Diyanet iŞleri başkanliği trabzon-akçaabat-darica eğİTİm merkezi MÜDÜRLÜĞÜ kur’an-i keriM’deki tekrarlar IV. Dönem BİTİrme tezi Hazırlayan Metin koca danışman

T.C

DİYANET İŞLERİ BAŞKANLIĞI

TRABZON-AKÇAABAT-DARICA

EĞİTİM MERKEZİ MÜDÜRLÜĞÜ

KUR’AN-I KERİM’DEKİ TEKRARLAR

IV. Dönem

BİTİRME TEZİ
Hazırlayan

Metin KOCA

Danışman

Şenol TİRYAKİ
TRABZON–2007

ÖNSÖZ

İnsanlığın, tarihin hiçbir devrinde görülmemiş bir azgınlık ve delalet içerisinde olduğu bir anda, onları bu cehaletten kurtarıp, dünya ve ahiret saadetine ulaştırmak için Kur’an-ı Kerim’i gönderen Allah’a hamd, bu büyük mucizeyi insanlara açıklayıp, asırlar geçmesine rağmen gönüllerimizde taht kurmuş sevgili Peygamberimiz Hz. Muhammed’e salat ve selam olsun.

Kur’an-ı Kerim insanı ilahi emirler doğrultusunda eğitip, hidayete ulaştırmayı amaç edinmektedir.
Kur’an-ı Kerim bizim hayatımıza, amelimize fayda sağlayan, onlara yol gösteren bir kitaptır.
Kur’an’ın indirilişinden beri bir çok araştırmaya konu olduğu ve bu araştırmalarla onun daha iyi anlaşılmasının amaçlandığı bilinmektedir. Bu itibarla Kur’an’ın gerek metni gerekse muhtevası konusunda yapılan çalışmalar, onun anlaşılmasına müspet katkı sağlamaktadır.
Dikkatli bir okuyucunun dikkatinden kaçmayan bir hususta, ayet ve surelerde sıkça rastlanan tekrarlar konusudur.
Çalışmamız, giriş ve iki bölüm halinde ele alınmış olup giriş kısmında tekrar kavramı ile ilgili bilgiler ve Kur’an-ı Kerim’e göre tekrar kavramı üzerinde durulmuştur.
Birinci bölümde Kur’an-ı Kerim’in anlaşılmasında etkili olan unsurlar dört ana başlık altında incelenmeye çalışılmıştır.
İkinci bölümde Kur’an-ı Kerim’deki tekrarların konuları üç ana başlık altında ele alınmıştır.
Sonuç kısmında Kur’an-ı Kerim’deki tekrarlarla ilgili genel bir değerlendirme yapılmıştır.
Bu çalışmayı yaparken, Eğitim Merkezinde İhtisas dönemimiz süresince bizlere maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen Müdürümüz Sayın Zeki YAVUZYILMAZ Bey’e, bu çalışmaya danışmanlık yapıp yardım ve destekte bulunan Değerli Hocamız Şenol TİRYAKİ Bey'e, bilgi ve tecrübelerinden faydalandığımız Eğitim Merkezimizde görev yapan Kıymetli Hocalarımıza teşekkürü bir borç biliyoruz.
Metin KOCA

TRABZON-2007


İÇİNDEKİLER

I. TEKRAR KAVRAMI VE ANLAMI 1

II. KUR’AN-I KERİM’E GÖRE TEKRAR 2

c- İade: 5

d- Terdid: 5

e- Rücu: 6

III. BİR TERKİP OLARAK TEKRARÜ’L KUR’AN 7

IV. TEKRARÜ’L KUR’AN’IN ÜSLUBU’L KUR’AN İLE OLAN İLGİSİ 7

V. TEKRARÜ’L KUR’AN’IN İ’CAZÜ’L KUR’AN İLE OLAN İLGİSİ 8

BİRİNCİ BÖLÜM 9

KUR’AN-I KERİM’DEKİ TEKRARLARIN ANLAŞILMASINDA ETKİLİ OLAN UNSURLAR 9

1. TEKRAR-BELAGAT İLİŞKİSİ: 10

A- Tekrar-İtnab İlişkisi 12

B- Tekrar-Tatvil İlişkisi 13

C- Tekrar-Haşiv İlişkisi 14

D- Tekrar-Zaid İlişkisi 14

2- TEKRAR-NAHİV İLİŞKİSİ 15

3- TEKRAR- İ’CAZ İLİŞKİSİ 18

4- TEKRAR-TE’KİD İLİŞKİSİ 23

A- Manevi Te'kid: 24

B. Lafzi te'kid: 24

C. Fiili, mastarı ile te'kid etmek: 26

D. Te'kid edici özelliğe sahip olan hal: 26

İKİNCİ BÖLÜM 27

KUR’AN-I KERİM’DEKİ TEKRARLARIN KONULARI 27

1- İTİKADİ KONULARI İHTİVA EDEN TEKRARLAR 27

A. Cennet ve Cehennemde Ebedilik Hakkında: 27

C. Yeniden Diriliş Hakkında: 31

F. Şirk Koşmak Hakkında: 34

G. Tevhid Hakkında: 37

H. Allah’ın Sıfatları Hakkında: 38

a- İlim: 38

b- Bağışlama ve Acıma: 39

c-Müminlere Vekillik: 40

I. Allah’ın Helak Etmesi Hakkında: 40

J. İbret Hakkında: 42

L. Ahiret Hayatı Hakkında: 44

M. İblis ve Hz.Adem’e Secde Hakkında: 45

N. İnsanın Yaratılışı Hakkında: 46

Ö. Allah’ın Ayetlerinden Yüz Çevirme Hakkında: 48

2- AMELİ KONULARI İHTİVA EDEN TEKRARLAR 50

A. Namaz ve Zekat Hakkında: 50

B. İbadette Ruhsat Hakkında: 52

C. Allah’a İbadet Hakkında: 53

D. Allah’ın İndirdikleriyle Hükmetmeme Hakkında: 54

E. Kıblenin Değiştirilmesi Hakkında: 54

F. Cihad Hakkında: 56

G. Hakka Davetin Sınırı Hakkında: 57

H. Tevbe Hakkında: 58

3- AHLAKİ KONULARI İHTİVA EDEN TEKRARLAR 59

A. Lut’un Kavminin Fuhşu: 59

SONUÇ 62

KAYNAKÇA 63

KISALTMALAR
a.e. : aynı eser

a.g.e : adı geçen eser

a.s. : aleyhisselam, aleyhimüsselam

a.y. : aynı yer

bas. : baskı

bk. : bak

blm : bölüm

c. : cilt

c.c. : celle celalühü

çev. :çeviren

dn. : dipnot

Hz. : Hazreti

md. : madde, maddesi, maddeleri

nr. : numara

nşr. : neşreden, neşredenler, tahkik eden, tahkik edenler

r.a. : radıyallahü anh

s. : sayfa

s.a. : sallallahü aleyhi ve selem

sad. : sadeleştiren, sadeleştirenler

sy. : sayı

trc. :tercüme eden, tercüme edenler

ts. : tarihsiz

v. : vefatı

vb. : ve benzeri, ve benzerleri

v.dğr. : ve diğerleri

yay. : Yayınevi, yayınları

GİRİŞ

I. TEKRAR KAVRAMI VE ANLAMI

Arapça lugatlarda “tekrar” kelimesi, hem “kerre” hem de “kerrere” fiilinin mastarı olarak gelmektedir.
Tekrar kelimesinin üzerinde lügat bilginleri çeşitli görüşler ortaya koymaktadırlar.
Ebu Amr, “tikrar” şeklinde isim, “tekrar” şeklinde mastar olduğunu ifade etmektedir.¹ Tekrir şeklinde gelmesi gereken kelime, “te” nin fethasıyla da gayrı kıyasi olarak da kullanılmaktadır. Aslında bu kelime isim olmasına rağmen hem Türkçe de hem de Arapça da galat-ı meşhûre olarak mastar anlamında kullanılmaktadır.
Tekrar kelimesiyle hemen hemen aynı anlamda kullanılan bazı kelimeler de Arapça sözlüklerde yer almaktadır. Bunlardan bir kaçı, iade, terdid, tasrif, rucudur. Her ne kadar bu kelimeler “tekrar” kelimesini açıklasalar da aralarında farklılıklar vardır. Örnek olarak, iade, sözün bir kere daha söylenmesidir. Tekrar kelimesinde ise böyle bir sınırlama yoktur.
Kur’an’da “tekrar” kelimesi bu tarzda geçmemekte; “kerretun” ve “kerreteyn” tarzında geçmektedir. Anlamları bir kere, bir defa, bir fırsat daha ve iki kere şeklindedir.² Ayrıca Kur’an-ı Kerim’de tasrif, tezkir, iade, terdid, rücû kelimeleri tekrâr manasında kullanılmaktadır.
Özellikle tasrif ve tezkir kelimelerine âyetlerden birkaç örnek verelim.
“Biz onu böylece Arapça bir Kur’an olarak indirdik. Onda tehditlerden nicesini tekrar tekrar açıkladık (tasrif ettik) belki korunurlar yahut o tehditler kendilerinde yeni bir hâtıra ve ibret canlandırır.”³ Ayrıca tasrif kelimesi A’raf süresi’nin 58. ayetinde tekrar tekrar beyan etmek anlamında kullanılmıştır.

Tezkir kelimesi ise, bazı ayetlerde tekrar anlamında kullanılmıştır. Örnek verecek olursak: “O halde onlardan yüz çevir, artık sen kınanacak değilsin. Sen Kur’an ile tekrar tekrar öğüt ver. Çünkü öğüt müminlere fayda verir”.⁴ Bu ayetten anlaşıldığı üzere Yüce Allah Kur’an ayetlerinin tekrar tekrar okunması ve anlatılmasını talep etmektedir. Çünkü ayetleri tekrarlamak Allah’ı bilenlerin kalplerinde tesir meydana getirir ve imanlarını kuvvetlendirir.

Istılahta ise tekrar; aynı olayın, işin, hareketin yeniden ortaya çıkışı, bir konuşma veya yazıda aynı düşünceyi, kelimeyi birçok defa söylemektir.
Zerkeşi, tekrarı “iki anlatım arasındaki zamanın uzamasından dolayı birinci anlatımın unutulması korkusuyla ve anlamı daha da kökleştirmek için lafzın veya murâdifinin iâde edilmesi” şeklinde tarif etmektedir.⁵
Terkip olarak “Tekrarü’l-Kur’an” ise; Kur’an’da birbirinin aynı veya benzer lafızların aynı sure, aynı âyet veyahut farklı sure ve ayet içerisinde yer almasıdır.

Tekrarü’l-Kur’an yerine kimi usulcüler “Müteşabihü’l-Kur’an” terkibini kullanmışlardır.

Nitekim Kirmani’nin eseri, “el-Burhan fi Tevcihi Müteşabihi’l-Kur’an” dır. Sahavi’nin tekrarla ilgili eserinin adı ise; “Kitabu Hidayeti’l-Mürtab fi Müteşabihi’l -Kur’an” dır.

Suyuti de el-İtkan adlı eserinde tekrârla ilgili ayetleri “el-ayatu’l-müştebihat” başlığı altında zikretmektedir.

Genellikle “Müteşabih” lafzı, terim anlamı itibari ile mensuh, değişik yorumlara ihtimali olan, kendisinden ne kastedildiği anlaşılmayan, anlaşılması için harici delile ihtiyaç gösteren ayetler için kullanılmakla beraber, görüldüğü üzere tekrâr edilen ayetler anlamında da kullanılmaktadır. Bu nedenle de yukarıda görüldüğü gibi “Müteşabihu’l- Kur’an” eserlerinde tekrar konusuna yer verilmiştir.