El-esmâul-hüSNÂ

73. EL-EVVEL

Varlığının başlangıcı olmayan, ilk.¹³⁰⁷

"Allah, her şeyden önce olan başlangıcı olmayan ezelidir. Sonu olmaksızın en sondur."

Noksan sıfatlardan münezzeh olan Allah'ın var­lığı zatının gereğidir ve zorunludur. Kendisi dışında hiçbir varlığın varlığı zorunlu değildir. Kendisinin dı­şındaki her şeyden önce ezelidir. Yalnız bu öncelik zaman ve mekan itibariyle değildir. Akıl ve ilmin hu­dudu bunun için yeterli değil, anlamaktan acizdir.

Allah (c.c), evveliyet bakımından zahir ve batın­dır. O, bütün görünenlerden daha zahir evveldir. Çünkü akıl sonradan yaratılanların, sonradan yara­tıldıklarına şahitlik eder. Allah'ın da bu cihetle ilk ol­duğu açıktır.

O, bütün gizlilerden zatının görülmesi ve mahi­yetinin bilinmesi açısından daha gizli olan ilktir. Biz bu evveliyatı tam anlamıyla anlamaktan aciziz. Çünkü aklın ve ilmin ihata ettiği her şey sınırlıdır. Akıl ve ilim de bunun gibi sınırlı olduğu için sınırsızı tam manasıyla anlamak imkansızdır. Cenab-ı Hak şöyle buyuruyor:

"Aranızda ölümü takdir eden biziz. Ve biz, önüne geçilebileceklerden değiliz." ¹³⁰⁸

Ayette geçen "ve ma nahnu bi mesbukîn", "ken­disinden önce hiçbir şey olmayan" manasında el-evvel'dir. ¹³⁰⁹

Allahu teâlâ bütün varlık üzerine mukaddem olup kendi varlığının evveli yoktur. Kendisi için asla başlangıç tasavvur olunamaz. Onun için O'na (Evvel) demek, ikincisi var demek değildir. Sabıkı, yâni kendisinden evvel bîr varlık sahibi yok demektir. Çünkü bütün mevcudat varlığı Ondan almaktadır. Amma O'nun varlığı kendi zâtiyledir. Başkasından alınma bir varlık değildir¹³¹⁰

Allah Teâlâ şöyle buyurur:

"O her şeyden öncedir, kendisinden sonraya hiçbir şeyin kalmayacağı son'dur; varlığı aşikardır; gerçek mahiyeti insan için gizlidir.”¹³¹¹

Hz. Peygamber (s.a.v.), bu dört ismi gayet açık ve kapsamlı bir şekilde izah etmiştir. Konu ile ilgili hadisinde Rasûlullah (s.a.v,) Rabbine şu sözlerle hitap etmektedir:

"Ey Allah'ım! Sen Evvelsin, senden önce hiçbir şey yoktur. Sen Ahirsin, senden sonra da hiçbir şey yoktur. Sen Zahirsin, senin üstünde, seni aşan hiçbir şey yoktur. Sen Bâtınsın, senden öte hiçbir şey yoktur." ¹³¹²

Bu hadis her ismi en yüce manâsıyla yorumlamış ve ona zıt ve aykırı olan anlamları da nefyetmiştir/reddetmiştir. Rab Teâlâ'nın mutlak kemali ve bütün zamanları ve mekanları kuşatıcılığındaki eşsizliğine delâlet eden bu yüce anlamları iyice düşün. el-Evvel ve el-Ahir isimleri bütün zamanları kuşatıcılığını, ez-Zâhir ve el-Bâtın isimleri ise bütün mekanları kuşatıcılığını ifade etmektedir. "el-Evvel" ismi O'nun dışındaki herşeyin sonradan olduğuna, yokluktan sonra var hale geldiğine delâlet eder. Bir kulun, Rabbini dinî ve dünyevî bütün nimetlerdeki lütuf ve keremini düşünmesi gerekir. Çünkü bütün sebepler ve sebep olunanlar O'ndandır.

"el-Ahir" ismi O'nun tek gaye olduğuna, bütün yaratıkların, kulluklarıyla, ümit ve korkularıyla ve bütün istekleriyle O'na yöneldiklerine delâlet eder.

"ez-Zâhir" ismi, O'nun sıfatlarının azametine ve O'nun azameti karşısında herşeyin mahv ü perişan olacağına delâlet eder.

"el-Bâtın" O'nun bütün sırlara vakıf olduğuna, vicdanlardaki ve gönüllerdeki şeyleri bildiğine, hiçbir şeyin O'na gizli kalmadığına, aynı zamanda O'nun son derece yakın olduğuna delâlet eder. ¹³¹³

ez-Zâhir ve el-Bâtın isimleri birbirine aykırı değildir. Çünkü Allah Teâlâ hiçbir sıfatında hiçbir şeye benzemez.¹³¹⁴

74. EL-AHİR

Varlığının sonu olmayan, son.¹³¹⁵

"O, her şeyden sonra son bulmayan sondur."

Esmâ-i Hüsnâ'dan biri olan "el-Âhir" son manasında Allah'ın "el-Baki" ismine yakındır.

Noksan sıfatlardan münezzeh olan Cenab-ı Hak sonu olmayan, daim, baki, ebedi ve varlığının sonu olmayandır.

Allah insanların ilk durak yeri dünya ve son du­rak yeri ahiretin de sahibidir.

"Hamd, göklerde ve yerde bulunanların sahi­bi olan Allah'a mahsustur. Ahirette de hamd O'na mahsustur. O, hikmet sahibidir, (her şeyden) ha­berdardır." ¹³¹⁶

Resulullah (s.a.v.), şu sözlerle dua ederdi:

"Ey her şeyden önce, her şeyin yaratıcısı, her şey yok olduktan sonra da olacak olan! Senden, koruyan, bağışlayan sana iltica edilecek ve bizi kurtaracak bir an niyaz ediyorum."

"O ilktir, sondur, zahirdir, bâtındır, O, her şe­yi bilendir." ¹³¹⁷

Her şey biter, helak ve fenaya gider, ancak O kalır. Varlı­ğının sonu yoktur. Evveliyetine bidayet olmadığı gibi, âhiriyyetine nihayet yoktur. Onun için O'na Âhir demek, bir sabıkı var demek değildir. Bir lâhikı yok demektir.

Allahu teâlâ'nın varlığı ezelî ve ebedîdir. Varlığının baş­langıcı olmadığı gibi nihayeti de yoktur. Çünkü bunlar fânilerin, mahdut varlık sahiplerinin sıfatıdır. Mahdut varlı­ğın iki ucu vardır:

Biri başlangıç, biri de nihayet, yâni biri doğduğu, biri de öldüğü uçtur.

Allahu teâlâ hem Evvel'dir, çünkü bütün kâinatı yoktan var eden O'dur. Hem Âhir'dir, çünkü her şeyden sonra kalacak da O'dur/. Kâinat silsilesinin ilk halkası Allahu teâlâ'da biter. Dönüş yerinin son noktası da Allahu teâlâ'da kesilir. Her şeyin mebde’ ve meâdı Allah'tır, yâni gelinen ve gidilecek olan yer ancak Allahu teâlâ'ya varır ve orada biter. Daha arkası ve ilerisi yoktur. ¹³¹⁸

Kula Gereken Şey

Allahu teâlâ hakkında, sâdece Evvel'dir veya sâdece Ahir'dir dememeli, ikisini beraber okuyarak hem Evvel'dir, hem Ahir'dir demeli. Maddî, mâ'nevî nemiz varsa hepsinin O'ndan olduğunu ve bütün işlerin O'na döndürüleceğini ve O'nun huzurunda hesabı görüleceğini mülâhaza ederek, her türlü icraat ve tasarrufâtımızı ancak O'na kulluk nâmına, ev­vel ve âhir ancak O'nun rızâsına uygun yapmak iktizâ eder. ¹³¹⁹