Dielektriklarning turlari. Dielektriklarning qutblanishi

Dielektrik mavjud bo‘lganda sklyar potensialning ifodasi
Dielektrikni tashki elektrostatik maydonga kiritilganda qutblanish va buning natijasida unda xususiy elektr maydoni xosil bolishi oz navbatida tashki maydonni ozgarishiga sabab boladi. Shuning uchun dielektrik mavjudligida elektr maydonidagi ikkita maydonning yigindisidan iborat boladi:

1. 
   dielektrikning atom va molekulalari bilan bogliq bolmagan erkin zaryadlarni maydoni
   
2. 
   dielektrikning qutblanishi xisobiga xosil boladigan maydon.
   

Demak shuni nazarda tutib elektr maydoni potensialini quydagi korinishda yozish mumkin.

Bu yerda erkin zaryadlar elektr maydoni potensiali.
qutblangan dielektrik tomonidan xosil qilingan maydonning poltensiali.
Yuqorida aytilganlarga asosan:

Bu yerda va lar erkin zaryadlarning xajmiy va sirtiy zichliklari. Bir qancha fizik muloxazalarga asoslanib, matematik xisoblashlarni bajargandan song (buni talabalarga mutaqil otganish tavsiya qilinadi.), dielektrik moydonni potensiali uchun (5) ga oxshash formulani yozish mumkin:

(5) va (6) lardan foydalanib potensialning tola qiymatining formulasi (4) quydagi korinishida yozilishi mumkin.

• 
  _{bog`</sub> va <sub>bog`} kattaliklar mos ravishda boglangan zaryadlarning xajmiy zichligi va boglangan zaryadlarning sirt zichligi deyiladi. Boglangan zaryadlarni erkin zaryadlardan farqi shundaki ular dielektriklarda erkin kocha olmaydilar.
  

Dielektrik singdiruvchanlik bilan dielektirik kirituvchanglik orasidagi

bog‘lanish

Yuqorida ko’rsatilgandek dielektirikni mavjudligi erkin zaryadlar bilan bir qatorda boglangan zaryadlarni xam mavjudligini nazarda tutish orqali tola xisobga olinadi. Shuning uchun dielektirikdagi elektr maydonini boglangan zaryadlarini etiborga olgan xolda vakuumdagi maydonni xarakterlaydigan tenglamalar orqali tavsiflanishi mumkin. Masalan Maksvellni IV tenglamasi, dielektrik mavjudligida quydagicha yozilishi kerak:

ni nazarda tutsak boladi. Oxirgi ifodani

Ko’rinishda yozish qulay.
Boshqa tomondan elektr mayloni induktsiyasi D uchun Maksvellning divDqρ tenglamasi bizga malum. Shuning uchun oxirgi ikkala tenglamaga kora.

munosabatlarni etiborga olib ni olamiz bundan
ekanligi kelib chiqadi. ε>ε₀ shart doim bajarilgani uchun χ doim musbat.
Elektr maydon — elektr zaryadlar yoki oʻzgaruvchan magnit maydon hosil qilgan fizik maydon. Vaqt boʻyicha oʻzgarmaydigan Elektr maydon elektrostatik maydon debataladi. Elektr maydon tushunchasini birinchi boʻlib M. Faradey 19-asr 30-yillarida kiritgan. Elektr maydon materiyaning maydon koʻrinishidir. Materiyaning har qanday oʻzgarishlari, ularning oʻzaro taʼsirlari vaqt oraligʻida va fazoda roʻy beradi, har qanday fizik taʼsir faqat chekli tezlik bilan tarqaladi. Elektrlangan jismlarning bir-biriga taʼsiri, ularning harakati Elektr maydonlari tufaylidir. Elektr zaryadlar bir-biriga bevosita emas, balki bilvosita taʼsir etadi. Har bir zaryad d oʻz atrofidagi fazoda Elektr maydon harakat qiladi va shu maydon orqali boshqa maydonga taʼsir etadi. Demak, Elektr maydonning asosiy xususiyatlaridan biri mavjud boʻlgan Elektr maydonga zaryad kiritilganda unga Gʻ kuch taʼsir etishidir. Elektr maydon elektr maydon kuchlanganligi Yo va maydon potensiali f bilan tavsiflanadi. Elektr maydon kuchlanganligi maydonning kuch xarakteristikasi boʻlib, u miqdor jihatdan maydonning muayyan nuqtasidagi birlik musbat zaryadga maydon tomonidan taʼsir etadigan elektr kuchlanishi bilan oʻlchanadi. Kuchlanish vektor kattalik boʻlib, yoʻnalishi musbat zaryadga taʼsir etuvchi kuch yoʻnalishi bilan bir xil. Barcha nuqtalarda Elektr maydon kuchlanganligi ham yoʻnalish, ham miqdor jihatdan bir xil boʻlgan magnit maydon bir jinsli maydon deb ataladi. Maydon potensiali skalyar kattalik, u Elektr maydonning energetik xarakteristikasi hisoblanadi. Elektr maydonni yaqqol tasavvur qilish maqsadida elektr kuch chiziqlari va ekvipotensial sirt tushunchalaridan foydalaniladi. Har bir nuqtasida Ye vektor oʻziga urinma boʻlgan chiziqni elektr kuch chizigʻi deyiladi. Elektr kuch chiziqlari Elektr maydonni faqat yaqqol tasvirlabgina qolmay, balki ularning zichligi orqali Ye ni baholash mumkin. Kuch chiziqlari zich oʻtkazilgan joylarda kichik boʻladi. Bir jinsli maydonning kuch chiziqlari oʻzaro parallel yotadi. Hamma nuqtalarida potensial qiymati bir xil boʻlgan sirtlar ekvipotensial sirtlar deyiladi. Bir jinsli Elektr maydon uchun ekvipotensial sirtlar oʻzaro parallel tekisliklardagi, nuqtaviy zaryad maydoni uchun markazi zaryad ustida yotgan konsentrik aylanalardan iborat.