E. D. M. C. HÜSeynov mövzu Vergilərin yaranması və inkişaf tarixi
Yüklə 0,76 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Uçot – vergi registrləri
- Mərhələlər Xüsusiyyətləri
- 4. Vergilərin ödənilməsi qaydası
- Vergilərin ödənildiyi günlər
- Mövzu 6. Fiziki şəxslərin gəlir vergisi. P l a n
- 1. Fiziki şəxslərin gəlir vergisinin mahiyyəti və vergi ödəyiciləri
- 2. Gəlir vergisinin vergitutma obyekti (rezident və qeyri-rezident fiziki şəxslər üzrə)
- 3. Muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlir
Vergi diskontu vergitutma məqsədləri üçün vergi ödəyicisinin özünün əldə etdiyi gəlirləri artırdığı məbləğdir. Məsələn, Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinə əsasən malların təqdim edilməsi əlavə dəyər vergisi məqsədləri üçün vergitutma obyektidir. Vergi tutulan dövriyyə tətbiq olunan qiymət və tariflər nəzərə alınmaqla malların dəyəri əsasında müəyyənləşdirilir. Əgər mallar maya dəyərindən aşağı qiymətlə təqdim edilirsə və həmin mal alınarkən əvəzləşdirmə hüququ əldə edilmişsə, onda vergi tutulan dövriyyə malların təqdim edilmə anında təşəkkül tapan bazar qiyməti ilə, ancaq maya dəyərindən aşağı olmayan qiymətlə müəyyənləşdirilir. Bu zaman malların faktiki təqdim edilmə qiymət ilə onun mövcud bazar qiyməti arasında fərq yaranır və bu fərq mühasibat uçotunda öz əksini tapmır. Beləliklə, əlavə dəyər vergisi məqsədləri üçün vergi tutulan dövriyyə müəyyənləşdirilərkən malların faktiki təqdim olunma qiyməti rol oynamır. Xüsusi əlavə hesablama ilə vergi tutulan dövriyyənin məbləği bazar qiyməti və ya maya dəyərindən aşağı olmayan qiymət əsasında müəyyənləşdirilir. Hər bir vergi növü üzrə vergi dövrünün müəyyən edilməsi vergitutma bazası üçün prinsipli əhəmiyyət kəsb edir və vergi qanun pozuntularına görə sanksiyalardan istifadə edilməsi zamanı böyük rol oynayır. Xüsusi vergi sənədlərinin aparılması və vergi uçotunun texniki üsuludur. 3. Vergilərin hesablanması qaydaları Vergilərin hesablanması dedikdə, büdcəyə ödənilməli olan vergi məbləğinin müəyyən edilməsi başa düşülür. Vergilərin hesablanması zamanı konkret vergi ödəyicisinin hər hansı bir vergi öhdəliyinin həcmi müəyyən edilir. Vergi məbləğinin hesablanması konkret hesabat dövrü üçün vergi ödəyicisinin ödəməli olduğu vergi məbləğinin vergi orqanlarının uçot sənədlərində qeyd edilməsi deməkdir. Hesablanmış vergi məbləğlərinin vergi orqanları tərəfindən yenidən hesablanaraq uçot sənədlərində qeyd edilməsi də vergilərin hesablanması deməkdir. Vergilərin hesablanması prosesinin aşağıdakı beş mərhələsini qeyd etmək olar:
Verginin hesablanması prosesinin mərhələlərinin ardıcıllığını şəkildə olduğu kimi əks etdirmək olar. Vergi sənədləri dedikdə vergitutma məqsədləri üçün vergi öhdəliyini, vergi məbləğini, vergilərin hesablanması prosesini özündə əks etdirən sənədlər başa düşülür. Vergi uçot-sənədlərini aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
Uçot – hesabat vergi sənədlərinə misal olaraq ayrı-ayrı vergi növləri üzrə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının təsdiq etdiyi vergi bəyannamələrini göstərmək olar ki, orada vergitutma bazası, vergi güzəştləri, vergi məbləği və s. göstərilməlidir. Uçot – hesabat vergi sənədləri vergi ödəyicisi tərəfindən vergi orqanına təqdim olunmalıdır. Müşayətedici vergi sənədlərinə vergilərin hesablanması üçün əsas olmayan, ancaq vergilərin hesablanmasını açıqlayan məlumatları özündə əks etdirən sənədlər aid edilir. Bunlara alınmış mallar (işlərə, xidmətlərə) görə əldə edilmiş vergi hesab – fakturaları və onları əvəz edən digər sənədlər barədə məlumat forması, cari vergi ödəmələrinin hesablanması üçün vergi ödəyicisinin arayışı və s. ola bilər. Uçot – vergi registrləri vergi ödəyicisi tərəfindən vergi uçotunun aparılması üçün ilkin uçot formalarıdır. Bu ilkin vergi sənədləridə mühasibat uçotunun ilkin uçot formalarıdır. Bu ilkin vergi sənədlərində mühasibat uçotunun ilkin sənədlərində olan məlumatlar vergitutma məqsədləri üçün yığılıb sistemləşdirilir. Sistemləşdirilmiş, qruplaşdırılmış ilkin vergi registrlərində olan məlumatlar əsasında Uçot – hesabat vergi sənədləri tərtib edilməlidir. Belə vergi registrləri kiçik sahibkarlıq subyektlərinin təsərrüfat əməliyyatlarının Uçotu Kitabı, müəssisələrdə mühasibat uçotunun bəzi sənədləri, məsələn, muzdla işləyən fiziki şəxslərdən gəlir vergisinin tutulmasını özündə əks etdirən cədvəllər ola bilər.
Xüsusiyyətləri Vergitutma obyektinin müəyyən edilməsi Vergitutma bazasının təyin edilməsi Vergi dərəcəsinin seçilməsi Vergi güzəştlərinin tətbiq edilməsi Vergi məbləğinin hesablanması - Vergitutma obyektinin vergitutma predmetindən fərqi - vergitutma obyektlərinin növləri - vergitutmanın birdəfəliyi - vergitutma predmetinin qiymətləndirilməsi - Vergitutma bazasının formalaşması üsulu - vergitutma bazasının həcminin təyin edilməsi üsulu Vergi dərəcələrinin növləri - vergi güzəştlərinin xarakteri - güzəştdən istifadə hüququnun müddəti - güzəşt hüququnun əsaslandırılması - güzəştin verilmə forması - vergi dövrü - verginin hesalanması üsulu - vergi sənədləri
Bildirişlər – hesablanmış vergilərin məbləği və ödəniş müddəti barədə məlumatı özündə əks etdirən, vergi ödəyicisinə göndərilən sənədlərdir. Bu sənədlərə fiziki şəxslərin torpaq və əmlak vergilərinin hesablanması barədə Tədiyyə bildirişini, həmçinin vergi orqanı tərəfindən vergilər hesablandıqda, yenidən hesablandıqda, vergi öhədliyi müəyyən edilmiş müddətdə yerinə yetirilmədikdə vergi ödəyicisinə göndərilən bildirişləri aid etmək olar. 4. Vergilərin ödənilməsi qaydası Vergilərin ödənilməsi – vergi ödəyicisinin vergilərin büdcəyə ödənilməsi üçün həyata keçirdiyi fəaliyyətlərin məcmusudur. Vergilərin ödənilməsinin əsas üsulları aşağıdakılardır:
Əksər hallarda vergilərin ödənilməsi hesablaşmaların qeyri-nağd formasından istifadə edilməklə həyata keçirilir. Bu zaman ödəniş tapşırığı əsasında pul vəsaitləri vergi ödəyicisinin bankdakı hesablarından büdcəyə köçürülür. Vergi ödəyiciləri vergilərin ödənilməsi üçün müəyyən edilmiş son müddətə kimi vergilərin büdcəyə köçürülməsinə dair ödəniş tapşırıqlarını hesablaşma hesablarının açıldığı banka təqdim etməlidirlər. Bu ödəniş tapşırıqları banklar və kredit müəssisələri tərəfindən ilk növbədə icra edilir. Vergilər nağd hesablaşma yolu ilə də ödənilə bilər. Məsələn, fiziki şəxslər əmlak vergisini və dövlət rüsumlarını bu yolla ödəyirlər. Vergi qalığının əmlaka yönəldilməsi vergi ödəyicisinin hesablarında vergilər üzrə borcların, faizlərin və tətbiq edilmiş maliyyə sanksiyalarının ödənilməsi üçün kifayət qədər vəsait olmadıqda həyata keçirilir. Ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, vergi qalığının əmlaka yönəldilməsi yalnız vergi münasibətlərində deyil, həm də mülki-hüquqi münasibətlərə toxunur. Ona görə də bu üsulun tətbiqi zamanı vergi ödəyicisinin mülkiyyət hüququ gözlənilməlidir. Vergi ödəyicisinin əmlakı yalnız məhkəmənin qanuni qüvvəyə minmiş qərarı əsasında açıq hərracda satılır, ondan əldə edilən məbləğ isə əmlakın satışı üzrə xərclərin, hesablanmış vergilərin, faizlərin və maliyyə sanksiyalarının ödənilməsinə yönəldilir. Vəsaitin qalan hissəsi isə vergi ödəyicisinə qaytarılır. Vergilərin büdcəyə müntəzəm daxil olmasını təmin etmək üçün bəzi vergi növləri üzrə (adətən hesabat dövrü bir il olan) cari (avans) ödənişlər nəzərdə tutulur. Cari vergi ödənişi vergi ödənişinin elə üsuludur ki, bu zaman büdcəyə köçürülməli olan vəsaitin məbləği vergi üzrə ödəniş müddəti başlayana qədər həyata keçirilir. Məsələn, Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində hüquqi şəxslərin mənfəət vergisi, əmlak vergisi üzrə cari ödənişlər nəzərdə tutulub. Cari ödənişlərin məbləğinin müəyyən edilməsinin iki üsulu var: - ümumi gəlirdə verginin xüsusi çəkisini göstərən əmsaldan istifadə etməklə; - ötən hesabat dövründəki verginin məbləği əsasında. Məsələn, Azərbaycan Respublikasında mənfəət vergisinin məbləği hesablanarkən bu iki üsulun istənilən birindən, hüquqi şəxslərin əmlak vergisi hesablanarkən isə ikinci üsuldan istifadə edilir. Azərbaycan Respublikasının ərazisində vergilər Azərbaycan Respublikasının pul vahidi olan manatla hesablanır və ödənilir. Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsi vergitutmanın aşağıdakı formalarını nəzərdə tutur: - bilavasitə mənbədən (verginin gəlir və ya mənfəət əldə edilməsinədək tutulması); - bəyannamə üzrə (verginin gəlir və ya mənfəət əldə edilməsindən sonra tutulması); - bildiriş üzrə (vergitutma obyektinin dəyəri və sahəsi əsasında vergi orqanının və ya bələdiyyənin hesabladığı məbləğ üçün təqdim etdiyi tədiyə bildirişi əsasında vergi ödəyicisi tərəfindən verginin ödənilməsi). Vergi məbləğinin bəyannamə üzrə tutulması zamanı vergi ödəyicisinin üzərinə öz vergi öhdəlikləri barədə rəsmi sənədi qanunla müəyyən vergi orqanına təqdim etmək vəzifəsi qoyulur. Məsələn, əlavə dəyər vergisi, mənfəət vergisi bəyannamə üzrə tutulur. Bildiriş üzrə vergitutma formasında isə vergi orqanı və bələdiyyələrin uyğun bölmələri vergi ödəyicisinin ödəməli olduğu verginin məbləğini hesablayır və onun ödənilməsi üçün vergi ödəyicisinə tədiyə bildirişi təqdim edirlər. Məsələn, fiziki şəxslər əmlak vergisini bildiriş üzrə ödəyirlər. Qeyd edildiyi kimi, vergi mənbəyi elə bir ehtiyatdır ki, vergi ödəyicisi onun hesabına vergiləri ödəyir. Aşağıdakı vergi mənbələri mövcuddur: - əlavə dəyər (əlavə dəyər vergisi üçün); - idxal (gömrük rüsumu üçün); - əmlak (əmlak vergisi üçün); - torpaq sahəsi (torpaq vergisi üçün) ; - müəssisənin mənfəəti (müəssisə və təşkilatların mənfəət vergisi üçün); - məcmu gəlir (fiziki şəxslərin gəlir vergisi və digər bütün vergilər üçün). Bir sıra hallarda qanunvericilik mükafatı, dividend və başqa növ gəlirləri ödəyən təşkilatların üzərinə vergi ödəyicilərinin əvəzində vergiləri hesablamaq, tutmaq və büdcəyə ödəmək vəzifəsini qoyur. Bu şəxslər ödəniş mənbəyi hesab olunur. Ödəniş mənbəyi və gəlir mənbəyi anlayışlarını bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. Gəlir mənbələri iki cür ola bilər: passiv gəlir mənbələri və aktiv gəlir mənbələri. Passiv gəlir mənbəyi dedikdə, şəxsə gəlir gətirən aktivlər başa düşülür, məsələn, əmlak, qiymətli kağızlar və s. Aktiv gəlir mənbəyi dedikdə isə bilavasitə işlərin yerinə yetirilməsi, xidmətlərin göstərilməsi, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olmaq və s. başa düşülür. Beləliklə, gəlir mənbəyi – gəlir gətirən fəaliyyət və ya aktivlərdir. Ödəniş mənbəyi isə - müəyyən məbləği digər şəxsə faktiki olaraq ödəyən şəxsdir. Öz adından və vergi ödəyicisinin hesabına vergi ödəyərkən ödəniş mənbəyi vergi agenti rolunda çıxış edir. Aşağıdakı hallarda ödəmə mənbəyində vergilərin tutulması üsulundan istifadə edilir: - fiziki şəxslərə gəlir ödənilərkən, ödəniş mənbəyi gəlir vergisini tutmalı və onu büdcəyə köçürməlidir; - təşkilatlar səhmlərə görə dividend, qiymətli kağızlara görə faizlər, pay iştirakına görə gəlir ödəyərkən, bu gəlirlərdən vergi tutmalı və büdcəyə köçürməlidirlər. Vergi ödəyicisinin vergi ödəmək vəzifəsi vergilərin ödənilməsi ilə başa çatır. Buna görə də vergilərin ödənilmə anının müəyyən edilməsi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Vergilərin ödənildiyi günlər aşağıdakılar hesab olunurlar: - nağd yolla ödəniş zamanı – pulun kassaya keçirildiyi gün; - kredit müəssisəsi və ya poçtla pul köçürülərkən – pulun poçt və ya kredit müəssisəsinə keçirildiyi gün; - vergi ödəyicisinin hesablaşma hesabından pul köçürülərkən – ödənilən məbləğin vergi ödəyicisinin hesablaşma hesabından silindiyi gün.
Bununla əlaqədar olaraq vergi güzəştlərinin müstəsna xarakter daşıması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Vergi güzəşti həmişə nəzərdə tutur ki, vergitutmanın ümumi qaydaları ilə yanaşı olaraq, həm də vergi ödəyiciləri üçün vergi ödənişlərinin həcmini azaltmağa və ya onu yüngülləşdirməyə imkan verən qaydalar da mövcuddur. Vergi ödəyiciləri vergitutmanın güzəştli qaydalarından vergi qanunvericiliyinin nəzərdə tutduğu müəyyən ciddi şərtlət daxilində istifadə edə bilərlər. Vergi güzəştlərinin aşağıdakı növləri var:
İstisnalar ayrı-ayrı vergitutma obyektlərinin vergidən azad edilməsinə yönəldilmiş vergi güzəştləridir. Fəaliyyət müddətinə görə onlar daimi (qanunvericiliklə nəzərdə tutulan) və müvəqqəti (məsələn, cari maliyyə ili üçün büdcə haqqında Qanunda nəzərdə tutulan) ola bilərlər. Çıxımlar – vergitutma bazasının azaldılmasına yönəldilmiş güzəştlərdir. Çıxımlar ümumi (bütün vergi ödəyiciləri üçün) və xüsusi (konkret təsərrüfat subyektləri üçün) ola bilərlər. Vergi krediti – vergi dərəcəsinin və ya məcmu verginin azaldılmasına yönəldilmiş güzəştlərdir. Vergi güzəştlərini aşağıdakı kimi təsnifləşdirmək olar.
Bu zaman nəzərə almaq lazımdır ki, birinci qrup güzəştlər bütün vergi ödəyiciləri arasında yalnız müəyyən subyektlərə verilir. Vergi ödəyiciləri üçün bu cür güzəştin verilməsi üsulu müxtəlif ola bilər, məsələn, bəzi vergi subyektlərinə vergi tətillərinin verilməsi, vergi dərəcələrinin aşağı salınması, verginin ödənilmə müddətinin uzadılması və s. Vergi güzəştlərinin qalan üç növü isə bütün vergi ödəyicilərinə bərabər şərtlər daxilində aid edirlər. Yuxarıda göstərilən vergi güzəştləri aşağıdakı formalarda verilə bilər: 1. Müxtəlif kateqoriyalı şəxslərin vergi ödəməkdən azad edilməsi. Məsələn, Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsində Sovet İttifaqı Qəhrəmanlarının, Sosialist Əməyi Qəhrəmanlarının, Azərbaycan Respublikasının Milli Qəhrəmanlarının gəlir vergisindən qismən azad edilməsi nəzərdə tutulur. Bəzi ölkələrin qaunvericiliyi müəyyən müddət ərzində kiçik müəssisələrin, xarici investisiyalı müəssisələrin bəzi vergilərdən qismən və ya tamamilə azad edilməsini nəzərdə tutur. 2. Vergitutma obyektinin vergi ödəməkdən qismən və ya tamamilə azad edilməsi. Məsələn, bir sıra ölkələrdə investisiyaya yönəldilmiş mənfəət vergidə tam və ya qismən azad edilir. Azərbaycan Respublikasında kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalından əldə edilən gəlir vergidən azaddır. 3. Zərərin keçirilməsi. Məsələn, Azərbaycan Respublikasında müəssisənin gəlirlərdən çıxılmasına yol verilən xərclərinin gəlirdən artıq olan hissəsi üç ilədək davam edən sonrakı dövrə keçirilir və illər üzrə məhdudiyyət qoyulmadan həmin illərin mənfəəti hesabına kompensasiya edilir. 4. Obyektin vergiyə cəlb olunmayan minimal hissəsinin təyin ediməsi. 5. Vergi dərəcələrinin azaldılması. Məsələn, Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinə əsasən əlillərin ictimai təşkilatlarına məxsus olan, işçilərinin ən azı 50 faizi əlillərdən ibarət olan istehsal müəssisələrinin mənfəət vergisinin dərəcəsi 50 faiz azaldılır. 6. Mülkiyyət formasından asılı olaraq verilən güzəştlər. Məsələn, Azərbaycan Respublikasının Vergi Məcəlləsinə əsasən büdcə təşkilatları əmlak vergisini ödəməkdən azaddırlar. Dövlət vergilərdən iqtisadiyyatın tənzimlənməsinin əsas aləti kimi istifadə edir. Vergi güzəştlərinin məbləğini dəyişməklə o, iqtisadi vəziyyətə təsir edə bilir. Güzəştli vergitutma rejimi istehsalın strukturuna, xalq təsərrüfatının prioritet təşkil edən sahələrinin inkişafına güclü təsir imkanına malikdir.
2. Gəlir vergisinin vergitutma obyekti (rezident və qeyri-rezident fiziki şəxslər üzrə) 3. Muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlir 4. Muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən əldə edilən gəlir (sahibkarlıq və qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən) 5. Fiziki şəxslərin aylıq və illik gəlirlərindən tutulan gəlir vergisinin dərəcələri 6. Fiziki şəxslərin gəlirlərindən çəxəlmayan xərclər 7. Amortizasiya olunmayan aktivlər. Amortizasiya olunan aktivlər üzrə illik amortizasiya normaları. Gəlirdən çıxılan amortizasiya məbləğinin hesablanması. 8. Gəlirdən çıxılmalı olan təmir xərclərinin məbləği. 9. Gəlir vergisindən azad olmalar və güzəştlər.
1992-ci ilin yanvar ayının 1-dən Azərbaycan Respublikasında fiziki şəxslərin gəlir vergisinin prinsipcə yeni sistemi yaradıldı. Hal-hazırda fəaliyyətdə olan fiziki şəxslərin gəlir vergisi sisteminin əsas prinsipi sosial və digər mənşəyindən asılı olmayaraq vergi ödəyicilərinin bərabərliyi prinsipidir. Bu o deməkdir ki, vergi ödəyiciləri qanun qarşısında bərabərdirlər, müəyyən səviyyəli gəlir əldə edən vergi ödəyiciləri üçün vergi dərəcəsi eynidir. Müstəqil Azərbaycan Respublikasında 1992-ci ildən fiziki şəxslərdən gəlir vergisi tutulması praktikasına daha bir yeni prinsip – illik məcmu gəlirin vergi tutulmayan minimumunun müəyyən edilməsi əlavə olundu. Bu prinsipə əsasən illik gəlirin vergi tutulan məbləği həmin minimum həcmində azaldılır. Respublikanın vergi ödəyiciləri üçün illik məcmu gəlirləri barədə vergi bəyannamələrini tərtib etməyin nəzərdə tutulması da daha bir yenilik oldu. Fiziki şəxslərdən gəlir vergisinin tutulmasının daha bir mühüm prinsipi bu verginin vergi ödəyicisi əvəzinə ödənilməsinin yolverilməzliyidir. Başqa sözlə, vergi vətəndaşların yalnız şəxsi gəlirləri əsasında hesablanmalı və bu gəlir hesabına ödənilməlidir. Mülkiyyət və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq fiziki şəxslərə gəlir ödəyən müəssisə və təşkilatlar öz vəsaitləri hesabına gəlir vergisini ödəmək hüququna malik deyildirlər. Fiziki şəxslərdən gəlir vergisinin tutulmasının bir prinsipi də vətəndaşların ayrı-ayrı kateqoriyalarına verilən və mühüm sosial məsələlərin həllinə yönəldilən məqsədli vergi güzəştləridir. İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin əksəriyyətində fiziki şəxslərin gəlirlərinin vergiyə cəlb edilməsi demək olar ki, elə bu prinsiplər əsasında qurulmuşdur. Dünyanın bütün ölkələrində bu vergi növünün geniş yayılması bir sıra amillərlə bağlıdır. Bu verginin əsas üstünlüyü ölkənin əmək qabiliyyətli bütün əhalisinin onun potensial ödəyicisi olmasındadır. Digər tərəfdən isə bütün bərabər şərtlər daxilində vergi orqanları tərəfindən ona nəzarət edilməsi daha asandır və ondan yayınma halları xeyli mürəkkəbdir. Gəlir vergisinin bu xüsusiyyətləri onun şkalasının qurulması, vergiyə cəlb edilməyən minimumun məbləğinin və vergi güzəştlərinin təyin edilməsi məsələlərində ölkənin qanunvericilik və icra orqanlarının üzərinə böyük iqtisadi və sosial məsuliyyət qoyur. İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin büdcə gəlirlərinin böyük hissəsi gəlir vergisi hesabına formalaşdığı halda, bizim ölkəmizdə bu vergi hakim mövqe tutmur. Son illərdə respublika büdcəsinə vergi daxilolmalarında bu verginin xüsusi çəkisi təqribən 16-17 faiz təşkil edir. Ölkəmizdə büdcə gəlirlərinin formalaşmasında fiziki şəxslərin gəlir vergisinin payının iqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrə nisbətən aşağı olmasının iki əsas səbəbi vardır. Birincisi, ölkə əhalisinin böyük əksəriyyətinin gəlirlərinin səviyyəsi inkişaf etmiş ölkələrin əhalisinin gəlirlərinə nisbətən xeyli aşağıdır. İkinci əsas səbəb isə yüksək gəlirlərin vergidən gizlədilməsidir. Rezident və qeyri-rezident fiziki şəxslər Azərbaycan Respublikasında gəlir vergisinin ödəyiciləri hesab olunurlar. 2. Gəlir vergisinin vergitutma obyekti (rezident və qeyri-rezident fiziki şəxslər üzrə) Rezidentlərin gəlirləri üzrə vergitutma obyekti vergi ili üçün onların gəlirləri ilə Vergi Məcəlləsinin əsasən gəlirdən çıxılan xərcləri arasındakı fərqdən ibarət olan məbləğdir. Ödəmə mənbəyində vergi tutulduğu halda, vergitutma obyekti vergiyə cəlb olunan gəlirdir. Azərbaycan Respublikasında daimi nümayəndəlik vasitəsilə fəaliyyət göstərən qeyri-rezident vergi ödəyicisi daimi nümayəndəliyi ilə əlaqədar olan vergiyə cəlb edilən gəlirləri üzrə gəlir vergisinin ödəyicisidir. Vergiyə cəlb edilən gəlir, konkret dövrdə Azərbaycan mənbələrindən daimi nümayəndəliklə bağlı əldə edilən ümumi gəlirlə, həmin dövrdə bu gəlirin əldə edilməsinə çəkilən və gəlirdən çıxılan məbləğ arasındakı fərqdir. Azərbaycan Respublikasında qeyri-rezident fiziki şəxsin daimi nümayəndəliyi onun istənilən 12 ay ərzində Azərbaycan Respublikasında üst-üstə 90 gündən az olmayaraq bilavasitə və ya müvəkkil edilmiş şəxs vasitəsilə tam və ya qismən sahibkarlıq fəaliyyətini həyata keçirdiyi yerdir. Qeyri-rezidentin Azərbaycan Respublikasının ərazisindəki daimi nümayəndəliyinə aid olmayan ümumi gəliri, gəlirdən çıxılan məbləğ nəzərə alınmadan ödəniş yerində vergitutma obyektidir. 3. Muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlir Məşğulluqdan və ya əmlakın təqdim edilməsindən gəlir əldə edən qeyri-rezident fiziki şəxs Azərbaycan mənbəyindən təqvim ili ərzində əldə etdiyi bu növ ümumi gəlirin Vergi Məcəlləsində müəyyənləşdirilən, həmin dövrdə bu gəlirə aid olan və ondan çıxılan xərclər qədər azaldılan məbləği üzrə gəlir vergisinin ödəyicisidir. Rezident vergi ödəyicisinin gəliri onun Azərbaycan Respublikasında və Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda əldə etdiyi gəlirlərdən ibarətdir. Qeyri-rezident vergi ödəyicisinin gəliri onun Azərbaycan Respublikası mənbələrindən əldə etdiyi gəlirlərdən ibarətdir. Gəlirlərə aşağıdakılar aiddir: - muzdlu işlə əlaqədar əldə edilən gəlir; - muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən əldə edilən gəlir; - vergilərdən azad edilən gəlirlərdən başqa bütün digər gəlirlər. Fiziki şəxs tərəfindən muzdlu işlə əlaqədar alınan gəlir əmək haqqı, bu işdən alınan hər hansı ödəmə və ya fayda, o cümlədən əvvəlki iş yerindən, yaxud gələcək muzdlu işdən alınan gəlirdir. Göstərilən gəlirlərə, xüsusi olaraq bütün növlərdə əmək haqqı, mükafatlar, əmək haqqına üstəliklər, qonorarlar, təqaüd və muzdlu əmək müqavilələrinə (saziş, razılaşma) müvafiq olaraq fiziki şəxslər tərəfindən yerinə yetirilən işlərlə (xidmətlərlə) əlaqədar digər ödənişlər daxildir. Bu zaman gəlirin məbləği, aşağıda göstərilən məbləğdən işçinin əldə etdiyi gəlirə görə ödədiyi hər hansı xərc çıxıldıqdan sonra qalan məbləğə bərabərdir:
Bu növ gəlirə işçinin ödənilməmiş kredit məbləğlərinin və ya qaytarılmalı ssudasının, kreditlər və ya ssudalar üzrə faiz məbləğlərinin, işçinin maddi xarakterli borclarının silinməsi və s. aid ola bilər.
Müəyyən olunmuş normalar daxilində ezamiyyə xərclərinin və ya digər işgüzar xərclərin əvəzinin ödənilməsi gəlirə daxil deyildir. İşə götürən tərəfindən əyləncə və yemək xərclərinin, habelı işçilərin mənzil və digər sosial xarakterli xərclərinin çəkilməsinin nəticəsi kimi əldə edilən gəlir vergi tutulan gəlirə aid deyildir. Yüklə 0,76 Mb. Dostları ilə paylaş:
|
