EtkiLİ ve güzel konuşma ders notlar

Mustafa Kemal ATATÜRK

Söz Noktaları Nelerdir?
Durağın öbür adı da söz noktalarıdır. Üç tür durak bulunmaktadır.
Kısa Süreli Duraklar Nelerdir?
Kısa süreli duraklarda soluk alınmaz ya da çok hafiften alınır. Kısa süreli duraklar;
- Hitaplardan sonra,
- Çok kısa cümlelerden sonra,
- Biçimce bağlı cümleciklerden sonra,
- Kısa ara sözlerin başında ve sonunda,
- Uzun cümlelerde, öznelerden sonra,
- Eş görevli söz öbeklerinin sıralanışından sonra,
- Ünlem ve ünlem görevli öğelerden sonra,
- Ki’li ve diğer yan cümleciklerden sonra,
- Cümle başı bağlaçlarından sonra,
- Sıralı cümlelerin cümleciklerinden sonra,
- Soluğunuzun yetişemeyeceğini anladığınız yerlerde,
- Uzun cümlelerin ortalarında yapılır.
Normal Duraklar Nelerdir?
Normal duraklarda soluk verdikten sonra söze başlamadan önce uygun bir biçimde soluk alınır daha sonra söze başlanır. Normal süreli duraklar;
- Cümle bittikten sonra,
- Üst üste iki nokta işaretinden sonra,
- Noktalı virgül işaretinden sonra,
- Anlamca bağlı cümlecikler arasında,
- “Ve” bağlacından sonra,
- Karşıt duygu ve düşünceleri yansıtan söz dizinleri arasında,
- Uzun arasözlerden önce ve sonra,
- Diyaloglar arasında,
- Sorular ve yanıtlar arasında,
- Uzun olan bağlı ve sıralı cümlecikler arasında yapılır.
Uzun Süreli Duraklar Nelerdir?
Uzun süreli duraklar, soluk alma ve vermenin birkaç kere yinelenebileceği yerlerdir. Uzun süreli duraklar;
- Konuşma metinlerinde bölümler arasında,
- Anlamlı susuşların gerektiği yerlerde,
- Paragraflar arasında,
- Dize kümeleri arasında yapılır.
Solunuma göre durak yerleri
Söz söylemeye başlamadan önce iyi bir soluk alıp verme yöntemine ulaşmak gerekir. Sesi dinleyicilere ulaştıran soluktur. Soluk zayıf olursa ses de zayıf olur. Soluğun çıkışı çok bol olursa hem bir fayda sağlamaz hem de konuşanı çabuk yorar. Soluk alıp verme düzensiz ise “söz akımı” da kesik kesik, duraklamalarla anlamsız, sıkıcı olmaktadır.
Solunum, söylenen bir parçanın durak yerlerini işaret eder ve söz söyleyenin yorulmasına engel olur.
Bunun için söz dizimi bakımından ne zaman soluk alıp vermek gerektiğini belirlemeye çalışınız.
Aşağıdaki soluk alma yerlerini (*) bu işaretle gösteriniz.
- Okunan bir parçanın her bölümü arasında, noktalardan sonra, satır başlarında:
Örnek: Ben öyle şeye hiçbir zaman razı olmam. (*) Kendinden daha büyüklerle hısım olmanın can sıkıcı mahzurları olur.
- Bir yazının içerisinde başka bir metin daha olursa bu ikinci metinden önce ya da sonra:
Örnek: Naci Bey elindeki telgrafta şu tümceyi okudu: “Kızınız hasta, hemen geliniz.”(*) Gözleri yaşla doldu, bir sandalyeye çöktü.
- Soru ile yanıt arasında:
Örnek: _Söyle, niçin geldin? (*)
_Seninle anlaşmak için.
- Bir noktadan sonra:
Örnek: Beni istemediğim biriyle evlenmek azabından kurtarın. (*)
Üstümdeki babalık nüfuzunuzu kullanıp dünyayı bana zehir etmeyin. (*)
Bununla birlikte kısa tümceli bir parçada nokta, hiçbir zaman soluk almayı gerektirmez. “Söz noktalaması” hafif bir durakla geçiştirilir. Cümle içindeki hitaplardan sonra da böyle yapılır.
Örnek: Hüseyin, (*) sana verdiğim kitabı aldın mı?
- “Ve” bağlacı nokta yerini tuttuğu ve onu izleyen ibarenin kuvvetini arttırdığı zaman bu “ve” den önce:
Örnek: Osmanlı idaresi Sevr Antlaşması’nı imzaladı (*) ve işte o zaman Türk isyan etti.
- Bir tümcenin başına rastlayan “hâlbuki gerçekte, bana kalırsa, bana gelince, kısacası, o hâlde, öyleyse, zaten” gibi kelimelerden sonra:
Örnek: Bana gelince (*) bu meselede benim hiçbir suçum yoktur.
- Önemli bir olayın söylenmesinden önce ve sonra:
Örnek: Size bu üzücü haberi vermeye dilim varmıyor. (*) Oğlunuzu kaybettiniz.
(*) Başınız sağ olsun!
- Uzun cümlelerde özneden sonra:
Örnek: İnsanlar (*) yalnız birbirleriyle güzel geçinmek ve anlaşmak şartıyla mutlu olabilirler.
- Eş görevli kelimelerin başında ya da arasında:
Örnek: Öyle bir genç ki (*) etkin, terbiyeli, yakışıklı, zengin…
- Aynı cümlede karşıtlık varsa bu karşıtlığı meydana çıkarmak için önce ya da sonra:
Örnek: Doğduğunda diğerleri sevindi (*) sen ağladın. Ölürken hayatta çektiklerinden kurtulduğun için sen sevindin (*) diğerleri ağladı.
- Parantez ya da iki virgül arasındaki ara tümcelerden önce ve sonra:
Örnek: Bu kız (*) bunu daima ve her yerde iddia ederim (*) tamamen masumdur.
Duraklama egzersizleri
- İstiklal Marşı üzerindeki kısa, normal ve uzun durakları belirtiniz. Daha sonra
İstiklal Marşı’nı bunlara dikkat ederek baştan sona okuyunuz.
Aşağıdaki parçayı duraklama yerlerine dikkat ederek okuyunuz. Nerelerde ve niçin duraklama yaptığınızı belirtiniz. Önce ciğerden aldığınız nefesle daha sonra da diyafram nefesiyle okumayı deneyiniz. Hangisinde daha rahat okuyabildiğinizi söyleyiniz.