Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
Yüklə 9,25 Mb.
|
| 40.Merkezî Bölge Valiliği
استان مركزى Merkezi: Erak اراك
Yaylak ve kışlakları, Save’nin doğusundaki Demiryolu 6.İstasyonu civarı, Kum/ Qum Gölü kenarı ve Save’in güneyindeki Karasu nehri sahilidir. İnanlu Tayfası İnanlu Aşireti Tire ve Cemaatleri: Bu aşiret, Neygicik ve Gökler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Tire ve cemaatleri: -Rahatlu, -Şuluklu, -Karacalu, -Kongurlu, -Aksaçlu, -Şahverenlu, -Çarhılu (Çarıhlu) چارخى لو İnanlu aşiretinin yaylakları Sekizabad, Save, Zerend ve Hamse çevresidir. Kışlakları Şehriyar ve İştihâ-rûd’tur. Nüfusu Ş. 1311/ 1932 yılında 10 bin aile idi. (İrec Afşar, Îlhâ, Çâdurnişînan…, 2.cilt, s.1114-1115; Mecmua-i Suhanrânîhâ-yı Duvvumîn Konre-i Tahkîkât-ı İrani, 2.cilt, s.133-138; Coğrafya-yı Keyhan 2.cilt, s.112) *
(Lina Malkomyan, BerreSi Cem’iyetşiNaSi Egalliyethâ-yı mezhebi der-İran) Dr.Ali Kemalî Ai Kemalî, Ş. 1323/ 1944 yılı Mart ayında Save kenti, Harekân/ Haregân nahiyesi Bend-Emir köyünde dünyaya geldi. İlk tahsilini köyde eski usulle idare edilen medresede gördü. Bu medresede, dini bilgilerin yanı sıra Gülistan, Kelile ve Dimne gibi Şark klâsiklerini de okudu. On yaşında okulu bitirdi. Eğitimine devam etmek için Tahran’a dayısının yanına gitti. Beşinci sınıfı yeni usulle dayısının yanında okudu. Save’ye dönerek altıncı sınıfa devam etti. Orta tahsilinin bir bölümünü Save’de okuduktan sonra tekrar Tahran’a gitti ve orada tamamladı. Ş.1341-1345/ 1962-1966 yıllarında Tahran Üniversitesi Hukuk Fakültesini bitirmiş, Askerliği döneminde Harp Okulu hukuk derslerine girmiştir. Ş. 1349/ 1970 yılında lisansüstü eğitimini tamamalayarak avukatlığa başlamıştır. Duygu yüklü bir ruhsal yapıya sahip olan Kemalî, soyal ve kültürel alanda unutulmaz eser ve hizmetlere imza atmıştır. Ermenistan’ın, “Büyük Ermenistan” ideali doğrultusunda Karabağ’daki Azerbaycan Türkleri’ne uyguladığı katliam ve bunun sonucu meydana gelen kaça-kaç sırasında, Gızıl-Aypara/ Kızılay Cemiyeti aracılığı ile yardım kampanyasını organize etmiş ve Azerbaycan’a intikalini sağlamıştır. Avukatlığın yanı sıra, yoğun edebi çalışmalarda bulunmuş, insanüstü gayretle Türk kültürüne unutulmaz hizmetler vermiş ve eserler ortaya koymuştur. Türkçe, Farsça, Arapça ve İngilizce bilen Kemalî, “Télim Han ﭠﺋﻠﻡ خان / Teylim Han”ın şiirlerini Türk Alemine tanıtmıştır. Hemedan, Kum, Halacistan, Erak, Melayir ve diğer bölgeleri köy köy, oba oba, oymak oymak dolaşarak Kaşkayı illerine kadar ulaşmıştır. Isfahan’da yaşayan Türk illerini bir bir dolaşmıştır. Kirman Bölge Valiliği’nde yaşayan Afşar tayfalarını bulmuştur. Isfahan çevresindeki Türk dilli toplulukları ziyaret ederek, Türkçe edebi ve kültürel şifahî/ sözlü materyalleri toplayıp yazıya geçirmiştir. Bu derlemeler, bir iki yıl değil, otuz yıldan fazla sürmüştür. Télim Han’ın yanı sıra, kaybolma aşamasındaki onlarca Türk şairini ve ve folklor eserlerini kayda geçirmiştir. Kemalî, Türk kültürüne unutulmaz, hazine değerinde eserler kazandırmıştır. Derlemelerinin büyük bölümü Orta İran Türklüğü ve Kaşkayı illeri ile ilgilidir. Gezdiği Türk şehir, kasaba, köy, oba ve oymakları hakkında derlediği bilgilerin kitaplaşması hâlinde büyük değer ifade edecek, bilinmeyen Türk yurtları üzerindeki sisli perde ortadan kalkacaktır. Kemalî, İran ikliminde Türk dilini tekrar ayağa kaldıran unutulmaz şahsiyetlerden biri olarak tarihe geçmiştir. Orta İran’daki Türk yurtları üzerindeki bilinmezliği ortadan kaldıran değerli bir kişiliktir. Türk Aleminin son dönemde yetiştirdiği ender saha araştırmacılarından biridir. Ali Kemalî zahmetli, çileli, ancak Türk kültürü açısından çok verimli bir yaşam sürdü. 11 Mordâd 1375/ 01 Ağustos 1996’da Türk edebiyat tarihinde silinmez izler bırakarak 52 yaşında erkenden hayata gözlerini yumdu. Beheşt-i Zehra Mezarlığı’nda 32 numaralı parsele defnedildi. KemAli, önce Télim Han’ın eserlerini toplamayı amaç edinmişse de; Türkmen Mahmut, Hasta Kasım, Aşık Rezeali رضهعلى ve diğer eserleri de ele geçirmiştir. Bununla birlikte, faaliyet sahasını daha da genişletmiştir. Büyük bölümü kaybolma riski altında olan eserleri toplamaya başladı. Bu eserlerin sayısı 110’a ulaştı. Onların bir bölümü eksik ve derlemeye devam edilmeye muhtaçtır. Eksikliklerin giderilmesinden sonra kitaplaştırılıp ilim Alemine sunulacaktır. Save, Hemedan, Kazvin, Esedabad, Melayir, Takistan, Buin-Zehra, Şehriyar, Érak, Kum, Tefriş, Feriden ve Kaşkayı Türkleri’nin Tuharganlı Abbas rivayetlerini tespit etmiştir. Buralarda “Tufarganlı Abbas” da denmektedir. Duhargan, Tuharhan ve Dehharganlı Abbas versiyonları da kullanılmaktadır. Farsça’da, “Dehhargan” olarak yazılıp okunmaktadır. Derlenip toparlanan eserlerin 40’ı sözlü halk edebiyatına aittir. Bunların içerisinde “Atalar Sözleri”, “Tapmacalar”, “Yırlar/ Bayatılar” ve “Sülçekler/ Nağıllar” mecmuaları vardır. Atasözleri, bayatılar, bulmacalar ve masalların bazısı Azerbaycan’da mevcut örneklere benzer ve ortak olsa da, birçoğu farklıdır. Diğer yandan 30’dan fazla âşık destanının bir bölümü, özellikle Orta İran Türkleri’ne aittir. Bazıları ad ve unvan yönünden Azerbaycan, Türkmen ve Türk toplulukları aşık destanlarına benzerlik arzeder. Tema bakımından da ruh benzerliği bulunmaktadır. Ali Kemalî sayesinde Orta İran Türkleri şifahi edebiyat varyantları, sözlü halk edebiyatının farklı bir kolu olarak ortaya çıkmış, kültür tarihindeki yerini sağlamlaştırmıştır. Aşık destanlarının iki küçük derlemesini merhum Ali Kemalî bizzat düzenlemiştir. 19’unu, son döneminde Dr. Hüseyin MuhammedHani/ Güneyli, kasetler ve muhtelif el yazmalarından istifadeyle düzenledikten sonra, Kemalî Bey’in sekreteri bayan Habibe Mehdipenah tape etmiştir. Kalan dokümanların bir bölümü düzenlemeye muhtaçtır. Diğerleri Na-tamam ve eksiktir. Âşık destanlarını toplamada, “Melayirli Aşıq Abbas”, “Aşık Ekber” ve diğer âşıklar ile yakın geçmişte vefat eden “Afşar” adlı bir şair ve adı bilinmeyen diğer şahıslarla birlikte çalışmıştır. KemAli’nin düşüncesi, her destanın önsözünde destanı anlatan, yazan, düzenleyen ve diğer çalışanlar hakkında bilgi verip, kadir ve kıymetlerini bilim Alemine sunmaktı. Ali KêMali ve çalışmaları hakkında, Dr. Hüseyin MuhammedHani/ Güneyli tarafından Ş. 1375/ 1996 yılında Türkiye’de gerçekleştirilen “Türk Dünyası Kongresi”nde sunulan “Ali Kemalî’nin Hayat ve Yaratıcılı” başlığı ile sunulan metinden bilgi edilEbilir. (http://merkezi.az.blogspot.com, Lâtin alfabesinden Arap-Fars alfabesine aktaran: Hüseyin Karakanlı, 10 Mayıs 2009 ﭠﺋﻠﻡ خان حكيم ; Ali Kemalî, “Tuharganlı Abbas, Orta İran Türkleri’nin Rivayeti, Varlıq, Mordâd ve ŞehRiver 1363/1984, s.84-85)
Dr. Ali Kemalî’nin Mezar Taşı Türk dilinin büyük hadimi Halac Türkü Av.Dr.Ali Kemalî, 11 Mordâd 1375/ 01 Ağustos 1996 tarihinde Tahran’da kalp rahatsızlığından vefat etmiş, Beheşt-i Zehra kabristanında 32. parsele defnedilmiştir. Mezar taşında şöyle yazmaktadır: “Şair ve muhakkik, Birinci Dereceli Adliye Vekili Ali Kemalî, rehmetlik Ekber Kemalî’nin büyük oğlunun son evi Ölmeyen Tanrı’dır Men élin derdlerin bir be-bir duydum Élinen ağladım, élinen güldüm Çalışdım ki, yapam ana dilimi Men, élin derdiynen saraldım soldum Tapdım Télim Han’ın hazinesini Bununla Şad oldu bu hazin gönlüm YetirEbilmedim onu halqıma Goymayın saralsın solsun bu gülüm Çoh nisgiller galdı bu üregimde Hamısından artıq Télimdir dilim Yazın baş daşıma bu mısraı siz KeMalin ebedî yaşadar Télim Doğum: 11.01.1323 Ölüm : 11.05.1375” (http://merkezi.az.blogspot.com, 31 Temmuz 2008; http://qaraguney.blogfa.com/post-26.aspx; Azerbaycan, sayı:311, s.44; Cenub Azerbaycan Millî Azadlıg Herekâtı, Sentyabr 1996, s.60) Bkz.→Türkiye’de Ş. 1375/ 1996 yılında gerçekleştirilen Türk Dünyası Kongresi’nde Dr.Hüseyin MuhammedHani (Güneyli) tarafından sunulan “Ali Kemalî’nin Hayat ve Yaradıcılığı” başlıklı bildiri. Saruk/ Sarık Köyü Saruk/ Sarık köyü, Erak’a 45 km mesafededir. Çevresinde Ciryâ, Gatırağaç, Gaveclu, Camabad, Teberte, Kerkân ve FarsiCan köyleri bulunmaktadır. Nüfusu 4.500’dür. Dünyaca ünlü Sarık halıları (Saruk, Saruk-MeŞayih-i Saruk) bu köyde dokunmaktadır. Geçen dönemde Şahın yatak odası Sarık halılarıyla döşeliydi. Ş. 1261/ 1883 tarihinde İngitere Manchester’den bir şirket Érak kentinde büro açmış ve Sarık halıları İngiltere ve ABD’ye ihraç edilmiştir. Sarık köyü halkı Türkçe’yi unutmuştur. Kataloglarda ve halı piyasasında Sarık halılarının özel bir yeri vardır. (http://merkezi.az.blogspot.com, 2001) Perdeğan Köyü Perdeğan, Tefriş ilçesine bağlı Ferahân nahiyesi köylerindendir. Köyün adı çeşitli kaynaklarda Furdecan, Ferdeğan, Ferdekan, hatta Mezdecan şeklimde kayıtlıdır. Nüfusu yaklaşık 500 hanedir. Dilleri Türkçedir. ((http://merkezi.az.blogspot.com,18 Ocak 2009) Ferahân-Fermehîn Ferahân nahiyesi, Tefriş ilçesine bağlıdır. Ferahân nahiye, Fermehîn nahiye merkezidir. Hüsrevân-ı Süfla köyü, Ferahân’ın kadim köylerindendir. Köyde Kacar döneminden kalma bikaç burç vardır. Fermehîn’in 20 km kuzeyindedir. Nüfusu 51 hane ve 201 kişidir. Dilleri Türkçe’dir. Kûdzer köyü, Fermehîn’in 24 km.batısındadır. 200 hane ve 800 nüfusa sahiptir. Halkı Türkçe konuşmaktadır. Ferahân nahiyesi, geçmiş dönemde; Ferahân-pâîn, Farsican ve DestCan olmak üzere üçe bölünmüştü”. (http://merkezi.az.blogspot.com,18 Ocak 2009)
* Karapapak/ Borçalu Kumican Kumican kenti, Merkezî Bölge Valiliği merkezi Érak kenti bünyesindedir. Kumican, “Borçalu ve Bozçalu” adı ile de anılmaktadır. Hem Érak, hem de Hemedan şehirlerine 85 km mesafededir. Bu bölgede 60 civarında köy bulunmaktadır. Bölge halkından olan Muhammed KumiCani, 08 Temmuz 2009 tarihinde, “CenAb-ı Agâ-yı Ali HalhAli, Borçalu’dan Siz Qarapapaqlara Selam” başlığını taşıyan bir mesaj göndermiştir. Bu mesaj, Kumicanlılar ile Karapapaklar arasındaki ilgi ve münasebeti göstermesi bakımından dikkat çekicidir”. (http://merkezi.az.blogspot.com, 2009) -Karakân (Garakân/ Qaraqân/ Hargân/ Harekân) mahalı hakkında Bkz.→Hemedan BV; Kazvin BV
Yüklə 9,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||