Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı

19.TACİKLER

Tacikler, ana dilleri Tacikçe olan halktır. Tacikler ve Farslar, aynı dilin çok yakın iki lehçesini konuşmasına rağmen, iki ayrı halk olarak değerlendirilmiştir. Bunun nedeni;

-Bu iki lehçe arsında çok az farklılık bulunmasına karşın, iki ayrı edebi dilin oluşup gelişmesi,

-Tacik ve Farsların farklı tarihî, sosyal, ekonomik ve kültürel gelişim sürecine girmesi,

-Farsların Şii, Taciklerin ise Sünni olması,

-Her halkın ayrı ayrı vatan idealine sahip olması. Farslar için vatan etnik Farsistan, Tacikler için Tacikistan ve Afganistan’ın Tacikçe konuşan bölgesidir.

-Öte yandan bu iki halk arasında belirgin etnik bir fizyotip farklılığı da mevcuttur. Tacikistan halkının büyük bölümü Turanileşmiştir.

Tacik sözcüğünün kökeni, Türkçe “Tat+cik” olduğu öne sürülmüştür. Bu kelime Türk toplulukları tarafından İrani dilli halklar veya İslam kültürüne sahip olan kimselere verilmiş bir isimdir. Adını Arap Tay aşireti adından alındığı yönünde ispatlanmamış görüşler vardır. Günümüzde “Tacik” adı, iki farklı grup için kullanılmaktadır:

1.Tacikistan’daki bütün İrani halklar ve özellikle Pamir dilleri konuşan gruplara “Dağlı Tacik” denmiştir. Bu son grup, gerçekten de iki dilli olup, Tacikçe de konuşmaktadır. Fakat bunlara Tacik değil, Pamir halkı denmektedir.

2.Ana dili Tacikçe olan gruplar. Gerçekte Tacik, sadece bu anlamda kullanılmaktadır.

Önemli olan diğer bir husus, dilleri Tacikçe olup da, kendisini Tacik halkından kabul etmeyen çok sayıda grup vardır. Bunlar arasında Çahar-Oymak/ Aymaklar, HaZarâ, Kızılbaş-Afşar, Yahudi, Çingene, Beluç ve Brahoî vd.’leri bulunmaktadır. Çahar-Oymak/ Aymaklar, Hazaralar, Hazara İsmailîler, ĞoRiler, Kızılbaş-Afşarlar, Halaclar… kendilerini Türkistanlı ve Turani/ Türk kabul etmektedir. HaZarâ liderlerinden Türkistanî ve Abdül-Ali MezaRi, Güney Türkistan (Kuzey Afganistan/ Zon-u Şumal) Türkleri’nin birleşmesi için faaliyet gösterdi. Öldürülmesinin sebeplerinden biri de bu Güney Türkistan idealidir. Orta Çağ’da Tacikçe’nin konuşulduğu alan bugünkünden çok daha genişti. Tacik gruplar zamanla iki dilli hale gelmiş, sonra bir kısmı Özbekleşmiştir. Olayın tersi de gerçekleşmiştir; Türk gruplar içerisinde Afşar, Aymak ve Kızılbaşların yanı sıra, Kulyab ve Derehisar’da olduğu gibi Tacikleşenler de görülmüştür.

İran’da Tacikçe konuşanlar, Esterabad-Yezd kentlerini birleştiren çizginin doğusunda Afganistan sınırına doğru uzanan bölgede yaşamaktadır. Tacikçe konuşan ve kendilerini Tacik veya ParSigûy olarak adlandıran asıl Tacikler, Horasan bölge valiliklerinde (Kuzey, Rezavî ve Güney Horasan) Farslar ve Afşar Türkleri/ Horasan Türkleri arasında yaşamaktadır. Sebzivar ve Nişabur şehirleri çevresinde meskûndurlar. Köken itibariyle Tacik olmayıp da Tacikçe konuşan ve kendilerini Tacik olarak tanımlamayan çok sayıda grup mevcuttur. Bunlar Hazara bünyesindeki; Doğu Hazara (Şii BerbeRi), Batı Hazara (Sünni DereziNat), Çahar-Oymak/ Aymak (TeymuRi, Cemşidî, Taymanî, Firuzkûhî) ve Kızılbaş-Afşarlar’dır. Bunların büyük bölümü Turani, Moğol-Turani halklardır. Bunların dışında Tacikçe konuşan Çingene, Arap, Beluç, Brahoî, Yahudi ve Sistaniler de vardır. (R.Blaga, s.235-236) Bkz.→Dr.R. Albayrak, Afganistan Türkleri