Elmurodova Buvioysha

Elmurodova Buvioysha:
Shoir va simvolizm nazariyotchisi Vyach.Ivanov ramz bir emas, balki turli mavjudotlarni bildiradi, degan fikrni bildirgan bo‘lsa, A.Beliy timsolga “geterogenlarni birlashtirish” deb ta’rif bergan. Ramzning dualligi ikki dunyoning romantik tushunchasiga, ikki borliq tekisligining o'zaro kirib borishiga qaytadi.

Ramzning ko'p qatlamliligi, uning ochiq ko'p ma'noliligi o'z mohiyatiga ko'ra itushunarsiz bo'lgan super voqelik haqidagi mifologik, diniy, falsafiy va estetik g'oyalarga asoslangan edi. Simvolizm nazariyasi va amaliyoti I. Kant, A. Shopengauer, F. Shellingning idealistik falsafasi, shuningdek, F. Nitsshening "yaxshilik va yomonlikdan tashqarida" bo'lgan supermen haqidagi fikrlari bilan chambarchas bog'liq edi. Asosan, ramziylik romantik an'analar va yangi tendentsiyalarni qabul qilib, dunyoning Platonik va Xristian tushunchalari bilan birlashdi. San'atdagi biron bir tendentsiyaning davom etishidan bexabar bo'lgan simvolizm romantizmning genetik kodini o'zida mujassam etgan: simvolizmning ildizlari yuqori printsipga, ideal dunyoga romantik sodiqlikdadir. “Tabiat suratlari, insoniy ishlar, hayotimizning barcha hodisalari timsollar san’ati uchun o‘z-o‘zidan emas, balki asl g‘oyalarning nomoddiy in’ikosi sifatida ahamiyatlidir, ular bilan ularning yashirin yaqinligini ko‘rsatadi”, deb yozgan edi J.Moras. Ilgari fan va falsafaga yuklangan san'atning yangi vazifalari - dunyoning ramziy rasmini yaratish orqali "eng haqiqiy" mohiyatiga yaqinlashish, "sirlar kalitlari" ni yasash. Insonga dunyoning ideal mohiyatini yorib o‘tishga, Vyach.Ivanov ta’rifiga ko‘ra, “haqiqiydan haqiqatga” o‘tish imkonini beradigan aniq fanlar emas, aynan ramzdir. G‘ayritabiiylikni anglashda shoirlarga intuitiv vahiylarning tashuvchisi, she’riyat esa o‘ta aqlli sezgilar mevasi sifatida alohida o‘rin tutgan.

Frantsiyada simvolizmning shakllanishi - simvolistik harakat paydo bo'lgan va rivojlangan mamlakat - eng yirik fransuz shoirlari: C. Bodler, S. Mallarme, P. Verlen, A. Rimbaud nomlari bilan bog'liq. Fransiyada simvolizmning peshvosi 1857 yilda kitob nashr etgan Ch.Bodlerdir. Yovuzlik gullari. "Ta'riflab bo'lmaydigan" yo'llarni izlashda ko'plab simvolistlar Bodlerning ranglar, hidlar va tovushlar o'rtasidagi "yozuvlar" haqidagi g'oyasini qabul qilishdi. Turli tajribalarning yaqinligi, simvolistlarning fikriga ko'ra, ramzda ifodalanishi kerak. Bodler soneti ramziy izlanishning shioriga aylandi Xat yozish mashhur ibora bilan: Ovoz, hid, shakl, rang aks-sadosi. Bodler nazariyasi keyinchalik A. Rimbaud sonetida tasvirlangan Unlilar:

« LEKIN» qora oq« E» , « Va» qizil,« Da» yashil,

« O» ko'k - g'alati sirning ranglari ...

Sintezning ramziy tamoyili, san'atning birlashuvi asosida yozishmalarni izlash yotadi. Bodler kitobida keltirilgan sevgi va o'lim, daholik va kasallik, tashqi ko'rinish va mohiyat o'rtasidagi fojiali tafovutning o'zaro kirib borishi motivlari simvolistlar she'riyatida ustunlik qildi.

“Oxirgi romantik va birinchi dekadent” S. Mallarme “tasvirlarni ilhomlantirish” zarurligini narsalarni emas, balki ular haqidagi taassurotlaringizni etkazish zarurligini ta’kidlagan edi: “Ob’ektga nom berish – bu zavqning to’rtdan uch qismini yo’q qilish demakdir. asta-sekin taxmin qilish, unga ilhom berish uchun yaratilgan she'r - bu orzu. Mallarmening she'ri Omad hech qachon imkoniyatni bekor qilmaydi tinish belgilarisiz boshqa yozuvda terilgan bitta iboradan iborat edi. Ushbu matn, muallifning niyatiga ko'ra, fikrlash traektoriyasini takrorlash va "ruh holatini" aniq qayta tiklash imkonini berdi.

P. Verlen mashhur she'rda she'riy san'at musiqiylikka sodiqlikni chinakam poetik ijodning asosiy belgisi sifatida belgilagan: “Musiqiylik eng avvalo”. Verlen fikricha, she’riyat ham musiqa kabi voqelikni meditistik, noverbal takrorlashga intiladi. Shunday qilib, 1870-yillarda Verlen nomli she'rlar tsiklini yaratdi So'zsiz qo'shiqlar. Musiqachi singari, ramziy shoir ham narigi tomonning elementar oqimiga, tovushlar energiyasiga shoshiladi.

Agar K.Bodler she’riyati simvolistlarni fojiali bo‘lingan dunyoda uyg‘unlikka bo‘lgan chuqur intilish bilan ilhomlantirgan bo‘lsa, Verlen she’riyati o‘zining musiqiyligi, tutib bo‘lmas kechinmalari bilan hayratga solgan. Verlendan keyin musiqa g'oyasi ko'plab simvolistlar tomonidan ijodiy sirni ifodalash uchun ishlatilgan.

Vers libre (erkin she’r)ni birinchi marta qo‘llagan zo‘r yigit A.Rimbaud she’riyatida “notiqlikdan” voz kechish, o‘tish nuqtasini topish g‘oyasini xizmatga olish g‘oyasi mavjud. she'riyat va nasr o'rtasidagi, simvolistlar tomonidan gavdalantirilgan. Hayotning har qanday, eng she'riy bo'lmagan sohalarini bosib olgan Rimbaud haqiqatni tasvirlashda "tabiiy g'ayritabiiylik" effektiga erishdi.

Fransiyada timsolizm rassomlik (G.Moro, O.Roden, O.Redon, M.Denis, Puvis de Chavannes, L.Levi-Dyurmer), musiqa (Debüssi, Ravel), teatr (Shoir teatri, aralash teatr)da ham oʻzini namoyon qildi. , Petit theatre du Marionette), lekin simvolistik tafakkurning asosiy elementi har doim lirizm bo'lgan. Aynan frantsuz shoirlari yangi harakatning asosiy qoidalarini shakllantirgan va o'zida mujassam etgan: musiqa orqali ijodiy sirni egallash, turli his-tuyg'ularning chuqur mos kelishi, ijodiy harakatning yakuniy bahosi, yangi intuitiv-ijodiy yo'lga yo'naltirish. haqiqatni bilish, qiyin kechinmalarni uzatish. Fransuz simvolizmining peshqadamlari orasida Dante va F.Villondan tortib E.Po va T.Gotyegacha boʻlgan barcha yirik liriklar eʼtirof etilgan.

Belgiya ramziyligi eng yirik dramaturg, shoir, esseist M. Meterlinkning siymosi bilan ifodalanadi, o'z pyesalari bilan mashhur. Moviy qush, Ko'r,Sent-Entoni mo''jizasi, Ichkarida. Maeterlinkning birinchi she'riy to'plami allaqachon Issiqxonalar noaniq ishoralar, belgilar bilan to'la edi, belgilar shisha issiqxonaning yarim fantastik muhitida mavjud edi. N. Berdyaevning fikricha, Meterlink “barcha iflosliklardan tozalangan hayotning abadiy fojiali boshlanishini” tasvirlagan. Meterlinkning pyesalari ko'pchilik zamondoshlar tomonidan hal qilinishi kerak bo'lgan jumboq sifatida qabul qilingan. M.Meterlink risolada to‘plangan maqolalarida o‘z faoliyatining tamoyillarini belgilab berdi Kamtarlar xazinasi(1896). Risolaning asosini hayot - bu sir, unda inson aqli yetib bo‘lmaydigan, lekin ichki hissiyotiga tushunarli rol o‘ynaydi. Meterlink dramaturgning asosiy vazifasi harakatni emas, balki holatni o'tkazish deb hisoblagan. DA Kamtarlar xazinasi Meterlink "ikkinchi reja" dialoglari tamoyilini ilgari surdi: tasodifiy ko'rinadigan dialog ortida dastlab ahamiyatsiz bo'lib ko'ringan so'zlarning ma'nosi ochiladi. Bunday yashirin ma'nolarning harakati ko'plab paradokslar (kundalik hayotning mo''jizalari, ko'rlarning ko'zlari va ko'rlarning ko'rligi, oddiylarning aqldan ozishi va boshqalar) bilan o'ynashga, nozik dunyoga sho'ng'ishga imkon berdi. kayfiyatlar.

Yevropa simvolizmining eng nufuzli namoyandalaridan biri norveg yozuvchisi va dramaturgi G. Ibsen edi. Uning o'yinlari Tengdosh Gynt,Xedda Gabler,Qo'g'irchoq uyi,Yovvoyi o'rdak konkret va mavhumni birlashtirgan. "Simvolizm - bu bir vaqtning o'zida mujassamlangan voqelikni ko'rish va undan yuqoriga ko'tarilish istagimizni qondiradigan san'at shaklidir", dedi Ibsen. - Haqiqatning teskari tomoni bor, faktlar yashirin ma'noga ega: ular g'oyalarning moddiy timsolidir, g'oya fakt orqali taqdim etiladi. Haqiqat - bu shahvoniy tasvir, ko'rinmas dunyoning ramzi. Ibsen o'z san'ati va ramziylikning frantsuzcha versiyasini ajratib ko'rsatdi: uning dramalari boshqa dunyoni qidirishga emas, balki "materiyani ideallashtirish, realni o'zgartirish" asosida qurilgan. Ibsen o'ziga xos obraz, faktga ramziy tovush berdi, uni tasavvuf belgisi darajasiga ko'tardi.

Ingliz adabiyotida simvolizm O. Uayld figurasi bilan ifodalanadi. Burjua jamoatchiligini hayratga solish istagi, paradoks va aforizmga muhabbat, hayotni yaratuvchi san'at tushunchasi ("san'at hayotni aks ettirmaydi, balki uni yaratadi"), gedonizm, fantastik, ertak syujetlaridan tez-tez foydalanish va keyinchalik "neo-xristianlik" (Masihni rassom sifatida idrok etish) O.

Uayldga ramziy yo'nalishdagi yozuvchilarga atribut berishga imkon beradi.

Simvolizm Irlandiyada kuchli tarmoq berdi: 20-asrning eng buyuk shoirlaridan biri, irlandiyalik V. B. Yeats o'zini simvolist deb hisobladi. Uning noyob murakkablik va boylikka to'la she'riyati irland afsonalari va afsonalari, teosofiya va tasavvufdan oziqlangan. Yeatsning ta'kidlashicha, ramz "ko'rinmas mavjudotning yagona mumkin bo'lgan ifodasi, ruhiy chiroqning muzli stakanidir".

Simvolizmning paydo bo'lishining zaruriy shartlari.

Simvolizmning paydo bo'lishining zaruriy shartlari 19-asrning ikkinchi yarmida Evropada sodir bo'lgan inqirozdir. Yaqin o'tmish qadriyatlarini qayta baholash tor materializm va naturalizmga qarshi qo'zg'olonda, diniy va falsafiy izlanishlarning katta erkinligida namoyon bo'ldi. Simvolizm pozitivizmni yengish shakllaridan biri va “iymonning tanazzuliga” munosabati edi. "Materiya g'oyib bo'ldi", "Xudo o'ldi" - ramziylik lavhalariga yozilgan ikkita postulat. Evropa tsivilizatsiyasi tayangan xristian qadriyatlari tizimi silkindi, ammo yangi "Xudo" - aqlga, fanga ishonch ishonchsiz bo'lib chiqdi. Belgilarning yo'qolishi tayanchlarning, oyoqlari ostidan ketgan tuproqning yo'qligi hissini keltirib chiqardi. G. Ibsen, M. Meterlink, A. Strinberg pyesalari, frantsuz simvolistlarining she'riyati beqarorlik, o'zgaruvchanlik va nisbiylik muhitini yaratdi. Arxitektura va rassomlikdagi Art Nouveau uslubi odatdagi shakllarni (ispan me'mori A. Gaudi ijodi) eritib yubordi, go'yo havodagi yoki tumandagi ob'ektlarning konturlarini eritib yubordi (M. Denis, V. Borisov-Musatov rasmlari), ​burama, egri chiziq tomon tortilgan.

19-asr oxirida Evropa misli ko'rilmagan texnologik taraqqiyotga erishdi, ilm-fan insonga atrof-muhit ustidan hokimiyat berdi va ulkan sur'atlarda rivojlanishda davom etdi. Biroq ma’lum bo‘ldiki, dunyoning ilmiy manzarasi jamoatchilik ongida yuzaga keladigan bo‘shliqlarni to‘ldirmaydi, uning ishonchsizligini ochib beradi. Dunyo haqidagi pozitivistik g‘oyalarning cheklanganligi va yuzakiligi tabiat fanlari, asosan, fizika-matematika sohasidagi qator kashfiyotlar bilan tasdiqlandi. Rentgen nurlarining, nurlanishning kashf etilishi, simsiz aloqaning ixtiro qilinishi, birozdan keyin kvant nazariyasi va nisbiylik nazariyasining yaratilishi materialistik ta'limotni larzaga keltirdi, mexanika qonunlarining mutlaqligiga ishonchni silkitdi. Ilgari aniqlangan "aniq qonuniyatlar" sezilarli darajada qayta ko'rib chiqildi: dunyo nafaqat bilib bo'lmaydigan, balki bilib bo'lmaydigan bo'lib chiqdi. Oldingi bilimlarning noto'g'riligi va to'liq emasligini anglash haqiqatni anglashning yangi usullarini izlashga olib keldi. Ushbu yo'llardan biri - ijodiy vahiy yo'li - simvolistlar tomonidan taklif qilingan, ularga ko'ra ramz birlikdir va shuning uchun haqiqatning yaxlit ko'rinishini ta'minlaydi. Ilmiy dunyoqarash xatolar yig'indisi asosida qurilgan - ijodiy bilim o'ta aqlli tushunchalarning sof manbasiga yopishib olishi mumkin.

Simvolizmning paydo bo'lishi ham din inqiroziga munosabat edi. "Xudo o'ldi", deb e'lon qildi F. Nitsshe va shu bilan an'anaviy dogmaning tugashi chegara davriga nisbatan umumiy tuyg'uni ifoda etdi. Simvolizm xudoga intilishning yangi turi sifatida namoyon bo'ladi: diniy va falsafiy savollar, supermen masalasi - ya'ni. o‘zining cheklangan imkoniyatlariga qarshi kurashgan, xudo bilan bir qatorda turgan inson haqida ko‘plab ramziy yozuvchilar (G. Ibsen, D. Merejkovskiy va boshqalar) asarlarining markazida turadi. Asr boshi mutlaq qadriyatlarni, eng chuqur diniy taassurotni izlash davriga aylandi. Ushbu tajribalarga asoslanib, simvolistlar harakati boshqa dunyo bilan aloqalarni tiklashga birinchi darajali ahamiyat berdi, bu simvolistlarning "tobut sirlariga" tez-tez murojaat qilishlari, xayoliy, fantastika rolini oshirishda ifodalangan. , tasavvuf, butparast kultlar, teosofiya, okkultizm, sehr bilan hayratda.

Simvolik estetika xayoliy, transsendental dunyoga, ilgari o'rganilmagan sohalarga - uyqu va o'limga, ezoterik vahiylarga, eros va sehr olamiga, o'zgargan ong va illatlar dunyosiga kirib boradigan eng kutilmagan shakllarda mujassamlangan. G'ayritabiiy ehtiroslar, halokatli joziba, haddan tashqari shahvoniylik, jinnilik muhri bilan belgilangan afsonalar va syujetlar simvolistlar uchun o'ziga xos jozibaga ega edi ( Salome O. Uayld, Olovli farishta V. Bryusova, Blok she'riyatidagi Ofeliya obrazi), gibrid obrazlar (kentavr, suv parisi, ilon ayol), ikki dunyoda mavjud bo'lish imkoniyatini ko'rsatadi.

Simvolik chegara davri odamini qamrab olgan esxatologik bashoratlar bilan ham chambarchas bog'liq edi. "Dunyoning oxiri", "Yevropaning tanazzulini" kutish, tsivilizatsiyaning o'limi metafizik kayfiyatni kuchaytirdi, ruhni materiya ustidan g'alaba qozonishga majbur qildi.

Rus ramziyligi va uning salaflari.

Frantsuz tilidan keyin eng muhim bo'lgan rus simvolizmi G'arb ramziyligi bilan bir xil shartlarga asoslanadi: ijobiy dunyoqarash va axloq inqirozi, diniy tuyg'uning kuchayishi.

Rossiyadagi simvolizm ikkita oqimni o'zlashtirdi - "katta simvolistlar" (I. Annenskiy, V. Bryusov, K. Balmont, Z. Gippius, D. Merejkovskiy, N. Minsky, F. Sologub (F. Teternikov) va "yosh simvolistlar" » (A. Bely (B. Bugaev), A. Blok, Vyach. Ivanov, S. Solovyov, Ellis (L. Kobylinskiy). M. Voloshin, M. Kuzmin, A. Dobrolyubov, I. Konevskayalar simvolistlarga yaqin edilar.

1900-yillarning boshlariga kelib, rus simvolizmi gullab-yashnadi va kuchli nashriyot bazasiga ega edi. Symbolistlarning muqaddimasida: "Balans" jurnali (tashqari. 1903 yildan tadbirkor S. Polyakov ko'magida), "Scorpio" nashriyoti. , «Oltin jun» jurnali (1905—1910 yillarda homiy N. Ryabushinskiy koʻmagida nashr etilgan), «Oʻriy» nashriyoti (1907—1910), «Musaget» (1910—1920), « Vulture (1903–1913), Sirin (1913–1914), Rosehip (1906–1917, L. Andreev asos solgan), “Apollon” jurnali (1909–1917, muharriri va asoschisi S. Makovskiy).

Rus simvolizmining umume'tirof etilgan peshvolari - F. Tyutchev, A. Fet, Vl. Solovyov. Vyach.Ivanov F.Tyutchevni rus she’riyatida ramziy uslubning asoschisi deb atagan. V. Bryusov Tyutchev haqida nuanslar she'riyatining asoschisi sifatida gapirdi. Tyutchev she'ridan mashhur satr Silentium (Sukunat) Aytilgan fikr yolg'ondir rus simvolistlarining shioriga aylandi. Ruhni, tubsizlikni va tartibsizlikni tungi bilish shoiri Tyutchev mantiqsiz, ta'riflab bo'lmaydigan, ongsiz narsalarga intilishida rus simvolizmiga yaqin bo'lib chiqdi. Musiqa va nuans, timsol va orzu yo'liga ishora qilgan Tyutchev rus she'riyatini, tadqiqotchilarning fikricha, "Pushkindan uzoqlashtirdi". Ammo aynan shu yo'l ko'plab rus simvolistlariga yaqin edi.

Simvolistlarning yana bir salafi rus simvolizmi shakllangan yili vafot etgan A. Fetdir (1892 yilda D. Merejkovskiy ma’ruza qilgan). Sabablari haqida zamonaviy rus adabiyotidagi tanazzul va yangi tendentsiyalar, V. Bryusov kolleksiya tayyorlamoqda Rus simvolistlari). F. Tyutchev singari, A. Fet ham inson fikrlari va his-tuyg'ularining so'zlab bo'lmasligi, "ta'riflab bo'lmasligi" haqida gapirgan bo'lsa, Fetning orzusi "so'zsiz she'r" edi (A. Blok Fetdan keyin "ta'riflab bo'lmaydigan" ga shoshiladi, Blokning eng sevimli so'zi "ta'riflab bo'lmaydigan". ). I. Turgenev Fetdan she'r kutgan edi, unda oxirgi baytlar lablarning jimjimador harakati bilan uzatiladi. Fetning she'riyati hisobsiz, u assotsiativ, "romantik" asosda qurilgan. Fet rus modernistlarining sevimli shoirlaridan biri ekanligi ajablanarli emas. Fet san'atning utilitar tabiati g'oyasini rad etib, she'riyatini faqat go'zallik sohasi bilan cheklab qo'ydi, bu esa unga "reaktsion shoir" obro'sini qozondi. Bu “boʻshlik” “sof ijod” ramziy kultiga asos boʻldi. Simbolistlar Fet lirikasining musiqiyligini, assosiativligini, uning taklifiy tabiatini o‘zlashtirgan: shoir tasvirlamasligi, balki kayfiyatni uyg‘otishi, obrazni “etkazmasligi” kerak, balki “abadiylikka bo‘shliq ochishi” kerak (S. Mallarme ham bu haqda yozgan).

K.Balmont soʻz musiqasini oʻzlashtirish uchun Fet bilan birga oʻqigan, A.Blok esa Fet lirikasida ongsiz vahiylarni, mistik ekstazni topgan.

Rus simvolizmining mazmuniga (ayniqsa, simvolistlarning yosh avlodi) Vl.Solovyov falsafasi sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Vyach.Ivanov A.Blokga yozgan maktubida aytganidek: “Bizni Solovyov sirli ravishda suvga cho‘mdirdi”. Simvolistlar uchun ilhom manbai Solovyov tomonidan kuylangan Ayasofya obrazi edi. Avliyo Sofiya Solovyeva - bu Eski Ahdning donoligi va Platonik donolik g'oyasi, Abadiy ayollik va dunyo ruhi, "Kamalak darvozalarining bokira" va beg'ubor xotin - bu dunyoga kirib boradigan nozik ko'rinmas ruhiy tamoyil. Sofiyaga sig'inish A. Blok va A. Bely tomonidan katta hayajon bilan qabul qilindi. A. Blok Sofiyani go'zal xonim deb atagan, M. Voloshin uning mujassamlanishini afsonaviy Qirolicha Tayada ko'rgan. A. Bely (B. Bugaev) taxallusi Abadiy ayollik tashabbusini o'z zimmasiga oldi. "Yosh timsolchilar" Solovyovning mas'uliyatsizligi, borliqning haqiqiy manbai sifatida ko'rinmas, "ta'riflab bo'lmaydigan" narsalarga murojaat qilishlari bilan uyg'un edi. Solovyov she'ri Yoqimtoy do'st"Yosh simvolistlar" shiori, ularning idealistik kayfiyatlari to'plami sifatida qabul qilingan:

Aziz do'stim, ko'rmayapsizmi?

Biz ko'rgan hamma narsa

Faqat ko'zgu, faqat soyalar

Ko'rinmas ko'zlardanmi?

Aziz do'stim, eshitmayapsizmi?

Hayot shovqini chirsillayotgani -

Shunchaki noto'g'ri javob.

G'olib garmoniyalar?

Solovyov falsafasi "katta simvolistlar" ning g'oyaviy va majoziy dunyosiga bevosita ta'sir qilmasdan, shunga qaramay, uning ko'pgina qoidalarida ularning diniy va falsafiy g'oyalari bilan mos keladi. 1901-yilda diniy-falsafiy yig‘inlar tashkil etilgandan so‘ng, nasroniylik va madaniyatni uyg‘unlashtirishga urinishlarida fikrlar mushtarakligi Z. Gippiyni hayratda qoldirdi. Solovyov asarida tarixda misli ko'rilmagan qo'zg'olon bo'lgan "dunyoning oxiri" haqidagi tashvishli ogohlantirish mavjud edi. Dajjolning hikoyasi, nashrdan so'ng darhol aql bovar qilmaydigan masxara bilan kutib olindi. Simvolistlar orasida Dajjolning hikoyasi hamdardlik bildirgan va vahiy sifatida tushunilgan.