Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
Yüklə 8,05 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 38.Loristan Bölge Valiliği
(http://Arabistan-tr.blogspot.com, 20 Ekim 2006-Niyaz-Ali Abdullahî) 38.Loristan Bölge Valiliği استان لرستان Merkezi: Hürremabad خرم آبا د Loristan/ Luristan Bölge Valiliği, İran’ın batısında yer almaktadır. Eski dönemde, kadim İlam/ Elâm toprağı olarak kabul edilmekteydi. Loristan, H/K. 15/ 636 ve 21/ 642 yıllarında cereyan eden Kâdisiyye ve Nihavend (Fethül-Fütûh) Savaşı’nda Kûfe hükûmetine bağlandı. Bu tarihten sonra bölge muhtelif hanedanların yönetimine girdi. Loristan toprakları, Moğol ilerleyişi döneminde; Büyük Lor/ Lor-u Bozork ve Küçük Lor/ Lor-u Küçük adıyla tanınıyordu. Büyük Lor, şimdiki Bahtiyari bölgesidir. Safevi ve daha sonraki dönemlerde Büyük Lor mıntıkası Bahtiyari ve Kûhgiluye’ye bağlandı. Küçük Lor ise, XVI. yüzyıldan itibaren “Loristan-ı Feylî” adıyla tanınmıştır. Loristan-ı Feylî, Ağa Muhammed Han Kacar’ın saltanatı döneminde, Poştkûh ve Pişkûh adları ile ikiye bölünmüştür. Loristan toprakları, yüksek dağlar nedeniyle korunaklı bir bölgedir. Yabancıların bölgeye ulaşması oldukça zordur. Yerleşim birimleri kale şeklinde yapılmıştır. Felekül-EfLak, Elburz ve Bayat kaleleri bunların önemlileridir. Ahmed Rıza Han’dan itibaren bölgeye yatırım yapılmaya başlamıştır. Günden güne gelişmektedir. Hürremabad, Burucerd, Elîkûderz ve Ezna’da Ermeni ve Yahudi azınlığa mensup insanlar yaşamaktaydı. Bölge valiliği halkının dili Lorca ve Lekçe’dir. Lekler; Nurabad, Eleşter ve Kûhdeşt’te, Lorlar ise Hürremabad etrafındadır. Bahtiyari Lorcası ile Hürremabad Lorcası arasında kısmen yakınlık vardır. Eligûderz ve çevre köylerinde Bahtiyari/ Çaharleng dili geçerlidir. Eligûderz’in birkaç köyü ile Şehrek-i İmam/ İmam banliyosunda Azerbaycan’dan göçen Türkler oturmakta ve Türkçe konuşmaktadır. Kaşkayı Türkleri’nin Loristan’da geniş yaylakları vardır. Şah döneminde bu yaylalar Kaşkayıların elinden alınmak istenmiş, hükümet güçleri ile Kaşkayılar arasında kanlı çatışmalar çıkmıştır. Bu yaylalar halen Kaşkayıların elindedir. Irak savaşında bölgelerini ölümüne savunmuşlardır. Bu yaylalarda büyük Kaşkayı şehitlikleri vardır. (İrec Afşar, Îlhâ, Çâdurnişînan…, 1.cilt, s.347; Vladimir Minorsky, Loristan ve Lorhâ, s.13; Sirus Nisari, Coğrafya-yı İran, s.370; Coğrafya-yı Kâmil-i İran, 2 .cilt, s.1075; Dr. Hamid Cilveger, Azerbaycan Folklor Derlemeleri) Türkmenlerin, Bahtiyari topraklarına ilk gelişleri Selçuklu dönemine rastlar. Nur Muhammed Mecidî’nin, Tarih-i Vassaf’tan naklettiğine göre; Türkler Fars’a Selçuklular zamanında geldiler. Deşt-i Kıpçak’tan hareket eden bir grup, Yakub bin Arslan ile birlikte Huzistan’a ulaştı. (Mecidî, 1371/ 1992, s.237) Safevi döneminde Afşar ve Begdililer, Bahtiyari bölgesinin güney ve batı sınırlarına yerleştiler. Bilindiği gibi Bahtiyariler doğu sınırlarında Büyük Kaşkayı İli ile komşudur. Ş. 1275/ 1896 yıllarında Kaşkayılardan ayrılan bir grup Bahtiyari topraklarına göç etti. Bunlar daha sonra Lirkî adını aldı. Kaşkayılara mensup -Dereşörlü, -Keşkköllü, -İdir/ İgdir, -Aslanlu, -Muhammed Türkî ve -Çehrazîlerden de Bahtiyari topraklarına yerleşenler olmuştur. Heftgil/ Ramhürmüz (Huzistan BV), Şuşter (Huzistan BV), Genduman/ Burucin (Çahar-Mahal ve Bahtiyari), Şehr-i Kürd (Çahar-Mahal ve Bahtiyari) ve Feriden/Daran’da (Isfahan BV) meskûn olan Afşar ve Begdililer, Bahtiyarilerle iç içedir. Türkçe ve Lor-Bahtiyari olmak üzere iki, Farsça ile birlikte üç dillidirler. (http://arabistan-tr.blogspot.com/, 20 Kasım2010) Segvend İli Segvend ili, önceleri Huzistan’a yakın olan Loristan’ın güney bölgelerinde yaşamaktaydı. Buna bağlı olarak kışlakları Huzistan’da, yaylakları ise Loristan’dadır. Segvend ilinin adı ve kökeni konusunda çeşitli görüşler bulunmaktadır. “Coğrafya-yı Nizamî İran” kitabının yazarı Rezm-ârâ; çoban köpeği “seg gele” ve av köpeği “seg Tazi” kelimelerinden ötürü “Segvend/ Segbend” adını aldığını belirtir. “Asar-ı BasTanî ve Tarihî Loristan” kitabının sahibi Hamîd İzedpeNah, konuya farklı yaklaşmaktadır: “İhtimal ki, bunların ataları Saka’lardır. Daha sonra bu kelime tahrif olmuş, sonuna da bir ek getirilmiş ve bu şeklinde tanınmıştır; “Seg → seg+vend”. “Seg” kelimesinin ıstılahı, “temiz ve değerli” anlamına gelmektedir. Saka’ların yaşadığı yere ise “Sakistan” denmekedir”. Saka’ların Medlerle olan ilişkisi, onlarla savaşı ve nüfuzları altına girmeleri, bu görüşü desteklemektedir. Segvend ili, Alevi inançlıdır. Lekler gibi bölgeye sonradan gelen aşiretler hariç, Segvend ili ve bağlı aşiretleri Lorca konuşmaktadır. Burada bahsedilen Sakaların Turani mi, yoksa İrani mi olduğu hususu henüz açıklığa kavuşmamıştır. (Mecelle-i Yadigâr, 1.yıl, sayı.7, s.19; Coğrafya-yı Nizamî İran, Loristan, s.165-166; Asar-ı BasTanî ve Tarihî Loristan, 2.cilt, s.183-184)
Ezna Çaplak Türkleri Ezna, Loristan BV merkezi Hürrremabad kentinin doğusunda konuşlu bir ilçedir. Kuzeyden Hemedan, doğudan Merkezî bölge valiliklerine komşudur. Çaplak, Orta İran’da bir bölge olup Kum, Merkezî, Isfahan, Loristan ve Çahar-Mahal u Bahtiyari bölge valililikleri topraklarının bir bölümünün adıdır. Çaplak bölgesi; doğuda Isfahan’ın Hansar ve Gülpayegan ilçelerine, batıdan Hemedan kenti civarına, kuzeyden Merkezî BV’deki Save ovasından Kum’a, güneyden ise Bahtiyari bölgesine kadar uzanan toprakları ifade eder. Burada oturan Türkler, bölgeye “Çaplak” demektedir. Ezna kentinde oturan Farslar “Erakî” Farsçası konuşur. Onlara “Gâlpeleî” de denmektedir. Ezna’da; Türkler (Azerbaycan Türkleri ve Kaşkayılar), Ermeni, Yahudi ve Gürcü azınlık grupları da oturmaktadır. Ezna kenti, daha önce Irak-ı Acem (Cibal Azerbaycan) havzasına dâhildi. Ancak Ş. 1317/ 1938 yılında yapılan mülki düzenlemede Merkezî Bölge Valiliği’nden alınarak, Loristan’a bağlandı. Ezna’ya bağlı Aşurabad, Kelber, Gülzerd, Deh-Musa, Ludzer ve… köylerinde Türkler yaşamaktadır. Çaplak Türkleri, yoğun kültürel baskı altındadır. (http//Loristan-tr.blogspot.com, 21 Temmuz 2005) SéyLahur Ovası (Deşt-i SéyLahur) Doğusundaki Türk Köyleri SéyLahur Ovası دشت سيلاخور, Loristan’ın kuzeydoğusunda, Hemedan ile Loristan bölge valilikleri arasında kalan Yukarı SéyLahur (SéyLahur-u Bâlâ) adını taşıyan bölgenin adıdır. Hemedan’a bağlı Melayir’in güneyi ile Nihavend’in doğusundan başlayan, Loristan Bölge Valiliği’nin Burucerd kentine kadar uzanan topraklara verilen isimdir. Bu bölge, bakımlı ve nüfüsu yoğundur. Halkı bağcılık ve meyvecilikle meşguldür. Fazla yüksek olmayan dağları bölgenin su ihtiyacını karşılamaktadır. Halkının büyük bölümü Burucerdi ağzı ile konuşur. Batı bölgesindeki köylerin dili Lorca, doğu bölgesindeki köylerin dili Türkçe’dir. Burucerd-Melayir, Hemedan- Burucerd, ve Nihavend-Kirmanşah’a giden yol güzergâhlarının bu bölgeden geçmesi nedeniyle ulaşım kolaydır. (http//Loristan-tr.blogspot.com, 01 Nisan 2005) Yüklə 8,05 Mb. Dostları ilə paylaş:
|