Erhan afyoncu

Erhan Afyoncu

TANZİMAT ÖNCESİ

OSMANLI TARİHİ

ARAŞTIRMA REHBERİ

ERHAN AFYONCU

Tarihi ve okumayı sevdiren rahmetli babam

Bekir Afyoncu’ya

ve yıllarca yükümü tek başına çeken annem

Şenel Afyoncu’ya

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ

BİRİNCİ BÖLÜM

OSMANLI TARİHİNİN YERLİ KAYNAKLARI

KRONİKLER

Osmanlı Tarihçiliğinin Doğuşu ve İlk Eserler

Osmanlı Tarihçiliğinin Yükselişi

Resmi Tarih Yazıcılığı

Özel Tarihler, Gazavatnâmeler ve Fetihnâmeler

Yemen Tarihleri

İran Savaşları

Mısır Tarihleri

Kırım Hanları’nın Tarihi

Bosna Tarihleri

Ruznâmeler ve Ruzmerreler

Sefaretnâmeler

Islahatnâmeler (Islahat Risaleleri)

XVII. Yüzyıl Islahatnâmeleri

XVIII. Yüzyıl Islahatnâmeleri

Nizâm-ı Cedid Layihaları

Kanunnameler ve Devlet Teşkilatına Ait Eserler

Teşrifat Eserleri

Biyografi Eserleri

Ulema biyografileri

Şeyhülislâm biyografileri

Veziriazam biyografileri

Kaptan-ı derya biyografileri

Değişik Konularda Biyografiler

Surnâmeler

Tezkireler

Vefeyâtlar

Esaretnameler

Münşeat Mecmuaları

İKİNCİ BÖLÜM

OSMANLI TARİHİNİN YABANCI KAYNAKLARI

Alman/Avusturyalı Seyyahlar/Elçiler

Bizans kaynakları

Bulgar kaynakları

Danimarkalı Seyyahlar/Elçiler

Fransız Seyyahlar/Elçiler

Hollandalı Seyyahlar/Elçiler

İngiliz Seyyahlar/Elçiler

İsveçli Seyyahlar/Elçiler

İspanyol Seyyahlar/Elçiler

İtalyan Seyyahlar/Elçiler

Macar kaynakları

Memlük kaynakları

Rus Seyyahlar/Elçiler

Safevi kaynakları

Slav kaynakları

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ARAŞTIRMA ESERLERİ

Osman Gazi Dönemi (1302-1326)

Orhan Gazi Dönemi (1326-1362)

I. Murad Dönemi (1362-1389)

I. Bayezid Dönemi (1389-1402)

I. Mehmed Dönemi (1413-1421)

II. Murad Dönemi (1421-1444/1446-1451)

II. Mehmed Dönemi (1444-1446/1451-1481)

II. Bayezid Dönemi (1481-1512)

I. Selim Dönemi (1512-1520)

I. Süleyman Dönemi (1520-1566)

II. Selim Dönemi (1566-1574)

III. Murad Dönemi (1574-1595)

III. Mehmed Dönemi (1595-1603)

I. Ahmed Dönemi (1603-1617)

I. Mustafa Dönemi (1617-1618, 1622-1623)

II. Osman Dönemi (1618-1622)

IV. Murad Dönemi (1623-1640)

Sultan İbrahim Dönemi (1640-1648)

IV. Mehmed Dönemi (1648-1687)

II. Süleyman Dönemi (1687-1691)

II. Ahmed Dönemi (1691-1695)

II. Mustafa Dönemi (1695-1703)

III. Ahmed Dönemi (1703-1730)

I. Mahmud Dönemi (1730-1754)

III. Osman Dönemi (1754-1757)

III. Mustafa Dönemi (1757-1774)

I. Abdülhamid Dönemi (1774-1789)

III. Selim Dönemi (1789-1807)

IV. Mustafa Dönemi (1807-1808)

II. Mahmud Dönemi (1808-1839)

EK BİBLİYOGRAFYA

Modern Dünyanın Oluşmasında Osmanlı’nın Rolü

Avrupa’da Türk İmajı

Şehzadeler ve Kardeş Katli

Osmanlı Sefer Lojistiği

Osmanlı İmparatorluğu’nda Gayrimüslimler

Türkmen Aşiretleri

Kapitülasyonlar

ÖNSÖZ

Türkiye’de sosyal bilimler alanında araştırmacıların en fazla ihtiyacını duydukları şey el kitaplarıdır. Bir bilim adamı için olmazsa olmaz araştırma sırasında kendi bilim dalını kavramları, ana kaynakları ve o zamana kadar yapılmış araştırmalara hemen ulaşabilmesi gerekir. Ancak tarihte şimdiye kadar bu tip kitaplar yazılmamıştır. Bu yüzden de araştırmaya başlayanların donanımları oldukça zayıf kalmakta ve dünyayı yeniden keşfederek zaman harcamaktadırlar. Ayrıca farkında olunmadan aynı konu üzerinde birçok tez yapılmıştır.

“Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi” bahsettiğimiz eksiklikleri gidermek ve Osmanlı tarihinde aynı araştırmanın bir daha yapılmasının önlenmesine yardımcı olmak için yazıldı. Eserimizin Osmanlı siyasi tarihi üzerinde araştırma yapmak isteyenler için vazgeçilmez bir el kitabı olacağını düşünüyoruz. Çalışmanın yoğunluğu dolayısıyla bu kitaba Osmanlı Arşiv belgeleriyle ilgili bir bölüm konamamış, araştırma rehberi sadece kitaplarla sınırlı tutulmuştur.

Kitabın birinci bölümünde Osmanlı tarihinin ana kaynakları olan kronikler, şehnâmeler, gazavatnâmeler, fetihnâmeler, sefaretnâmeler, ıslahatnâmeler, surnâmeler, vefeyatlar ve biyografi kitapları anahatlarıyla verilmiştir. Bu konuda yaptığımızteferruatlı bir araştırmayı ise önümüzdeki yıl çıkarmayı umuyoruz. Babinger’den sonra Osmanlı tarihçiliği konusunda genel bir kitap yazılmadığı için bu saha oldukça boştur. Zaten Osmanlı kronikleriyle ilgili araştırmalara baktığımızda farkında olunmadan aynı tarihlerin birçok kişi tarafından tez yapıldığını görüyoruz.

İkinci bölümde Osmanlı İmparatorluğu için Türk tarihleri kadar önemli olan yabancı kaynaklardan (Arap, Bizans, Bulgar, İran, İtalyan, Fransız, İngiliz, Alman, Macar, Slav ve Sırp) bahsedilmiştir. Bu saha birkaç araştırmacı istisna tutulursa ülkemizde tamamıyla ihmal edilmiştir. Çoğu araştırmacı bir Bizans veya Macar kaynağını adından doktorasından yıllar sonra haberdar olmakta, bazı araştırmacılar ise emekli olduktan sonra bile Osmanlı tarihinin yabancı kaynaklarını öğrenememektedirler. Osmanlı tarihinin yabancı kaynaklarını eksiksiz verebilmek altından kalkılabilecek bir iş değildir. Buna rağmen yukarda saydığımız eksikliklere kısmen engel olabilmek için bu bölümü birçok meslektaşımdan yardım alarak bu esere koydum. Bu bölümün bazı kısımlarında Osmanlı tarihiyle ilgili kaynakların yüzde beşinden bile bahsetmediğimizin de farkındayız. Ancak elde hiçbirşeyin olmamasından dolayı bu kadar az bilgi bile oldukça faydalı olacak diye düşünüyoruz. Bu yüzden şu kaynağı bilmiyor, görmemiş gibi tenkitlerin olacağını da bilmemize rağmen aldırış etmeden bu bölümü kitabıma koydum.

Kitabın üçüncü bölümü Osmanlı İmparatorluğu’nun kuruluşundan Tanzimat’a kadar olan süreyle ilgili yapılmış araştırmaları ihtiva ediyor. Fakülte öğrencilik yıllarımda elime geçen Stanford Shaw’ın “Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye” isimli kitabının sonunda bulunan bibliyografya bu sahadaki bilgilerimin artmasına oldukça yardımcı olmuştu. Shaw’ın eserinin verdiği ilhamla Osmanlı tarihiyle ilgili geniş bir bibliyografya hazırlayıp, bildiklerimi meslektaşlarımla paylaşmak istiyordum. Bu bölümle bunu gerçekleştirdim. Bu bölümün sonuna Osmanlı siyasi tarihinin dışında kapitülasyonlar, Türkmen aşiretleri gibi bazı özel ve önemli konulara ait ek bir bibliyografya da ilave ettim.

Bir Osmanlı tarihi araştırmacısı artık ihtiyaç duyacağı bilgilere bu eser vasıtasıyla daha rahat ulaşabilecek. Kitabımızdaki eksiklikler ise elden geldiği ölçüde önümüzdeki baskılarda giderilmeye çalışacak. Biz de bunu amaçladık ve yıllardan beri bu sahadaki araştırmalarımızı kitaplaştırdık. Eğer önümüzdeki yıllarda da araştırmamızı genişletsek daha iyi bir eser ortaya çıkabilirdi. Osmanlı tarihi araştırmacılığının birçok eksiğinin bulunduğu günümüzde önemli olan çok iyi değil, iyi bir araştırma ortaya koyabilmektir.

Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi’ni hazırlarken birçok meslektaşımdan yardım gördüm. En başta Uğur Demir, Ahmet Önal ve Fatih Gürcan geliyor. Eğer onlar olmasaydı bu kadar iyi bir araştırmayı çıkaramazdım. Yine kitabı hazırlarken yardımlarını gördüğüm değerli dost ve meslektaşlarım Mustafa Daş, Erdal Çoban, Erica Hanz, Tufan Gündüz, Cengiz Tomar, Birol Ülker, Ayşe Kayapınar, Levent Kayapınar, Bülent Arı, Hacer Topaktaş, Özet Tok, Mesut Aydıner, Recep Ahıshalı ve eşim Fatma Afyoncu ile yayıncım Mustafa karagüllüoğlu ve eserin mizanpajını yapan Burhan Maden’e teşekkürü bir borç bilirim.

Erhan Afyoncu

Kasım 2006-Kozyatağı