Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

16.SENGSERİLER

SengseRiler, İran dil ailesinin batı grubunun merkez koluna bağlı SengseRi dilinde konuşan ve Simnan kentinin kuzeyinde yaşayan bir halktır. Mehdişehr (Sengser) ilçesinin; Talibabad, Sûfiyân, Sengser, ŞahmirZad, Dercezin, Ziyaret adlı kasaba ve köylerinde meskûndurlar.

SengseRice; Kürtçe, Gilekçe, Mazenderanice, Sistanice ve Simnan kentinin mamur köylerinde konuşulan Simnanİce, ŞehmirZadİce, Sorheyİce (Sorheİce) ve Lasgerdİce ile yakınlık göstermektedir. Dr.Ferehveşî, SengseRice’yi lehçe değil, ayrı bir dil olarak kabul etmektedir.

SengseRi ve ŞehmirZadî askerlerinin, Nadir Şah Afşar birliklerine katılarak, Damğan’ın Mihmandost bölgesinde Mahmut Afgan güçlerine karşı kahramanca savaştıkları bilinmektedir. İran petrolünü millileştiren Başbakan merhum Dr.Muhammed Musaddık’a karşı 1953 yılında yapılan CIA darbesi sırasında SengseRiler Musaddık’ın karşısında yer almıştır. Muhammed Rıza Şah’ın, acımasızlığı ile ünlü gizli polis örgütü Savak’ın yöneticilerinden olan Perviz Sabitî, Bahai ve milliyetçe SengseRi idi.

Hayvancılıkla uğraşan SengseRileRilerin büyük kısmı aşiret hayatı sürmektedir. Göçebelere “Hîlhun”, yerleşiklere ise “Dehhun” denmektedir.

SengseRilerin çoğu İmami Şii ve bir kısmı da Bahai’dir. Kirmanşah Kürtleri’nden Kelhor aşiretinde olduğu gibi, SengseRilerin de 360 günden oluşan bir takvimleri vardır. SengseRi tayfaları; Kesâiyân, Parsâ, Samediyân, Zülfikâr, ŞehriyaRi, Cevâdî, Tebyânîyân, Hamidî, Saidî, Kalebânî, Nurânî, Murad-Aliyân, Yezdânî, Abdülhüseyin, DırahŞanî, BiNayî, Ganîyân, Seyf-Aliyân, Nad-Aliyân, Dost Muhammed-Hani, Dost Muhammed-Hacı, Ali-Hani ve Keypur’dur. Kışlakları: Firuzkûh, Elburz dağı etekleridir. Yaylakları ise, Simnan’dan Tabes, Bircend, Lut Çölü, Gürgân Çölü ve Talegân dağlarına kadar uzanır. (R.Blaga, s.186)

17.SİMNANÎLER

Simnan kenti, Farsistan topraklarında Elburz dağının eteğinde ve Kevîr çölünün kenarındadır. Eski Kumis (Comisene) topraklarında konuşlu olan Simnan kentinin kuruluşu, Pişdâdî Şahı Tahmors’a isNad edilir. Oğuz Türkleri, bu bölgeye 1036 yılında girmiştir.

Simnanî dili, İran dillerinin batı grubunun merkez ve Hazar çevresi kolundandır. Simnanİce’den kalan ilk yazılı eserler Mirza Naİma’ya (1796-1837) aittir. Simnanî şiirinin atası olarak kabul edilen Naİma’dan 33 beyit ve bazı türküler günümüze ulaşmıştır. Simnanİce yazan diğer şairler; Yeminî, Fânî, Hacc Molla Ali Hekim Allahi, MüşTak, RevNak ve çağdaş şairlerden Sabuhî, Sahbâ, Muvahhid, Muhammed Bakır NeyyiRi, Ali Muhammed Peyman YağMaî’dir.

İlk olarak Nasreddin Şah Kacar, 1866 yılında Simnanİce sözcükler ve bu dil hakkında materyaller toplamıştır. 1924’te M.Bakır NeyyiRi, bu dilde bir Simnanİce-Farsça lügatçe hazırlamıştır. Simnanİce’nin atasözleri, eski şiirleri ve grameri araştırılmıştır. Nasır Hüsrev’in de dikkatini çeken Simnanİce’nin özgünlüğü, İran’da anlaşılamamasıdır. Bu dil, komşu halkların dilinden çok farklıdır. Simnanî şiiri, hece veznine dayanır. Grameri değişikliklere dirençlidir. Son yıllara kadar Farsça sözcüklerin dile girmesine direnç göstermiştir. Eşanlamlı sözcüklerin sayısının azlığı, isimlerin iki cinsiyetli (müennes-müzekker/ masculin-féminin) olması ve çekimi, zamir ve fiillerin çekimi, Simnanİce’yi diğer İran dillerine göre çok daha karmaşık hale getirmiştir. Simnanî adını taşıyan çok sayıda hadis ve fıkıhçı vardır. (R.Blaga, s.182-183) Bkz.→Simnan BV