Dövlət və bələdiyyə idarəetməsinin müasir problemləri

 
12.4. Bələdiyyələrin kadr problemi və onların həlli yolları. 
 
1999-cu  il  dekabr  ayımn  12-də  Azərbaycanda  ilk  dəfə  olaraq  yerli  özünüidarə 
orqanlanna  -  bələdi)^ələrə  seçkilər  keçirildi.  Bu  Azərbaycan  xalqınm  həyatında, 
Azərbaycanın  dövlətçilik  tarixində  çox  böyük  hadisə  kimi  demokratik^  hüquqi 
dövlət quruculuğuna doğru çox uğurlu irəliləyiş oldu. 
Geniş səlahiyyətlər əldə etmiş bələdiyyələr iqtisadi, sosial və məişət xarakterli 
yerli problemlərin həlli barədə məsuliyyəti də öz üzərinə götürdülər. 
Yerli özünüidarə xüsusi institutdur. Burada həm geniş nəzəri biliklər sistemi, 
həm zəngin praktiki dəyərlər mövcuddur. 
Lakin  bələdiyyələr  yaranmasından  artıq  17  il  vaxt  keçməsinə  baxmayaraq, 
onlar  bugün  də  bir  sıra  problemlərlə  qarşılaşır.  Ayrı-ayn  hsıllar  istisna  olmaqla, 
bütövlükdə  respublikada  bələdiyyə  orqanlannm  fəaliyyətində  nəzərə  çarpacaq 
dərəcədə  canlanma  hiss  olunmur.  Bunun  başlıca  səbəblərindən  biri  yerli 
özünüidarəetmə sisteminin inkişafinda vacib’ olan kadr problemidir. 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidentinin  İcra  Aparatmın  rəhbəri  akademik 
Ramiz  Mehdiyev  2008-ci  il  iyun  ayında  Bələdiyyə  sədrlərinin  ikinci 
Ümumrespublika toplantısmdakı çıxışmda demişdir: 
-  “Bələdiyyələrin  inkişafı  bələdiyyə  üzvlərinin  və  qulluqçulanmn  idarəetmə 
qabiliyyətindən, peşəkarlıq səviyyəsindən bilavasitə asılıdır. Onlann müvafiq tədris 
kurslarma cəlb edilməsi ilbəil artır. Lakin bu artım daha çox olmalıdır. Bələdiyyələr 
və onlann milli assosiyasiyalan bu işdə diqqəti artırmalıdırlar”. 
Bütövlükdə cəmiyyətdə demokratikləşmə  prosesinin ümumi vəziyyətini əks 
etdirən bu problemlər bir tərəfdən obyektiv olaraq müstəqil dövlətçilik təcrübəsinin 
azlığı, yerli özünüidarəetmə sahəsində əiiənələrin olmaması, cəmiyyətdə demokratik 
şüurun  və  demokratiya  mədəniyyətinin  nisbətən  aşağı  səviyyəsi,  vətəndaş 
təşəbbüskarlığının  zəifliyi  ilə  bağlı  olsa  da  digər  tərəfdən  əsasən  bələdiyyə 
idarəçiliyi  sahəsində  yüksək  ixtisaslı  mütəxəsis  kadrlann  çatışmaması  ilə 
əlaqədardır. 

---

150 
 
Dövlət  müstəqilliyimiz  möhkəmləndikcə,  həyata  keçirilən  islahatlann  sürəti, 
iqtisadiyyatın  inkişaf  tempi  artdıqca  ölkədə  idarəetmə  sisteminin  daha  da 
təkmilləşdirilməsi,  idarəetmənin  və  yerli  özünüidarəetmənin  səmərəliliyinin 
artınlması  ən  vacib  amillərdən  birinə  çevrilmişdir.  Lakin  keçmiş  təsərrüfat 
formalanmn yeniləri ilə əvəz olunduğu və inkişaf etmiş dünya ölkələrinin qabaqcıl 
idarəetmə  sistemlərinin  ,  yeni  texnologiyaların  yaratdığı  belə  bir  şəraitdə  özünü 
idarəetmə sistemində çalışan rəhbər kadrlann böyük əksəriyyəti ətraf mühitdə baş 
verən  dəyişikliklərə  tam  uyğunlaşa  ,  xalqın  ümumi  mənafeyinə  xidmət  edən 
mürəkkəb  idarəetmə  məsələlərinin  həllində  peşəkarlıqla  bağlı  çətinliklərlə 
üzləşirlər, yerli özünüidarəetmənin səmərəliliyini təmin edə bilmirlər. 
Azərbaycamn  zəngin  təbii  sərvətləri  var.  Onlar  ölkə  iqtisadiy-  yatınin 
inkişafında  mühüm  rol  oynayırlar.  Təbii  sərvətlərdən  və  daxili  potensial 
imkanlardan  səmərəli  istifadə  edən  hər  bir  qurum  dövlət  büdcəsinin  və  yerli 
bələdiyyə  büdcəsinin  formalaşmasmda  iştirak  etməlidir.  Lakin  statistik  faktlar 
göstərir ki, əksər bələdiyyələr öz büdcəsinə gəlir gətirmədiyi halda, dövlət tərəfindən 
ayrılan  dotasiya-  mn  böyük  hissəsi  bələdiyyənin  və  onlann  icra  strukturlanmn 
saxlaml-  masma  yönəldilmişdir.  Bu  tamamilə  yanlış  yanaşmadır.  Məlumdur  ki, 
dövlətin ayırdığı dotasiya vəsaitləri bələdiyyə üzvlərinin və qulluqçularm maaşma, 
yaxud digər cari xərclərə deyil, məqsədli sosial proqramlann həllinə sərf edilməlidir. 
Bunlar  həmin  bələdiyyələrdə  çalışan  kadrlann  qanunlan  bilmədiklərini  və 
təşkilatçılıq bacanqlannm olmadığın! göstərir. 
Yerli  özünüidarəetmənin  mühüm  şərtlərindən  biri  təşkilati  strukturun 
formalaşdınlmasıdır.  Bələdiyyələrin  təşkilati  strukturu  onlann  vəzifə  və 
funksiyalanna  uyğun  olmalı,  izafi  xərclərə  yol  verilməməli,  yerli  və  ümumdövlət 
maraqlarmın  optimal  əlaqələndirilməsinə  xidmət  etməlidir.  Bu  problemlərin 
məqsədli həlli üçün isə peşəkar və işgüzar kadr potensialına ehtiyac yaramr. 
Yeni yaradılımş müstəqil ölkəmizdə özünüidarəetmə sahəsində ənənələrin və 
idarəetmə təcrübəsinin olmaması nəticəsində 1999-cu ildə respublikada olan 4500 
müstəqil yaşayış məntəqəsijıin (şəhər, rayon, qəsəbə, kənd) 2767-də və ya 61,5%-
də bələdiyyələr yaradıldı. Yaradılan bələdiyyələrin çoxu isə ərazi və əhali 

---

151 
 
baxımmdan xırda, imkansız bələdiyyələrdir. Əhalisi 1000 nəfərdən az olan 
bələdiyyələr yaradılmış bələdiyyələrin 46 faizini təşkil edir. Respublikada hər yüz 
min əhaliyə 34,6 bələdiyyə düşür, inkişaf etmiş ölkələrlə müqayisə etsək, əhalinin 
hər yüz min nəfərinə Polşada 6,5, Belçikada 5,6, Hollandiyada 4, Bolqarıstanda 
3,4, İtaliyada 13,5, Litvada 1,6, Almaniyada 1,7, Böyük Britaniyada 0,7 faiz 
bələdiyyə düşür. Bu o deməkdir ki, Azərbaycanda ərazi və əhali baxımmdan xırda 
bələdiyyələr yerli problemlərin həllində mümkünsüzdürlər. Bu problemi aradan 
qaldırmaq məqsədilə ölkə rəhbərliyi qeyri-hökümət qurumu olan bələdiyyələrə 
birləşmək, aynimaq, birgə fəaliyyət göstərmək imkanlan yaratmışdır. Belə ki, 
“Bələdiyyələrin birgə fəaliyyəti, birləşməsi, ayniması və ləğv edilməsi haqqmda” 
Azərbaycan Respublikasımn 14 aprel 2000-ci il 858-lQ nömrəli qanunu qəbul 
edilmişdir. 
ötən bələdiyyə seçkilərində əksər bələdiyyələrdə bələdiyyə üzvlüyünə təsadüfi 
adamlar seçilmiş, ali təhsilli, təcaübəli şəxslər, qadınlar və gənclər çox azlıq təşkil 
etmişdir. Lakin 23 dekabr 2009-cu ildə apanimış bələdiyyə seçkilərində az da olsa 
dəyişikliklər olmuşdur. Yəni, respublika üzrə bələdi)
0'ələrin sayı 2767-dən azalaraq 
1718 olmuşdur. 22000 bələdiyyə üzvünün əvəzinə 15591 nəfər seçilmişdir. Seçilmiş 
bələdiyyə üzvlərinin 9979 nəfəri və ya 64%-i ali təhsilli, 5612 nəfəri və ya 36%-i 
orta və ya natamam ali təhsillidir. Seçkilərdə qadınlar bələdiyyə üzvlərinin sayınm 
4% gənclərin sayı isə 34% təşkil etmişdir. 
2014-cü  ildə  keçirilən  bələdiyyə  seçkilərində  bələdiyyələrin  sayı 
1607,bələdiyyə üzvlərinin sayı 15035 nəfər olmuş,qadınlarm sayı 5236 nəfər və ya 
35%, gənclərin sayı isə 5450 nəfər və ya 36,2% olmuşdur. 
Azərbaycanda  yerli  özünüidarəetmə  sisteminin  səmərəli  fəaliyyətini  təmin 
etmək  məqsədilə  bələdiyyə  idarəçiliyinin  normativ  hüquqi  bazası  işlənib 
hazırlanmış, e
3mi zamanda ölkə ərazisində yaranmış çoxsaylı bələdiyyələrdə yerli 
özünüidarəetmə fəaliyyətinin praktiki reallaşdırılması nisbətən həyata keçirilir, yerli 
özünüidarələrin seçkili və icra orqanlanmn iş təcrübəsinin toplanması prosesi gedir. 
Ölkədə gedən dinamik inkişaf iqtisadiyyatın intensiv modernləşməsi ictimai 
şüurun  daha  da  demokratikləşməsinə  təkan  vermişdir.  Son  illər  ərzində  həyata 

---

152 
 
keçirilmiş genişmiqyaslı və ardıcıl iqtisadi islahatlar əhalinin rifah halım yüksəltmiş, 
insanlan daha da sərbəst etmiş, onlarda cəmiyyətin bərabər hüquqlu üzvü olmalan 
hissini  formalaşdırmış  və  möhkəmləndirmişdir.  Bələdiyyələr  də  bu  proseslərin 
böyük əksəriyyətinin bilavasitə iştirakçısı kimi Azərbaycanda vətəndaş cəmİ
37ətinin 
qurulması  və  demokratik  prinsiplərin  tətbiqi işinə  öz  paylanm  vermişlər və  bu  iş 
davam etməkdədir. 
Azərbaycan  Respublikasmın  Prezidenti,  cənab  İlham  Əliyev  Milli  Məclisin 
Azərbaycan Parlamentinin 90 illik yubileyinə həsr olunmuş təntənəli yığıncağındakı 
nitqində  ölkənin  demokratikləşməsi  istiqamətində  həyata  keçirilən  siyasətə 
toxunaraq demişdir: 
- “Bu siyasət Azərbaycan xalqımn milli maraqlarma xidmət göstərir, milli 
maraqlanmızı qoruyur və Azərbaycan əhalisinin rifah halının yaxşılaşdınimasına 
xidmət göstərir. Siyasi proseslərin müsbət istiqamətdə inkişaf etməsi, 
Azərbaycanda vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması, xalqla iqtidar arasmda birliyin 
möhkəmlənməsi- bütün bu amillər ölkəmizin hərtərəfli inkişafi üçün gözəl şərait 
yaradır ”. 
ölkədə  başlanmış  islahatlar  prosesinin  çox  mühüm  tərkib  hissələrindən  biri 
idarəetmə sahəsində kadr siyasətinin aktivləşdiril- məsi olmuşdur. 
Müstəqil  ölkəmizdə  hakimiyyətin  qeyri  mərkəzləşdirilməsi  kursu  və  yerli 
özünüidarəetmə institutunun təşkili yeni kadrlar- bələdiyyə qulluqçulan korpusımun 
formalaşdınlmasmä,  bələdiyyələrin  nümayəndəli  orqanlan  üçün  kadr  hazırlığına 
təlabat yaratauşdır. 
Bu  problemin  həlli  üçün  birinci  növbədə  bələdiyyələrin  fəaliyyətinin 
mahiyyəti,  istiqamətləri,  forma  və  metodlan  haqda  müntəzəm  məlumatlandırma 
sistemləri və mexanizmləri işlənməli və həyata keçirilməlidir. 
Bələdiyyə orqanlan üçün kadr hazırlığı sistemini iki qrupa bölmək olar: 
1. 
Bələdiyyələrin  fəaliyyətinin  tamlığma,  işlərin  razılaşdıniması  və 
əlaqələndirilməsinə  cavabdeh  olan  ümumi  idarəçilik  sahəsindəki 
mütəxəssislərin hazırlanması; 
2. 
Bələdi)^ələrin  fəaliyyətinin  ayn-ayrı  sahələri,  bələdiyyə  müəssisələrinin  işi 

---

153 
 
üzrə  cavabdehlik  daşıyan  ixtisaslaşmış  bələdiyyə  quUuqçulannm 
haznlanması. 
Bələdiyyə  idarəçiliyi  üzrə  kadr  hazırlığmm  istiqamətlərinin  müxtəlifliyini 
nəzərə  alaraq,  birinci  növbədə  bələdiyyənin  fəaliyyət  istiqamətinin  tamlığı  təmin 
edilməli  və  yalnız  dövlətin  və  əhalinin  xeyrinə  olan  ümumi  istiqamət  işlənib 
haznlanmalıdır.  Bu  da  bələdiyyə  qulluqçularmm  əhali  ilə  əməkdaşlığa  hazır 
olmasma və əhali qarşısında cavabdehlik daşımasına zəmanət verməlidir. 
Azərbaycan Respublikasında bələdiyyə idarəçilik sistemində göstərilən belə 
yüksək  peşəkarlıq  səviyyəsinin  tələblərinə  cavab  verə  biləcək  kadr  hazırlığı 
sahəsinin təkmilləşdirilməsi tələb olunur. 
Akademik Ramiz Mehdiyevin yuxanda qeyd etdiyimiz çıxışında dediyi kimi: 
-  “Yerli  özünüidarəetmə  orqanlannm  uğurlu  fəaliyyəti  vətəndaşlarm  onlann 
işində  fəal  iştirakından  çox  asılıdır.  Düzdür,  son  zamanlar  bələdiyyə  qərarlarmm 
qəbul  edilməsində  sakinlərin  iştirakı  müşahidə  olunur.  Lakin  yerli 
özünüidarəetmədə  fəaliyyət  səviyyəsi,  açığım  deyim,  çox  aşağıdır.  Bələdiyyələr 
vətəndaşlarm yığmcaqlarda iştirakmda, müxtəlif təkliflərlə çıxış etməsində maraqlı 
olmalı, vətəndaş təşəbbüskarlığımn artıniması üçün geniş şərait yaratmalıdırlar”. 
Bələdiyyə qulluqçulannda müstəqil qərar qəbul etmək bacanğı, axtanşa və 
qarşılıqlı fəaliyyətə hazır olmaq keyfiyyəti olmalıdır. 
Bələdiyyələrin inkişaf proqramlanmn işlənib hazurlanması və reallaşdıniması, əhali 
və  dövlət  strukturlan  ilə  səmərəli  qarşılıqlı  fəaliyyət  göstərməsi  üçün  bələdiyyə 
qurucularından kifayət qədər hüquqi hazırlığa malik olmalan tələb edilir. 
Elə bu istəklə də Ulu Öndər Heydər Əliyevin xüsusi Fərmanı ilə 1999-cu ildə 
Azərbaycan  Respublikası  Prezidenti  yanında  Dövlət  İdarəçilik  Akademiyası 
yaradılmışdır. Onun əsas məqsədi- ölkənin idarəetmə sistemi üçün yüksək ixtisaslı 
kadrlann hazırlanması olmuşdur. 
Yaradılmasından  qısa  bir  müddət,  18  il  keçməsinə  baxmayaraq,  DİA-da  bu 
sahədə bir sıra uğurlar qazamimışdır. 
Akademiyada geniş profilli mütəxəssis hazırlanır, 10-a yaxın ayn-ayn sahələr 
üzrə, o cümlədən, bələdiyyə idarəçiliyi, Dövlət və bələdiyyə idarəetməsi ixtisası üzrə 

---

154 
 
bakalavr və magistr əlavə ali təhsil və dövlət rəhbər kadrlann yenidən hazırlanması 
proqramlan  üzrə  kadr  hazırlanır,  xüsusi  istisasartıraıa  kurslan  təşkil  olımur  və 
müvəffəqiyyətlə fəaliyyət göstərir. 
Bələdiyyə idarəçiliyinin müxtəlif problemləri ilə əlaqədar müzakirələr apanlır, 
görüş-seminarlar keçirilir. 
Bakalavr  və  magistr  pilləsində,  əlavə  ali  təhsil,  ixtisasartırma  və  yenidən 
ixtisaslaşma proqramlan üzrə hazırlıq keçən müdavimlərin istehsalat, elmi-pedoqoji 
və elmi tədqiqat təcrübələri təşkil edilir və həyata keçirilir. 
Azərbaycanda  səmərəli  fəaliyyət  göstərən  yerli  özünüidarəetmə  sisteminin 
yaradılmasma  və  əlaqəli  inkişaf  prosesinə  ən  başlıca  təsir  göstərən  amillərdən 
aşağıdakıları göstərmək olar: 
1. 
Bələdiyyə  idarəçiliyinin  normativ-  hüquqi  bazası  aktiv  surətdə  işlənib 
hazırlanmalı, qanunlarda olan boşluqlar aradan qaldırılmalıdır. 
2. 
Ölkə  ərazisində  yaranmış  çoxsaylı  bələdiyyələrdə  yerli  özünüidarəetmə 
fəaliyyətinin 
praktiki 
reallaşdınimasını 
həyata 
keçirməklə, 
yerli 
özünüidarəetmələrin seçkili və icra orqanlanmn iş təcrübələrinin toplanması 
və istifadəsi təmin edilməlidir. 
Məlum olduğu kimi, Ölkədə apanlan islahatlar prosesinin çox mühüm tərkib 
hissələrindən biri, idarəetmə sahəsində kadr siyasətinin aktivləşdirilməsi olmuşdur. 
Azərbaycan  təhsil  sitemində  "Dövlət  və  bələdiyyə  idarəetməsi”  ixtisası  üzrə 
hazırlanan kadrlann peşəkarlıq səviyyəsi aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: 
1.  idarəçilik sahəsində uyğun biliklərə və praktiki vərdişlərə yiyələnməlidir. 
2.  Bazar iqtisadiyyatının xüsusiyyətləri və imkanlanmn 
olunmasına əsaslanan dünya görüşünə malik olmasıdır. 
3.  Dövlətin fımksiyalarmı və iqtisadi rolunu dərindən başa düşməlidir. 
4.  Dövlət  və  bələdiyyə  idarəetməsinin,  bazar  şəraitində  strateji  idarəetmənin 
mahiyyətini dərk etməlidir. 
5.  Təşkilatm  zəif  və  güclü  cəhətlərini  təhlil  aparmaq,  bunun  əsasmda 
bələdiyyənin strategiyasını işləyib hazırlamaq və həyata keçirilməsini təşkil 
etmək. 

---

155 
 
6.  İdarəetmə  üzrə  menecment-müasir  analitik-təhlil  vasitələrindən  istifadə 
etməli. 
7.  Mütəxəssis  idarəetmədə  qarşıya  çıxan  problemlərin  təhlili  və  həlli 
metodlanndan istifadə etmək və onlan praktikada həyata keçirmək bacanğma 
malik olmalıdır və s. 
8.  Mütəxəsis  idarəetmə  orqanlarında  və  ərazidə  yaşayan  insanlarla  səmərəli 
idarə  etmək  və  mədəni  davranmaq  üçün  zəngin  biliklərə  və  insan 
ehtiyatlannm müasir təşkilatı davramş və idarəetmə konsepsiyalanm dərindən 
bilməli, kadr işinin təşkilini bacarmalıdır. 
9.  Mütəxəsis idarəetmənin iqtisadi metodlanm və mühasibat uçotunun əsaslarım 
bilməli  və  öz  sahəsində  idarəetmə  uçotu  və  nəzəriyyəni  təşkil  etməyi 
bacarmalıdır və s.