Erhan afyoncu

VİNCENZO DEGLİ ALESSANDRİ: Müellif, Venedik elçisi sıfatı ile 1560-1570 yılları arasında İstanbul’da elçi olarak bulunmuş, Ekim 1570’te ise Venedik Cumhuriyeti tarafından gizli bir görev ile İran’a gönderilmiştir. Bu sıralarda Osmanlılar, Kıbrıs’ın fethi ile meşgul olduğundan D’Alessandri’nin görevi muhtemelen Safevîler ile Venedikliler arasında Osmanlılara karşı yeni bir ittifak oluşturmaktı. O, yaklaşık yirmi bir ay süren bir yolculuktan sonra Venedik’e geri dönmüştür.

D’Alessandri, İran’da bulunduğu müddet zarfında yaptığı gözlemleri detaylı bir rapor halinde Venedik konsiline sunmuştur. Bu rapor, Şah İsmail’in ölümünden sonra tahta geçen Şah Tahmasb’ın uzun saltanat yılları boyunca ülkede meydana gelen büyük değişimi yansıtması bakımından fevkalade önemlidir. Bununla birlikte raporun önemli bir bölümü Şah Tahmasb’ın kişiliğine ayrılmıştır. D’Alessandri, görevinin mahiyeti gereği İran’ın etki sahası, sınırları ve askeri gücü hakkında da bilgi vermektedir. Bununla birlikte, verdiği bilgilerin çok fazla teferruat içermemesi, bunun bir rapor şeklinde tanzim edilmiş olmasından kaynaklanmaktadır.

Elçinin tanık olduğu en önemli olaylardan biri İngiliz tüccarların Moskova üzerinden Tebriz’e ulaşmasıdır. Çünkü bu dönemde Osmanlıların Doğu’da ve Batı’da giriştiği savaşlar Tebriz’deki ticarî hayatı neredeyse durma noktasına getirmişti. Ancak, İngiliz tüccarlarının getirdiği malların yolda yağma edilmesi, İtalyan elçiyi Doğu-Batı ticaret yolunun yeni güzergâhı hususunda fazla ümitlendirmemiştir. Vnedikli, daha sonra 1588’de de İran’a gitmiştir.

Yayın ve kaynaklar

▪ Seyyahların Gözüyle Sultanlar ve Savaşlar, Giovan Maria Angiolello Vincentio D’Alessandri ve Venedikli Bir Tüccar’ın Seyahatnâmeleri, çeviri ve notlar. Tufan Gündüz (Yeditepe yayınları arasında basılacak).

▪ A. M. Piemontese, “Alessandri, Vincenzo Degli”, Encyclopedia Iranica, I, 825-826.

▪ “Narrative of the most noble Vincentio Alessandri, ambassador to the king of Persia from the most illustrious Republic of Venice”, Narrative of Italian Travels in the 15th and 16th centuries, London 1873.

G. THOMASO MINADOI: İtalyalı bir doktor olan Minadoi, İstanbul’daki Venedik konsolosluğunda çalışmıştır. Historia della guerra fra Turchi, et Persiani isimli eseri III. Murad devrindeki İran harbleri ve İran hakkında önemli bilgiler verir.

PİETRO DELLA VALLE: 1586 ile 1652 yılları arasında yaşayan Pietro Della Vale, İtalyan elçisi olarak Sah I. Abbas zamanında İstanbul üzerinden İran’a gitmiştir. 1615’de İstanbul’a gelen seyyah, burada bir seneye yakın kalmıştır. Eserini İtalya'daki bir dostuna mektuplar yazmak suretiyle tertip etmiştir. Eserinde 33 mektup bulunmakta olup bunların 17 tanesi Doğrudan Osmanlı toprakları (İstanbul, Kahire, Şam, Bağdat vs.) ile ilgilidir. Birinci mektup İstanbul'a kadar olan yolculuğunu anlatır. Burada özellikle Çanakkale ile ilgili anlattıkları önemlidir. İkinci mektup sadece İstanbul'un vasıflarına ayrılmış olup yaklaşık elli sayfadır. Müellif, 1600 lerin hemen başında istanbuldan geçmiştir. Eski Yunan hayranı olduğu ve bu toprakların Türklerin elinde bulunmasından dolayı ne kadar üzüldüğünü hatta yer yer göz yaşı döker. İtalya’da Türkiye ilgili bölümleri içeren mektuplar olmak üzere “Turchia” adıyla 1670'te yayınlanmıştır.

Yayın ve kaynaklar

▪ Viagi in Turchia, Persia et India descritti da lui medesimo in 54 lettere famigliari. 2 Bde. Rome, 1650-58 (Bu eserin Türkçe çevirisi Tufan Gündüz tarafından yapılmaktadır).

▪ The Travels in Persia, 1658-1663.

▪ Account of Shah Abbas, 1628.

GIAMBATTISTA CASTI: 1788’de İstanbul’a geldi. Bu seyahati Venedik’in Osmanlı Büyükelçisi Foscarini ile birlikte yaptı. Yaklaşık bir ay İstanbul’da kalan İtalyan seyyah bu seyahati hakkındaki izlenimlerini daha sonra kitap halinde yayınlamıştır. Seyahatnamede, Türklerin insanî özellikleri, Osmanlı Devleti’nin idarî ve askerî yapısı hakkında bilgiler verilmektedir. Seyyah, Osmanlı Devleti’nin amme idaresinin bozukluğu ve askerlik metotlarının eskiliğini görerek Avrupa’da Türk hakimiyetinin tamamen yıkılacağı öngörüsünde bulunmaktadır.

Yayın ve kaynaklar

▪ Süheylâ Öncel, “XVIII. Yüzyıl Sonlarında Türkiye’de Bir İtalyan Seyyahı: Giambattista Casti”, DTCF Batı Dil ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, I/4, Ankara 1964, s. 81-88.

BALYOSLARIN SENATODA OKUDUĞU RAPORLAR

İstanbul’da görev yapan Venedik balyosları görevlerinin bitiminde elçilik izlenimlerini bir rapor olarak kaleme alır ve senatoda okurlardı. Balyos raporları Osmanlı tarihi için vazgeçilmez eserlerdir. Balyos raporları bir araya getirilerek basılmıştır.

16. yüzyıl balyos raporları----Eugenio Alberie, Le Relazioni Degli Ambasciatori Veneziani Al Senato durante il Secolo decimosesto, Serie III, I. Cilt, Frenze (Floransa) 1840: 2. cilt, 1844: 3. cilt, 1855: ek 1863.

17. yüzyıl balyos raporları----Nicolo Barozzi-Guglielmo Berchet, Le Relazioni degli Stati Europei lette al Senato dagli Ambasciatori Veneziani nel Secole Decimasettimo, Serie V, Turchia, Venedik 1866. (tek cilt).

Luigi Firpo, Relazioni di Ambasciatori Veneti al Senato, tratte dalle migliori edizioni disponibili e ordinate cronologicamente, cilt 13, Constanipoli 1590-1793, Torino 1984.

Luigi Firpo, Relazioni di Ambasciatori Veneti al Senato, tratte dalle migliori edizioni disponibili e ordinate cronologicamente, cilt 14, Costantinopoli: relazioni inedite: 1512-1789, a cura di Maria Pia Pedani-Fabris, Padova, stampa 1996.

Mary Lucielle Shay, The Ottoman Empire From 1720 to 1734, As Revealed in Despatches of the Venetian Baili, 1978.

Luvette Valensi, Venedik ve Bâb-ı Âli, Despotun Doğuşu, çev. A. Turgut Arnas, İstanbul 1994.

SAGUNDINO ALVISE- 2 Aralık 1496.

Diari di Marino Sanuto, cilt I, 397-400.

ZANCANI ANDREA-10 Mayıs 1499.

Diari di Marino Sanuto, cilt II, 695-96, 699-702.

MANENTI ALVISE- 9 Nisan 1500.

Diari di Marino Sanuto, cilt III, 179-181.

GRİTTİ ANDREA- 2 Aralık 1503.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 1-44

FRESCHI ZACCARIA-1504, 10 Ocak.

Diari di Marino Sanuto, cilt V, 687-688.

ANTONIO GIUSTINIANİ-7 Şubat 1514.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 45-50; Diari di Marino Sanuto, cilt XVII, coll. 737-739.

ALVISE MOCENIGO-4 Haziran 1518.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 51-55

Diari di Marino Sanuto, cilt XV, 443.

BARTOLOMEO CONTARİNİ-10 marzo 1519.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 56-68.

Diari di Marino Sanuto, cilt XXVII, coll. 36-44.

MARCO MİNİO- 8 Nisan 1522.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 69-91.

Un sunto di tale relazione si trova in Ljubic, cilt VI, s. 167-168.

PİETRO ZENO-4 Kasım 1524.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 93-97.

Fu tratto dai Diari di Marino Sanuto, cilt XXXVII, 104-105.

BRAGADIN PIETRO- 9 di Haziran 1526.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 99-112.

Il Sommario è tratto dai Diari di Marino Sanuto, cilt XLI, 525-534.

MINIO MARCO- 8 Ekim 1527.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 113-118.

Il Sommario è tratto dai Diari di Marino Sanuto, cilt XLVI, 175-177.

ZENO PIETRO-17-18 Kasım 1530.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 119-122.

Il Sommario è nei Diari di Marino Sanuto, cilt LIV, 116-117.

LUDOVISI (DE’) DANIELLO-3 Haziran 1534.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt I, 1-32.

RENIER ALVISE- 7 Ocak 1550.

Bulunduğu yer: Ljubic, II, 186-187.

NAVAGERO BERNARDO- Şubat 1553.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt I, 33-110.

ANONIMO-1553

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt I, 193-270.

TREVISAN DOMENICO- 1554

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt I, 111-192.

ERIZZO ANTONIO- 1557.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 123-144.

BARBARIGO ANTONIO-1558.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 145-160.

CAVALLI MARINO- 1560.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt I, 271-298.

DANDOLO ANDREA-1562.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 161-172.

DONINI MARCANTONIO-1562.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 173-208.

BARBARIGO DANIELE e ALVISE BUONRIZZO-1561.

Daniele Barbarigo» (s. III, cilt II, s. 61-76).

Ljubic, III, s. 160-164

CAVALLI MARINO-1567

[Bibl. Universitaria di Pavia] Pubblicata da W. Andreas, Eine unbekannte Venetianische Relation über die Turkei, in «Sitzungsberichte der Heidelberger Akademie der Wissenschaften, Philos. histor. Klasse», 1914.

Da copia della Biblioteca Nazionale di Parigi, ms. ital. 1237.

RAGAZZONI JACOPO-16 Ağustos 1571

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt II, 77-102.

Ljubic, III, 273.

BARBARO MARCANTONIO-1573

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt I, 299-346.

«Tesoro Politico», I, 557-584.

BADOER ANDREA- 1573.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt I, 347-368.

GARZONI COSTANTINO-1573.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt I, 369-436.

BARBARO MARCANTONIO- 1573.

Bulunduğu yer: Albèri, cilt di Appendice (XV), 387-415.

Baluzius, Miscellanea novo ordine digesta, Lucae, V. Junctiniu 1764, IV, 159-167.

TIEPOLO ANTONIO- 9 Haziran 1576.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt II, 129-191.

SORANZO GIACOMO-8 Kasım 1576.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt 193-207.

ANONIMO- 1579.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt I, 427-468.

SORANZO GIACOMO- 1581 [1582].

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt II, 209-253.

CONTARINI PAOLO- 1583.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 209-250.

MOROSINI GIANFRANCESCO- 1585.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 251-322.

MORO GIOVANNI- 1590.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 323-380.

BERNARDO LORENZO- 1592.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt II, 321-426.

ZANE MATTEO- 1594.

Bulunduğu yer: Albèri, Serie III, cilt III, 381-444.

LEANORDO DONA-1596

Luigi Firpo, Relazioni di Ambasciatori Veneti al Senato, S. 309-370.

NANI AGOSTINO- 1600-1603.

Bulunduğu yer: Barozzi-Berchet, [S. V^a]: Turchia, p. I, 11-44.

BON OTTAVIANO- 1608.

Bulunduğu yer: Barozzi-Berchet, [S. Va]: Turchia, p. I, s. 59-115 e 116-124.

Il serraglio del Gransignore descritto da O. Bon bailo veneto a Costantinopoli nell’anno 1608; Venezia, Naratovich, 1865, n. 8°, s. 70

CONTARINI SIMONE- 1612.

Bulunduğu yer: Barozzi-Berchet, [S. Va]: Turchia, p. I, 125-254.

VALIER CRISTOFORO- 1616.

Bulunduğu yer: Barozzi-Berchet, [S. Va]: Turchia, p. I, 255-320.

CAPPELLO GIOVANNI- 1634.

Bulunduğu yer: Barozzi-Berchet, [S. Va]: Turchia, p. II, 3-67.

FOSCARINI PIETRO- 1637.

Bulunduğu yer: Barozzi-Berchet, [S. Va]: Turchia, p. II, 69-103.

CONTARINI ALVISE- 1641.

Bulunduğu yer: Barozzi-Berchet, [S. Va]: Turchia, p. I, 321-434.

FOSCARINI PIETRO- 31 Mayıs 1641.

Bulunduğu yer: Barozzi-Berchet, [S. Va]: Turchia, p. II, 105-120.

QUERINI GIACOMO- 6 Haziran 1676.

Bulunduğu yer: Barozzi-Berchet, [S. Va]: Turchia, p. II, 121-195.

MOROSINI GIOVANNI di Alvise- 1675-1680.

Bulunduğu yer: Barozzi-Berchet, [S. Va]: Turchia, p. II, 197-248.

CIVRAN PIETRO- 1682.

Bulunduğu yer: Barozzi-Berchet, [S. Va]: Turchia, p. II, 249-285.

DONÀ GIAMBATTISTA-2 Ağustos 1684.

Bulunduğu yer: Barozzi-Berchet, [S. Va]: Turchia, p. II, 287-351.

FOSCARINI NICOLÒ- 1793.

Bulunduğu yer: S. Romanin, Storia cit., IX, 503-520; da ms. dell’Archivio Manin

MACAR KAYNAKLARI

ISTVÁN BRODARİCS: Hümanist tarihçilerden olan Brodarics, birçok kez Leh kralı I. Sigismund ve 1525’de ise Roma’da papa huzurunda elçi olarak bulunmuştur. 1526 yılında Macar kralı, onu saray katibi olarak tayin etmiştir. Brodarics bu sıfatla Mohaç Muharebesi’nde Macar Kralı II. Lajos’un maiyetinde bulunmuştur. Muharebeden sonra, ilkin Habsburg İmparatoru Ferdinand’ın yanına sığınmış, daha sonra ise Lehistan’a gitmiştir. Mohaç Meydan Muharebesi’ni Leh Kralı I. Sigismund için, Lâtince kaleme almıştır. Mohaç Muharebesi’nin anlatıldığı eser içerik açısından çok zengin olmakla beraber hadiselerin dramatik sunumu ve Macarlar için trajik olan bu hadisenin atmosferinin gerçek anlamda yansıtılmasıyla önem kazanır.

Yayın ve kaynaklar

▪ De conflictu Hungarorum cum Solymano Turcarum imperatore ad Mohach historia verissima (Macarların Mohaç’da Türkler’in İmparatoru Süleyman ile Çarpışmasının Gerçek Tarihi), Krakow, 1527.

MİKLÓS ISTVÁNFFY: Kraliyet müşavirliği ve ikinci palatinalık görevinde de bulunmuş hümanist tarih yazarı olan Istvánffy, koyu bir Habsburg taraftarı ve reformasyon karşıtı olarak bilinir. Eseri Osmanlı-Macar ilişkileri açısından son derece önemlidir. 1521’de Belgrad’ın düşmesini ve Ortaçağ Macaristan Devleti’nin çöküşüne sebep olan Mohaç Muharebesi’ni, ülkenin üçe bölünmesini ayrıntısıyla anlatır. Tarihinin odağında gücünün zirvesinde bulunan Osmanlı İmparatorluğu’nun Macaristan’daki seferleri bulunur. Kraliyet Macaristanı’nda cereyan eden kuşatmaları ve muharebeleri tasvir eder ve Osmanlı İmparatorluğu’nun vasal devleti olan Erdel prensliğinin kuruluşunu ve tarihini de anlatır. Eseri 15 yıl savaşları (1591-1606) ve Erdel Prensi István Bocskai’nin Habsburglar’a karşı ayaklanması (1604-1606) ile sona erer. Eserinin temel düşüncesi Macaristan’ın Hıristiyanlık’ın burcu (propugnaculum Christianitatis) olduğu düşüncesidir. Türkler’e karşı savaş sadece milletin ayakta kalması değil Hıristiyan Avrupanın korunması amacını da taşır.

Yayın ve kaynaklar

▪ Historiarum de rebus Ungaricis libri XXXIV, (Macarların 34 Kitapta Tarihi), Coloniae Agrippinae 1622.

▪ A magyarok történetéből, çev. László Juhász, Budapest, 1962.

GYÖRGY SZERÉMİ: Mohaç Muharebesi’nden sonra Lehistan’a gitmiş, 1541’de, Budin Osmanlı eline geçtiği sırada ise bu şehirde bulunmuş, daha sonra ünlü devlet adamı ve I. Ferdinand’ın elçisi sıfatıyla İstanbul’da elçi olarak bulunan Antal Verancsics’in teşvikiyle Erdel’de Epistola de perditione Regni Hungarorum (Macaristan’ın Çöküşüne Dair Hatırat) adlı eserini yazmıştır. Eser, 1456-1543 tarihleri arasındaki önemli hadiseleri sade bir Latince ile anlatmaktadır.

Yayın ve kaynaklar

Baskısı çok sonraları Gusztáv Wenzel tarafından yapılmıştır: Monum. Hung. Hist. Scriptores, I., Pest, 1858), László Erdélyi – László Juhász (çev.): Szerémi György: Magyarország romlásáról, Budapest, 1961. Monumenta Hungarica V. Öteki baskısı: Szerémi György: Magyarország romlásáról, Budapest, 1979, Szépirodalmi Könyvkiadó.

MEKTUPLAR: Budin beylerbeyliği görevi ifa eden paşaların özellikle Habsburg sarayıyla sürdürdükleri Macarca mektuplaşmalar, Macaristan’daki Osmanlı hakimiyeti tarihini aydınlatması bakımından önemli yer tutar. Bu mektupların bir bölümü Macaristan’da yayımlanmıştır:

Yayın ve kaynaklar

Takáts Sándor, Eckhart Ferenc, Szekfű Gyula, A budai basák magyar nyelvű levelezése, Budapest 1915.

Gusztav Bayerle, The Hungarian letters of Ali Pasha of Buda: 1604-1616, Budapest 1991.

VESİKALAR: Macaristan’daki Osmanlı hakimiyeti dönemine ait çeşitli Türkçe ve Macarca vesikaların yayımlandığı koleksiyonlar:

Yayın ve kaynaklar

Török-magyar oklevéltár: 1533-1789, der. ve çev. Karácson Imre ; szerk. Thallóczy Lajos, Krcsmárik János, Szekfû Gyula, Budapest 1914.

Fontes historiae Hungaricae aevi Turcici, Budapest 1923 (günlükler, hatıratlar, tarihi eserler).

Török-magyarköri történelmi oklevelek, I. oszt. Okmánytár I-IX. köt, Pest, 1863-1872 (I-II. köt. Okmánytár a hódoltság történetéhez Magyarországon; III-IX. köt. Török-magyar kori állam okmánytár)

JÁNOS THURÓCZY: Özellikle 15. yüzyıl Macar tarihi açısından orijinal ve önemli bir eser olan Chronica Hungarorum (Macarların kroniği) adlı tarihi kaleme amıştır. 15. yüzyıl Osmanlı-Macar iliskilerine dair en geniş bilgiler eserin üçüncü bölümünde yer almaktadır.

Yayın ve kaynaklar

▪ Chronica Hungarorum (Macarların kroniği), Augsburg 1488.

▪ Hicran Akin, XV. Yüzyıl Latince Macar Kronigi Janos Thuroczy’nin Türk Tarihi Bakımından Degeri, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi Ankara 1985.

ANTAL VERANCSİCS: Memoria rerum, quae in Hungaria a nato rege Ludovico ultimo acciderunt, qui fuit ultimi Ladislai filius adlı eseri kaleme almıştır. Antal Verancsics, Balkan’daki Sebenico’da doğdu ve Padova’da eğitim aldı. 1553’te Peç’te, 1557’te Eğri’de ve 1569’da Estergon’da Hristiyan dini lider (püşpök) makamında çalıştı. 1573’te vefat ettti. Aynı zamanda şair, tarihçi ve arkeolog idi. Tarihi bir eser yazmak istedi, ama topladığı başka eserlerden bu eserini yazamadan önce vefat etti. Topladığı eserlerden birinin adı Latince olarak: Memoria rerum, quae in Hungaria a nato rege Ludovico ultimo acciderunt, qui fuit ultimi Ladislai filius (Macaristan’da en son László kıralın oğlu, en son Lajos kıralın doğduğundan beri olmuş işlerin hatırası), ama eser Macarca olarak yazılmış. Osmanlı-Macar savaşları (Mohaç gazası) hakkında beyan eder.

Yayın ve kaynaklar

▪ Verancsics Antal összes munkái I-II, (Antal Verancsics’in bütün eserleri I-II), ed. László Szalay Pest 1857. Monumenta Hungariae Historica II. Scriptores. 3. kötet, 20-27.

GÁSPÁR HELTAI:. Szeben yanındaki Heltau (Nagydisznód) şehrinde doğdu. Ne zaman doğduğu belli değildir. 1543’te Almanya’daki Wittenberg’te okudu. 1544’te protestant papas olarak çalıştı. Krónika az magyaroknak dolgairól (Macarların işleri hakkında yazılmış kronik) adlı bir eser kaleme aldı. Ana dili Almanca olduğu halde eserini Macarca yazmıştır. Kendi basımevi vardı. Eseri kendinin vefatından sonra, 1575’te karısı tarafından yayımlandı. Eserin temel kaynak olarak Antonio Bonfini’nin (Rerum Ungaricarum decades= Macar tarihinin onılları) ve ikincil kaynak olarak István Brodarics’in eserini kullanmış olduğunu açıkça anlaşılıyor.

Yayın ve kaynaklar

JÁNOS BARANYAI DECSI:

Decs’te doğdu. Ne zaman doğduğunu bilmiyoruz, ama 1560 civarında doğduğunu tahmin edebiliriz. 1601’te Marosvásárhely’de vefat etti. Debrecen’de ve Kolozsvár’da okudu. 1587’de Wıttenberg’e gitti. 1592’de Kolozsvár’da Báthory Zsigmond’ın yanına taşındı. 1593’ten sonra Marosvásárhely’deki okulda öğretmen olarak çalıştı. Asıl adı De rebus Ungaricis olan Magyar História (Macar Tarihi) isimli eseri yazdı. 1592-98 arasında yazılmış olan bu eser Latince olarak kaleme alınmıştır. On beş yıl savaşları hakkında değerli bir eserdir.

Yayın ve kaynaklar

▪ Magyar História, yay. haz. Ferenc Toldi, Peşte 1865.

ISTVÁN MAGYARI: Müellifin ne zaman ve nerede doğduğu bilinmiyor. Sárvár’da papas olarak çalıştı. 1605’te vefat etti. Ferenc Nádasdy adlı, ama kara begi olarak meşhur olan insanın papası idi. Estegron’un 1594’teki kuşatmasına katıldı. Bir Ahlak kitabı olarak kaleme aldığı eserinde önemli tarihi bilgiler de bulunmaktadır. Müellife göre Türkler’in Macaristan’a gelmesi Macarlar’ın günahları dolayısıyla Tanrı’nın bir cezası idi.

Yayın ve kaynaklar

Az országokban való sok romlásnak okairól és azokból való megszabadulásnak módgyáról. Mostan újonnan írattatott és sok bölcs embereknek írásokból szereztetett hasznos könyvecske (Ülkelerdeki kötülüklerin sebepleri ve onlardan kultulma metotlarından… Yeniden birçok akıllı insanın yazılarından yazılmış küçük bir kitapçık) 1602.

JÁNOS SZALÁRDI:

Müellifin 1601’de doğduğu tahmin edilmektedir. 1666’ta Kolozsvár’da vefat etti. 1633’ten beri I. György Rákóczi’nin himayesinde idi. Siralmas magyar krónika (Şikayetleri Kapsayan Macar Kroniği) adlı eserinde Erdel’in 1662’ye kadarki tarihini anlatır.

Yayın ve kaynaklar

▪ Siralmas magyar krónika (Şikayetleri Kapsayan Macar Kroniği), yay. haz. Zsigmond Kemény, 1853.

PÉTER APOR:

1676’da doğdu ve 1752’de vefat etti. Nagyszombat’ta okudu. Baş işpan ve kıral kadısı idi. Katolik bir insandı. Habsburgluların adamı idi. Erdel’den Türkler’in gittiklerinden önceki ve sonraki durumlardan söz eder. Bir tarih kitabıdır ve özellikle Erdel’deki hayat hakkında önemli bilgiler ihtiva etmektedir.

Yayın ve kaynaklar

Metamorphosis Transilvaniae (Erdel’in değişmesi) 1736.

ISTVÁN SZAMOSKÖZI:

1570’te Kolozsvár’da doğdu ve 1612’de Gyulafehérvár’da vefat etti. Padova’da okudu. István Bocskay zamanında Gyulafehérvár’da arşivci ve tarihçi olarak çalıştı. Zamosius adı ile de bilinmektedir. Rerum Transylvanarum Pentades (Erdély Története) (Erdel’in Tarihi) adlı eserini 1598-99’da yazdı. Müellifin ayrıca Heb Domades (Haftalar) adlı başka bir eseri daha vardır. Bu ikinci eser 1603 yılı hadiselerini Latince olarak anlatmaktadır vebir kroniktir.

Yayın ve kaynaklar

▪ Rerum Transylvanarum Pentades (Erdély Története) (Erdel’in Tarihi), yay. haz. Szilágyi Sándor Budapeşte 1876.

MEMLÜK KAYNAKLARI

BEDREDDİN AYNÎ: 1451’de vefat eden Türk asıllı Memlük tarihçisinin Ikdü’l-cumân fî Târîhi ehli’z-Zaman isimli eseri Burcî Memlük tarihi açısından son derece önemlidir. Eserde Osmanlı tarihi ve Anadolu coğrafyası hakkında geniş malumat vardır.

Yayın ve kaynaklar

▪ Kazım Yaşar Kopraman, Aynî’nin Ikdü’l-cümân’ında XV.yy’a Ait Anadolu tarihiyle İlgili Kayıtlar, Ankara Üniversitesi, DTCF, Doktora Tezi, Ankara 1972.

▪ Kazım Yaşar Kopraman, “Ikdu'I-Cumân'da Karaman-oğullan'na Dair Kayıtlar”, Prof Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir, 1999, s.43-54.

▪ Adile Abidin, “Ayni’nin Ikdü’l-Cuman Fi Tarihi Ehlizeman Adlı tarihinde Osmanlılara Ait Verilen Malumatın Tedkiki”, Tarih Semineri Dergisi, II (İstanbul 1938), s. 109-215.

▪ Ali Osman Koçkuzu, “Aynî, Bedreddin”, DİA, IV, 271-272.

▪ Marcais, “Aynî”, İA, II, 70-72.

İBN ARABŞAH (Ö.1450): Türkçe ve Farsça’yı da bilen İbn Arabşah, bir müddet Edirne’de Osmanlı hizmetinde bulunduğundan eserlerinde Osmanlılar’la ilgili gözlemlerine dayanarak verdiği bilgiler vardır. Timur’un bölgedeki faaliyetlerinden bahseden Acâibü’l-makdûr fî nevâibi Teymûr adlı eserde Timur’la mücadele eden Yıldırım Bayezid hakkında bilgiler verilmektedir.

Yayın ve kaynaklar

▪ Acâibü’l-makdûr fî nevâibi Teymûr, neşr.Ahmed Fâyiz Nufûsî, Beyrut 1986.

▪ Abdulkadir Yuvalı, “İbn Arabşah, Şehabeddin”, DİA, XIX, 314-315.