Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

3. BELUÇLAR / BELUÇÎLER

Çoğunluğu İran platosunun güneydoğusunda kendi adlarıyla anılan Beluçistan Vilayetinde yaşayan İran dilli bir halktır. Beluçlardan bir bölümü, XX. yüzyılda Sistan, Mazenderan, İran Türkmenistanı, Laristan ve Farsistan topraklarına göç etmiştir.

Beluçlar, İran Türkmenistanı’da; Gürgân, Künbed, Bender-Gez, azadşehr (Şahpesend), Kelale, Hanbibin (Ramiyan ilçesi) vs.’de, Horasan’da; Türbet-i Hayderiyye, Coğatay (Cüveyn), Sebzivar, Gainat (Gâin) ve Bircend’te, Sistan’da; İran-Afganistan sınırı boyunca ve Hâmun’un güneybatısında, ayrıca Kirman’da yaşamaktadırl. Horasan’ın Coğatay ve Nişabur bölgelerine yerleşmiş olan Beluçların, kendi dillerini bırakıp Fars-Tacikçe konuştukları söylenmektedir.

Beluçistan adı, Hehâmeneşîler döneminde “Maka”, Sasaniler döneminde “Kevsu”, Araplar döneminde “Arabah” olarak geçmektedir. Havası yazları çok sıcak, kışları orta sıcaklıkta 10-40 derece arasındadır. Yıllık yağış miktarı 10 cm. civarındadır. Bölgede ekilEbilir arazi miktarı %1 dolayındadır. Şehirlerin sayısı az olduğundan aralarındaki mesâfe fazladır. Bölgenin önemli kenti Zahedan’dır. Pakistan ve Afganistan’a yakınlığından ötürü stratejik önemi hâizdir. Kaçakçılığın ve uyuşturucu ticaretinin önemli güzergâlarından biri olarak kabul edilir. İran, Afganistan ve Pakistan ortak sınırında bulunması ve bölgedeki yönetim boşluğu nedeniyle adı “Altın Üçgen/ Müselles Telâyî” veya “Altın Hilal/ Hilal Telâyî” ye çıkmıştır. Kaçakçılık, uyuşturucu ticareti, ayrılıkçı Beluç hareketi ve komşu Pakistan’da Özerk Beluçistan devletinin varlığı, bölgeye çok sayıda askerî ve güvenlik biriminin yerleşmesine neden olmuştur. Bu, asker ve bürokrat olarak binlerce göçmenin bölgeye yerleşmesine neden olmuştur. Çok sayıda Pakistanlı, Afganistanlı ve Hindistanlı burada ticaretle uğraşmaktadır. Zahedan nüfusunun %20’si göçmenlerden oluşur.

Beluçistan’ın başlıca yerleşim merkezleri; Çabahar, Nîkşehr (Geh), Haş, Zahedan (DozdAb), Seravan, İranşehr ve Serbâz (Rask)’dır.

Beluçça, İran dillerinin güneydoğu grubunun en önemli dilidir. Bu dil, İran Eşkani ve Sasani Pehlevicelerinin ilk dönemlerine benzemektedir. Bölgenin izole oluşu ve diğer İran dilleri ile karışmaması nedeniyle, orijinal sözcük ve dil yapısını koruyabilmiştir. Beluç ve Keveçlerin (MuarrEbi→Kefes), İran’ın kuzeyinden güneye göç ederek, bugünkü Beluçistan’a yerleştikleri rivayet edilir. Bununla bağlı olarak, Türkmenistan’da Beluçça’nın bazı eski diyalektlerine rastlanmaktadır. Bu dil, kuzeydoğu/ Serhadî ve güneybatı/ Mekranî lehçelerine sahiptir. Kuzey çölündeki Haran ve Sistan’da konuşulan dili, ayrı bir lehçe olarak sınıflandıranlar vardır. Kuzey Beluççası Zahedan, Haş ve Sistan’da, Güney Beluçça’sı İranşehr, Seravan ve Çabahar’da konuşulmaktadır.

Türkmenistan’da batı lehçesi kullanılır. Yapılan son araştırmalara göre, Beluçça’nın altı lehçesinin bulunduğu kabul edilir. Doğu Tepe lehçeleri; RahŞanî (Merv lehçesi dâhil), Seravanî lehçesi, Keçû كچو / Keçûî lehçesi, Lotunî lehçesi ve Sahil lehçeleri. Bunlardan yaygın olanı RahŞanî lehçesidir. Bu lehçe, Pakistan ve Afganistan’daki yayınlarda kullanılmaktadır. Ancak prestij ve geniş edebiyata sahip olan Sahil lehçeleridir. İran Beluçları Farsça, Pakistan’dakiler Urduca ve Türkmenistan’dakiler Türkmen Türkçesi’ni kendi ana dilleri yerine kullanma eğilimindedir. Bir bölüm Beluç, XIX-XX. yüzyıllarda İran ve Afganistan’dan Türkmen mıntıkasına göç etmiştir.

İngiltere’nin, Kelat ve KAbil hâkimlerine 1854, 1876 ve 1879’da zorla kabul ettirdiği anlaşmalar sonucu, Doğu Beluçistan’ın bir bölümü İngiltere’ye bağlandı. Batı Beluçistan, 1849-1857 yılları arasında İran’a bağlı idi. Diğer bölgeler, yarı bağımsız hanlıklar tarafından yönetiliyordu. 1896 yılında Beluçistan’ın İran ve İngiltere (Hint) arasında bölünmesi resmileşti. 1970 yılında Pakistan’da Federal Beluçistan Devleti kuruldu. Aynı yıl Kuetta’da ilk Beluç Üniversitesi ve Beluçistan Bilimler Akademisi açıldı. Pakistan Beluçistanı’nın yüzölçümü 348.000 km²’den biraz fazla, İran Beluçistanı’nınki 205.000 km²’dir.

Beluçlar arasında uyuşturucu kullanımı oldukça yaygındır. Bu olay, XIX. yüzyılda İngiltere’nin Sömürücülük Bakanlığı görevlilerince önce Beluçistan’da, sonra Farsistan’ın doğusunda, Horasan ve Kirman bölgelerinde yaygınlaştırılmıştır.

Beluçların kültürel yönden İranlılarla hiçbir ortak yönleri bulunmamaktadır. Kendilerini ÂRi olarak kabul etmezler. Hatta çoğu, İran topraklarında yaşadıklarını bile bilmez. İran ve İranlılarla tamamen ayrı ve onlara yabancıdır. Beluçlar için doğdukları yerden başka ikinci bir vatan İran’ın diğer bölgeleri değil, Körfez ülkeleridir. Hiçbir zaman İran’ın iç olaylarına karışmamışlardır. Beluç aşiretlerinde hâlâ kast sistemi etkindir. İran halkları tarafından dışlanmışlardır. Beluç olmayanlara “Kacar” derler.

Beluçların çoğu Sünni/ Hanefi’dir. Dinî hizmetleri eskiden Hindistan, daha sonra Pakistan’da eğitim gören Mevlevîler tarafından yürütülmekteydi. Halen Beluç din adamları, Arap ülkelerinde, özellikle Suudi Arabistan’da VahhaBi mezhebi tesiri altında eğitim görmektedir. Şii mezhebine inanan az sayıdaki Beluç, İranşehr ve çevresinde yaşamaktadır. Diğer Hanefilerde olduğu gibi, Ehl-i Beyt’e hürmette kusur etmezler. Beluçlarda eski dinlerin kalıntılarına rastlamak mümkündür. Derviş ve tarikat büyüklerine saygı gösterirler. Hatta Gomşadzayî aşireti soyunun Abdülkadir Gilanî’ye dayandığına inananlar vardır.

İran’ın Beluçistan sınırına yerleşmiş olan ve adını “İran Millî Direniş Hareketi” olarak değiştiren Cündullah (Allah’ın Ordusu) adlı ayrılıkçı Beluç örgütü, zaman zaman İran topraklarına sızarak kanlı eylemler düzenlemektedir. Bu örgüt, Altın Üçgen (Müselles Telâî) veya Altın Hilal (Hilâl Telâî) de denen uyuşturucu dâhil, her türlü kaçakçılığın yapıldığı Sistan ve Beluçistan’da yüzlerce kişinin ölümünden sorumlu tutulmaktadır. Nihai amaçları, İran ve Pakistan arasında bölünmüş olan Beluçistan topraklarını birleştirip, bağımsız Beluçistan devleti kurmaktır. (R.Blaga, s.225-234; http://wap.ntvmsnbc.com; http://www.uzaysel.com İslami Davet; http://wowturkey.com/forum/vewtopic, Samir Savalan; http://www.abna.ir.data) Bkz.→ Sistan ve Beluçistan BV