Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

(Mecmua-i Ittılâât ve ÂMar-ı Îlât ve Tavâyif-i Aşayiri İran, s.41; http://mazandaran-turk.blogspot.com, 17 Ocak 2007)
Nefer
Nefer Türkleri, Kışlak-Nefer köyünde oturmaktadır. Dilleri Azerbaycan Türkçesi’dir. Neferler, Germsar’a Şiraz’dan gelip yerleşmiştir. Nefer tayfası, Hamse İli’ne (Beş Oymak Tayfalar Birleşiği/ Îl-i İttihadiyye-i Tavâyif-i Beş Oymak) mensuptur. Hamse İli’ne bağlı tayfalar, bilindiği üzere; 1.İnanlu, 2.Baharlu, 3.Basıri, 4.Arap ve 5.Nefer’dir.

Germsar’daki Nefer tayfası, Geraş nahiyesinde oturmaktadır. Nüfusları, birkaç yüz hanedir. Güneyde yaşayan Nefer ili bünyesinde Arap ve Lor cemaatları da bulunmaktadır.

Basıri
Basıriler, soy terkibi bakımından; Lor, Arap ve Türk gruplarından oluşmaktadır. Hamse’ye tabi olan Basıriler, esas itibariyle Güney İran tayfalarındandır. Germsar’a muhtemelen Horasan’dan gelmişlerdir.
Kaşkayı
Geçen ikiyüz yıllık dönemde Kaşkayı Türkleri’nden bir bölüm aile, bunların yanı sıra İlzade Bahtiyari, Arap Mîş-Mest… gibi il/ uluslarından ayrılan tire/ cemaatler, Mazenderanlı Tabari tayfalarından Elikâyî’lere katıldılar. Bir süre sonra Türkçe’yi bırakarak, Tabari dili grubundan Elikâyî lehçesi yle konuşmaya başladırlar.

Elikâyî ilinin adının kökeni “Elikâ”dır. Elika, Çâlus’ta bir mıntıkanın adıdır. Elikâîlerin yaylakları; Gîlur adı ile bilinen Germsar’ın kuzey yükseklikleri, Firuzkûh’un yaylaları, Demavend ve Tahran’ın Pulur’udur. Kışlakları; Germsar çölünün doğu ve batı kıyılarıdır.

Germsar Kürtleri
Germsar Kürtleri, Şadlu ve Karaçorlu’lardan ibaret bir tayfadır. Bunlardan en az bir nahiye Türk-Kürt karışımıdır. Daha önce zikredildiği üzere Karaçorlular, Kürtler içerisindeki Türk tayfalarındadır. H/K. 1006/ 1598 yılında Güney Kafkasya’dan önce Güney Azerbaycan’a, buradan Hâr ve Veramin’e, buradan da Horasan’a intikal etmişlerdir.

Germsar bölgesinde oturan Türkler ortak tarih, inanç ve dil bakımından Azerbaycan Türk halkının bir parçasıdır. Aynı zamanda Cibal Azerbaycanı’nın bir uzantısıdır. Kacar Türk hanedanının yıkılmasında sonra devreye sokulan Farslaştırma politikasına ArapvâRi bir kalıpla “Tefris/ Farslaştırma” denmektedir. Özellikle Azerbaycan ve İran Türkmenistanı’na uzak bölgelerde oturan Türkler, Tefris/ Farslaştırma karşısında savunmasız kalmıştır.

Resmi literatürde Türklere, Türk tabiri yerine Türkzebân/ Türk dilli denmektedir.

Simnan ve Germsar Türkleri, Türkçe’yi unutma riski ile karşı karşıyadır. (http://mazandaran-turk.blogspot.com, Mehran BahaRi, 17 Ocak 2007) bkz.→ Hamid Ahmedi, İran, Ulusal Kimlik İnşası

*

Üniversitede Türkçe Kursu

Simnan Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde (Dânişgede-i Terbiyet-i DEbir) Azerbaycan Türkçesi ve edebiyatı sınıfı açılmıştır. Dersler, her hafta pazartesi günleri saat: 10:30’da başlamaktadır. Kursu başarı ile bitirenlere, Azerbaycanlı Üniversite Öğrencileri Birliği’nce setifika verilmektedir. (http://mazandaran-turk.blogspot.com, 04 Ağustos 2007)

*

Mescid-i Tarıhane (Mescid-i Tanrı-hane/ Tanrı Evi)/ Tanrıhane Camii

Simnan Bölge Valiliği’nin önemli şehirlerinden olan Damğan’da bulunan Mescid-i Tarıhane adını taşıyan mescid, İran’da ilk yapılan Camii olarak sunulmaktadır. Hicri II. yüzyıla tarihleyenler vardır. Adının Türkçe Tanrı+hane/ Tanrı Evi olmasından ötürü, caminin isminin değiştirilmesine çalışılmış, ancak Türklerin yoğun tepkisi nedeniyle değişiklikten vazgeçilmiştir. Cami, sanat tarihi açısından da ilginç bir yapıdır. (http://mazandaran-turk.blogspot.com, 13 Temmuz 2007)

*

Damğan kentinde bulunan Tarıhane Camii (Tanrıhane) Selçuklu dönemi eserlerindendir. Yapı, kıble duvarına dikey neftlerden oluşan ibâdet mekânı ve üç tarafı revaklı avlusunda Abbasi camilerinin ana özelliklerini göstermekle birlikte pişmiş tuğladan taşıyıcı ayakları, bunlar üzerinde yer alan ve düz çatıyı taşıdığı anlaşılan oval kemerleri ve tonoz teşkilatıyla daha çok mahallî anlayışa uygundur.

İslam Ansiklopedisi (İSAM), Camiden IX. yüzyıl yapısı olarak bahsederken, İran kaynakları Selçuklu eseri olarak kaydetmektedir. Görüldüğü üzere kaynaklar arasında asırlık zaman farkı vardır. Caminin adının Türkçe “Tanrıhane” olması, konunun üzerinde Türk sanat tarihi açısından tekrar durulması ihtiyacını doğurmaktadır. (Çehre-i İran-RahnüMaî Seyahatî ve Müsaferetî, Çâp-ı Emir, Tehran 1382/ 2003, s.217; A.Engin Beksaç, İslam Ansiklopedisi, 22.cilt, s.430)

*

Simnan’da konuşulan dil, yani Simnanİce, özelliği olan bir dildir. Bilim adamları ve İranşinaslar, Simnanice’nin Pehlevice’ye yakın bir dil olduğuna karar vermişlerdir. Simnanİce; SengseRi, ŞemirZadî/ ŞehmirZadî, Sorhaî ve Lascerdî/ Lasgerdî ağızlarına ayrılmaktadır.

Simnan BV’de bulunan Şahrud, Germsar ve Damğan Türkçe konuşulan bölgelerdir. Farsça da bilmektedirler”. (http://mazandaran-turk.blogspot.com, 04 Haziran 2006)