Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

7. Buşehr Bölge Valiliği

استان بوشهر

Merkezi: Buşehr
Rivayete göre, Bender-Buşehr kentinin yerinde, ilk kuruluşu Slevkoslar dönemine uzanan, halkı balıkçılık ve ticaretle geçimini sağlayan “Leyan ليا ن ” isimli bir bir köy bulunmaktaydı. Ayrıca halen Buşehr’in banliyosu olan “Rişehr/ Réşehr ريشهر ” isimli kadim bir kent daha bulunmaktadır. Bu kentin halkı, 1730 yılında Leyan’a taşınmıştır.

Nadir Şah Afşar’ın Kaptan-ı Deryası Nahuda-başı Şeyh Nasir Han’ın oğlu Ebu-Müheyyeri, Leyan köyünün bulunduğu yerde bugünkü Bender-Buşehr’i kurma çalışmasını başlattı. Nadir Şah’ın deniz üssü haline getirilerek, bir tersane inşa edildi. Zamanla önemli bir liman haline geldi.

Hacc Muhammed Şefî’, Buşehr’de “Bank-ı Şahi” Namına banknot basmak için Şah’tan imtiyaz almış, bir süre burada para basmıştır. Tarihi değeri nedeniyle banka binası koruma altındadır. Buşehr’de kurulan taş baskı yapan matbaa, ülkenin ilk dönem matbaalarındandır. Eski dönemde Buşehr’de Muzafferi, Halic-i İran ve Nida-yı Cenub isimli gazeteler basılmıştır.

Kentte bir zamanlar İngiltere, Almanya, Osmanlı ve Rusya’nın şehbenderlik/ konsoloslukları bulunmaktaydı. Konsolosluk binalarından bazısı halen ayaktadır. (Coğrafyâ-yı Kâmil-i İran, 1.cilt, s.435)

Bender-Buşehr’deki Kaşkayı Türk Tayfaları
Abdür-Reza Fereci ve bir grup coğrafyacının kaleme aldığı “Coğrafya-yı Kâmil-i İran” isimli kitabın ikinci cildinde, Buşehr Bölge Valiliği’nde yaşayan veya bu bölgeyi kışlak olarak kullanan Kaşkayılar hakkında bilgiler verilmiştir. “Kaşkayı İli” bölümünde, ilin tayfaları hakkında bilgi verildiğinden tekrar edilmemiştir. Kaşkayılardan Keşköllü ve Amele tayfaları, bu bölgeye gelmediği için kışlakları da bulunmaz.

Kaşkayılar, “Kaşkayı-Yurt” da denen Fars Bölge Valiliği’nde Zagros dağlarının güney etekleri ile Fars körfezi sahilleri ve bölgede iklimi uygun yaylak ve otlak bölgelerinden mevsimlik olarak yararlanmaktadır. Ülkenin güneybatısındaki dağlar, vadi ve yaylaların hava şartları ve bitki örtüsü Kaşkayıların kış döneminde yaşamasına uygun bir yapıya sahiptir.

Buşehr, eskiden Fars Vilayeti bünyesinde iken, yapılan mülki düzenleme ile ayrı bir bölge valiliği/ ostan haline getirilmiştir.

Kaşkayılar, Buşehr’in doğu mıntıkasındaki Deşt-i Peleng/ Peleng düzlüğünü, Buşkan ve İrem Vadisi’ni, göçün başladığı bahar aylarına kadar kışlak olarak kullanır. Göç başladığında, Fars Bölge Valiliği’nin kuzeyine ve Isfahan’ın güneyine doğru haraket ederler. Buşehr bölgesindeki Kaşkayılar, 5.260 hane olup, yaklaşık 33.000 nüfusa sahiptir.

Kaşkayların, Buşehr sahillerini en az 200 yıldan beri kışlak olarak kullandıkları bilinmektedir. Buşehr bölgesinde yaşayan Kaşkayı ili tayfa/ aşiretleri:

1.Dere-Şörlü/Dereşorlu (Farsça kaynaklarda, Dere-ŞûRi)

2.Şeşbeyli (Farsça kaynaklarda, Şeş-Bölükî)

3.Farsi-Medan

“Coğrafya-yı Kâmil-i İran” a göre Kaşkayıların İskân Mahalleri
Birinci Grup Dereşörlü	Aşiretler, ikinci iskân döneminde Ş. 1341/ 1962 yılı ve takip eden senelerde göçün zorlaşmasından ötürü, kışlakların çevresine yerleşip köyler kurmuştur. Bu dönemde kurulan bazı yerleşim birimleri: Rud-u Faryab, Teng-i İrem, Dehrud, Cemile, Kelme, Faryab, Talha, Sermek, Henna-şur, Şeldan, İmamzade. Bu iskân mahallerine 200 aile yerleşmiştir.
İkinci Grup Şeşbeyli	Deştistan kazasına bağlı İlşehr-Buşkan’a yerleşenler 120 hanedir. Buşkan ovası, Deştistan kazasının önemli ovalarından biridir. Deştistan’a 80 km, Bender-Buşehr’e 155 km mesafededir. Bölgenin denizden yüksekliği 538 metredir. Burada Kaşkayıların Şeşbeyli tayfasından 350 hane oturmaktadır. 75 bin baş hayvana sahiptirler. Kandilerine ait toprakların miktarı 5.000+2.500=7.500 hektardır.
Üçüncü Grup Farsi-Medan	Ekonomik varlıklarını korumak amacıyla kendi kararları ile yerleşen aileler. Bunlar Farsi-Medan aşireti mıntıkasındaki Deştistan bölgesine yerleşmiştir. Bu grup devletin sağladığı imar imkânlarından yararlanmıştır. Hirek, Şekerek, Poşt-u Per/ Bez-per, Hüseyinabad-Penahi, Telhab, Dereng, Çehvek, Tahirabad, Morde-Hayr, Kenar-Siyah, Sena, Bin-Sena, Abgermu, Hüseynabad-Buşgân, Mansurabad, Hacıabad, Rivini رِوِنى , Pur-Cunek ve Deşt-i Peleng mıntıkasında üç-beş aileden ibaret yerleşim birimleri. Buralara yerleşen Kaşkayıların sayısı 900 hanedir.

(Coğrafyâ-yı Kâmil-i İran, 1.cilt, s.444-445; http://arabistan-tr.blogspot.com, 03 Kasım 2005)