Dr. Recep Albayrak Türklerin İranı
Yüklə 9,25 Mb.
|
| *Bazı kaynaklarda; Borbor ve Safi-hani tireleri listeye eklenmiştir.
Baharlular, II. Dünya Savaşı’ndan sonra tamamen yerleşik hayata geçmiştir. Halen Fars Bölge Valiliği Darab ilçesinin Fesa-rud, Husuya ve Karyetül-Hayr isimli köy birliklerinde oturmaktadır. Baharlular, mükemmel at binicisi, savaşçı insanlardır. Fars Vilayetinde bir zamanlar yol kesen, soygunlar yapan bir ildi. Malarya hastalığı nedeniyle büyük kırgın yaşadılar. Ş. 1336/ 1957 yılındaki nüfusları 4 binden fazlaydı. (Rezm-ârâ, cilt:7, s.44, 165, 171; http://fars-turk.blogspot.com, 11 Ekim 2007) Baharlu İli bkz.→Hamse İlleri/ Baharlu İli Kazerun İlçesi Türkleri Kazerun ilçesinin doğusunda Şiraz ili, batısında Borazcan (Deştistan) ilçesi (Buşehr BV), kuzeyinde Nurabad ilçesi (Memeseni kazası), güneyinde ise Ferraşbend ve Firuzabad ilçeleri bulunmaktadır. Kazerun’da, Farsça’nın Kazeruni ağzı konuşulmaktadır. Köylerinde değişik kavimlere mensup insanlar da sakindir. Dilleri Türkçe ve Lorca’dır. Sepidan Türkleri Sepidan kazasının ilçe merkezi Erdekan’dır. Doğusunda Mervdeşt ilçesi, batısında Yasuc ili (Kûhgiluye ve Buyer-Ahmed BV) ve Memeseni kazası ilçe merkezi Nurabad, kuzeyinde Eglid ilçesi, güneyinde Şiraz ili bulunmaktadır. Bölgedeki aşiretler, Güney İran’da oturan Kaşkayı ve Memesenilere mensuptur. Kaşkayı ilinin dili Türkçe’dir. Bu il Dere-Şörlü, Keşköllü, Şeşbeyli, Farsi-Medan ve Amele tayfalarından oluşmaktadır. Memeseni ili, Lor soyludur. Bekeş, Cavid, Düşmen-Ziyari ve Rüstem tayfalarından meydana gelmektedir. Bunlardan Bekeş tayfası, Türk soylu ve Türk dillidir. Diğer tayfalar Lorca konuşur.
Lorların oturduğu yerler, daha çok bölge valiliğinin kuzeyinde, özellikle Nurabad, Sepidan ve Eglid/ Aglid ile sınırlıdır. Türkler, Firuzabad ve Darab’ta sakindir. Darab ilçesi, Şiraz’ın güneydoğusunda, Kirman ve Hürmüzgan bölge valiliklerine sınırdır. Firuzabad ilçesi, Şiraz’ın güneyindedir. Darab ilçesinde, eski dönemlerden beri Türk dilli iki büyük il olan İnallu ve Baharlular yaşamaktadır. Darab ve köylerinde oturan tayfaların konuştuğu Türkçe, Farsça’nın yoğun baskısı altındadır. (hhtp://fars-turk.blogspot.com, 08 Ağustos 2005)
Abivert/ Baverd/ Ebi-Verd/ Ebül-Verd adı, aynı adla anılan Türklerin konu edildiği kitap ve makalelerde sık sık geçmektedir. Fars/ Şiraz Ebül-Verdlilerin ana vatanı Horasan Abivert’idir. Abivert, kadim Turan/ Türk şehirlerinden biridir. Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat ile Mari Vilayeti arasında, Kaka rayon merkezinin kuzeybatısında orta asır kenti olan Abivert harebelerinin bulunduğu yerdir. Burada m Ö. I. bin yıllıktan başlayıp, XVIII-XIX. yüzyıla kadar kent yaşamı sürmüştür. İran-Türkmenistan sınırı, Abivert kenti harabelerinden geçmektedir. Abivert kentinin konuşlu bulunduğu alan 42 hektardır. Burada XVIII. yüzyılda Nadir Şah devrinde Türkmenlerin Alili tayfası yaşamıştır. Şehir nüfusu her zaman kalabalıktı. Halkı, tarım ve belli bir seviyede hayvancılıkla uğraşmıştır. Kentin dış çevresinde ekilen tarlalar ile su arklarının yerleri bu gün de görülmektedir. Üç havuz, birkaç kuyu vasıtasıyla halkın içme suyu ihtiyacı karşılanıyordu. İki Pazar yerinde, sanatçı ve ustaların ürettikleri malzemelerle, tarım ve hayvancılıktan elde edilen ürünler satılmaktaydı. 1876 yılında Deregez Hâkimi (yöneticisi) Allahyar, Kakân ve çevresine baskın verip ele geçirdikten sonra, Abivertliler şehirlerini terk etmiş ve kent viran olmuştur. (TSE, G.Atayev, “Abivert” maddesi, I.cilt, s.11-12) Abivert/ Ebül-Verdi köyü, Fars Bölge Valiliği merkezî Şiraz’ın kuzeydoğusundaki Hürrembid ilçesinin kaza merkezi Safaşehr’e bağlıdır. İdari olarak, Safaşehr’in Gadirabad nahiyesine bağlı olup, ilçenin güney istikametindedir. Gadirabad’tan Ebül-Verdi köyüne 7 km mesafedeki Morğab üzerinden gidilir. Morğab’a 10 km’dir. Velhasıl Ebül-Verdi, nahiye merkezi Gadirabad’a yaklaşık 17, ilçe merkezi Safaşehr’e ise 62 km’dir. Kaynaklarda, Abivert/ Ebi-Verdi/ Bul-Verdi Türkleri, hem Horasan, hem de Kaşkayı ili bünyesinde işlenmiştir. Dönemin şartları dikkate alındığında, yazarların her iki değerlendirmesi de doğrudur. Bu konudaki özgün çalışma, Prof. Dr. Osman Nedim Tuna’ya aittir. Son dönem İranlı araştırmacıların da, bu kaynağı kullandıkları görülmektedir. O. Nedim Tuna’nın çalışmasına kolayca ulaşma imkânı bulunmaktadır. Burada sadece yaşadıkları coğrafya ile nüfuslarının ne olması gerektiğine temas edilecektir. Günümüzde Abivert/ Ebi-Verdi Türkleri, Kaşkayıların yerleşim sahası olan Fars Bölge Valiliği’nde meskûndur. Şiraz ili, batısındaki Kazerun ilçesi ve Vilayetin kuzeyindeki Abade ilçelerinin kesişme noktalarının oluşturduğu üçgen, Kaşkayı ve Memeseniler ile birlikte Abivert/ Ebi-Verdilerin de yaşam sahasıdır. Kışlakları Vilayetin güneyinde, yaylakları ise kuzeyindedir. Kuzeydeki Eglid bölgesinde 2 bin metreden daha düşük yüksekliğin bulunmaması, Kaşkayı ve Ebi-Verdilerin bölgeyi yaylak olarak tercihine açıklık getirmektedir. Ebi-Verdilerin, 1955’te tahminen 30-35 bin olan nüfusları, 1.4 artış esas alındığında günümüzde en az 55-60 olması kuvvetle muhtemeldir. (Osman Nedim Tuna, Ebi Verdi: İran’da Bir Türk Diyalekti, s.216-217) Ebi-Verd Türkleri, birkaç yüzyıl önce Horasan’dan gelip Fars Vilayetine yerleşmiştir. Araştırmacı-yazarlarından Muzaffer Kahramani Ebiverdi, “Ez-Baverd yâ Ebiverdi-i Horasan Ta Ebiverd yâ Ebül-Verd Farsi/ Horasan Ebiverd’inden Fars Ebiverd’ine” isimli kitabın yazarıdır. Ebi-Verdliler; Fars, Çahar-Mahal ve Bahtiyari, Isfahan ve diğer güney bölge valiliklerinde Kaşkayı ili ile birlikte veya kendi başlarına köy, kasaba ve şehirlerde yaşamakta ve göçü sürdürmektedir. Kahramani, Ebiverdlilerin büyük kolunun İnanlular aşağıda inallu boyunu anmışsınız, bu da onlardan mı yoksa inanlu mu????? olduğunu belirtmektedir. Abivert/ Ebi-Verdi/ Ebül-Verdi tire/ cemaatlarını Kaşkayı tayfaları, Bıçakçı ili ve İnallular arasında da görmek mümkündür. Devlet-gez yaşama geçen Ebi-Verdiler hakkında Kaşkayı İli bölümünde ayrıca bilgi verilmiştir.
M. Kahramani, Abivert/ Ebi-Verdi ilinin iki şairi ve şiirlerinden bahseder. Bunlardan biri Haydar Muhibpur Ebiverdi-i Şiraz, diğeri onun oğlu Kalender Muhibpur’dur. Haydar Muhibpur’un “Gel Ey Oğlan” şiiri şöyle başlar:
Xəyal etmə, düşmə işin fikrinə, Dünyada adət et Huda zikrinə, Çıxma bu xub yoldan, demə yalandır… (Ali Kemalî, “Şiraz EbiVerdi’nin Türkleri”, Varlıq, sayı:2-63, s.77) Yüklə 9,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||