul vəsaitini verməyi və ya vermək öhdəliyini üzərinə götürür, müştəri isə bu pul tələbini maliyyə agentinə güzəşt edir və ya güzəşt etməyi öhdəsinə götürür. Borcluya olan pul tələbi həmçinin müştərinin maliyyə agenti qarşısında öhdəliklərinin icrasını təmin etmək məqsədilə müştəri tərəfindən maliyyə agentinə güzəşt edilə bilər. Maliyyə agentinin öhdəliklərinə müştəri üçün mühasibat uçotunun aparılması, həmçinin müştəriyə güzəşt predmeti olan pul tələbi ilə əlaqədar digər maliyyə xidmətlərinin təqdim edilməsi də daxil edilə bilər. Maliyyə agenti qismində banklar və digər kredit təşkilatları, həmçinin belə fəaliyyət növünə icazəsi (lisenziya) olan digər kommersiya təşkilatları da çıxış edə bilər. Maliyyələşdirilməsi üçün edilən güzəşt predmeti həm pul tələbi, artıq başa çatmış ödəniş müddəti (mövcud tələb), həm də gələcəkdə yaranacaq pul vəsaitini əldə etmə hüququ (gələcək tələb) ola bilər. Güzəşt predmeti olan pul tələbi müştəri ilə maliyyə agenti arasında olan müqavilədə müəyyən edilməlidir. Müqavilənin bu növü «faktorinq» adı ilə beynəlxalq təcrübədə geniş istifadə edilir. 111 Müqaviləyə müvafiq olaraq bank kontragent mal göndərənin borclarını ödəyib-ödəməməsindən asılı olmayaraq ona verilmiş ödəniş tapşırığında göstərilmiş məbləği ödəməlidir. Buna görə faktorinq və bank zəmanəti arasında fərqlər mövcuddur. Bank zəmanəti verilərkən bank müştəri tərəfindən müvafiq vaxtda ödəniş edilmədikdə öz hesabına ödəniş etməlidir. Faktorinq xidmətinin məqsədi ödəyicinin ödəniş qabiliyyətindən asılı olmayaraq vəsaitin dərhal inkasso edilməsidir (və ya müəyyən faktorinq müqaviləsində göstərilən müddətdə götürülməsi). Faktorinqin iki növü mövcuddur: 1. konvension 2. məxfi. Konvension faktorinq – mühasibat uçotu, mal göndərən və alıcı ilə hesablaşmalar, sığortalı kreditləşmə, nümayəndəlik və s. daxil edilməklə müştərilərə maliyyələşdirmə xidmətinin universal sistemidir. Müştəri üçün ancaq istehsalat funksiyası saxlanılır. Bu sistem müəssisəyə istehsal xərclərini məhdudlaşdırmağa imkan verir. Eyni zamanda müştərinin faktorinq şirkətindən tam asılılıq riski meydana çıxır ki, belə münasibətlər müştərilərin fəaliyyətləri barədə tam məlumatlılığa, onların tabeçiliyinə və onlara nəzarətə səbəb olur. Belə xidmət adətən faktorinqin diskont edilməsi ilə müşayət olunur. Bu isə onu bildirir ki, bank öz müştərisindən- alıcıdan pul almaq hüququnu əldə edir, sonra onun hesabına yüklənmiş malın məbləğinin təxminən 80%-i dərhal, qalan məbləğini isə debitordan pulun daxil olmasından asılı olmayaraq müəyyən olunmuş müddətə köçürür. Mahiyyətinə görə bu, müştərinin müəyyən məbləğdə faiz ödədiyi, malın yüklənməsi üçün kreditdir. Məxfi faktorinq - son zamanlar yalnız bəzi əməliyyatların yerinə yetirilməsi ilə məhdudlaşdırılan faktorinqdir. O, faktorinqin malgöndərənə yüklənmiş mala görə kreditin verilmə formasıdır. Faktorinq, eyni zamanda mal alana bank tərəfindən kreditin verilməsi formasıdır. Faktorinq əməliyyatının 112 keçirilməsinə görə müştəri müqavilədə göstərilmiş məbləğdə ödəniş edir, bu öz iqtisadi mahiyyətinə görə kreditə görə faizdir. Faktorinq xidmətini təklif edən maliyyə idarələri faktor firmaları adlandırılır. Onlar, adətən yüksək etibarlı faktorinq sövdələşmələrini və müştərilər üçün minimum xərcləri təmin edən iri bankların nəzdində törəmə firmaları və ya faktorinq şöbələridir. Yüklə 1,92 Mb. Dostları ilə paylaş:
|