Dərslik «Çİnar-çAP»

Şəkil 30 . Sosial yönəlişliyin üç torkibli quruluşu.

Koqnitiv

Şokil 31. «Lapycr paradoksunun» sxcmatik tosviri.
edərək belo noticəyə gəlmişlər ki, muxtolif situasiyalarda koqnitiv vo ya affektiv cohot daha aydin tozahiir edo bilor, bundan asih ola­raq miixtolif situasiyalarda noticodo muxtolif olmalıdır.

Bu miilahizolor no qodor maraqh olsa da, onlar «Lapyer para-doksu»nun mahiyyotini izah etmir. Qarşıya sual çıxırdı: sosial yo-nolişlik hansi şəraitdo real davranışda ifado «olunur, hansi şoraitdə iso ifado olunmur?

«Lapyer paradoksu»na biz hoyatda muxtolif formalarda tcz-tez rast gəlirik. Çox vaxt adamlarda bu vo ya digor fonnada sosial yo-nolişlik omolo golir. Lakin o, homin yönəlişliyo miivafiq surotdo horokot etmir. Bos, bunu no ilo izah etmok olar? Sosial yönəlişlik hansi formada tozahiir cdirso etsin, bu vo ya digor dorocodo insan-la bağlıdır. Biz, hotta hor hansi bir adami «pis adam» kimi qavra-dıqda, çox vaxt onunla «pis adam» kimi roftar etmirik. Gözümiiz gözünə sataşanda nodo iso tərəddüd edirik, nədo isə güzoştə gedi-rik, nəyi isə üzünə vurmuruq; əbəs ycro demirlər ki, «üz üzdon uta-паг», «üz otdəndir», «istoyənin bir üzü qara, vennoyonin hor iki üzü qara», «qapıya gələni qovmazlar» və s.

Əgər belodirso, onda insanin real davranışı hansı şoraitdo mohz sosial yönəlişliyo miivafiq surotdo qurulur?

«Lapyer parodoksu» bu suala cavab vermir. Nəzordən kcçirdi-yimiz atalar sözlorindo do homin fakt ancaq iimumi şokildo qeyd olunur. Halbuki insanlarm sosial davranışını psixoloji cohotdon diizgiin izah etmok üçün homin suah aydınlaşdırmaq lazimdir.

Yönəlişliyin prinsipial sxemi artıq bizə məlumdur (bax: şəkil 29). Sosial yönəlişliyin mahiyyətini onun əsasında ümumi şəkilde aşağıdakı kimi təsvir etmək olar (şəkil 32).

Akademik D. N.Uznadzenin sözləri ilə desək, tələbat və həmin təlobata müvafiq situasiya yönolişliyin müəyyən istiqamətdə toza­hiir etməsi üçün zəruri şərtdir. Əgər situasiya vo tolobatlar insana birlikdo tosir etmirsə, yönəlişlik əmələ gəlmir və golə do bilmoz. Bu cohot sosial yönəlişlikdə do biitiin aydınlığı ilo özünü gostorir.

Sosial yönəlişlik do xarici vo daxili amillorin, sosial tolobat vo miivafiq sosial situasiyamn birgo tosiri zominindo omolo golir.

Sosial situasiya miirokkəb anlayışdır. Onu tokco iki vo ya daha çox adamın qarşılıqlı olaqosi kimi başa düşmək olmaz. Adamlann ifa etdiklori rollardan, onlann miinasibotlorindon, sosial normalar, gözlomolor vo qadağanlardan asılı olaraq sosial situasiya yeni xü-susiyyotlor kosb edir. Psixoloji todqiqatlar gostorir ki, sosial yönə-lişliyin davranışda tozahiir etmosi sosial situasiyamn mohz bu xa-rakteristikalan ilo bilavasito bağlıdır. Mosolon, miioyyon edilmiş-dir ki, insanin rolu ilo münasibətlorinin bir-birino uyğun golmosi sosial yönəlişliyin davranışda təzahüretməsini şortləndirən amil-lərdən biri vo bolko do ən başlıcası kimi nozərdon keçirilə bilor. Bu baximdan M. L. Qomelaurinin eksperimental todqiqatlarından biri ilə tanış olaq.

Sosial
tolobatlar

Eksperimentdə 20 prokuror, 20 vəkil iştirak etmişdir. Onlan hüquq pozğunluğuna aid muxtolif hadisələrlə (alverçilik, qatilin gizlədilməsi, avtomat telefonun sındırılması, adamöldürmo, oğur-luq, qoruq yerində ovçuluq və s.) tanış etmişlər. İstor prokurorlara, istorsə do vəkilloro alverçilik etmiş, qatili gizlətmiş vo ya avtomat

			Sosial davranış
	bosıal yönəliş