Fat1ma bint alâeddin es-semerkandiyye

FÂTIMA BİNT KAYS

Fâtıma bint Kays b. Hâlid el-Kureşiyye (ö. 54/674 [?]) Boşanması fıkhî hükümlere konu olan kadın sahâbî.

Babası Kays Fihroğulları'ndan, annesi Ümeyye bint Rebîa ise Kinâneoğullarfn-dandır. Fâtıma Medine'ye hicret eden ilk kadın sahâbîler arasında yer aldı. Koca­sı Ebü Amr b. Hafs b. Mugire onu Hz. Ali ile birlikte çıktığı Yemen seyahati sı­rasında boşadı ve bu kararını Ayyaş b. Ebû Rebîa vasıtasıyla kendisine bildirdi. Bu arada bir miktar da yiyecek gönder­di. Ancak Fâtıma onun gönderdiği yiye­ceği kabul etmeyerek evinde oturmak istedi ve kendisinden nafaka talebinde bulundu. Kocasının ailesi buna karşı çı­kınca durumu Hz. Peygamber'e bildirdi. Boşanmış bir kadının kocasından nafa­ka almaya ve onun evinde oturmaya hak­kı olmadığını söyleyen Resûl-i Ekrem, ona iddetini geçirmesi için önce Üm­mü Serîk'in evinde kalmasını tavsiye et­mişken daha sonra orada rahat edeme­yeceğini düşünerek amcazadesi Abdul­lah b. Ümmü Mektûm'un evinde iddeti-ni tamamlamasını, süre dolunca da ken­disine haber vermesini, zira onu kendi­sinin evlendireceğini söyledi. Fâtıma Hz. Peygamber'in bu sözünden kendisiyle evleneceği anlamını çıkardı. İddetini ta­mamlayınca Muâviye b. Ebû Süfyân ve Ebû Cehm Âmir b. Huzeyfe (yahut Abdur­rahman b. Avf] onunla evlenmek istediler. Fâtıma durumu Hz. Peygamber'e bil­dirince Resûl-i Ekrem Muâviye'nin yok­sul olduğunu, Ebû Cehm'in de kadınlara karşı sert davrandığını söyleyerek Üsâ-me b. Zeyd ile evlenmesini tavsiye etti: o da Üsâme ile evlendi.

Bu olay birtakım fıkhî ictihadlara ve İtirazlara yol açmış, Fatma'nın iddet sı­rasında kocasından nafaka alamadığını ve onun evinde oturamadığını göz önü­ne alan bazı âlimler bu yönde, bazıları da aksi yönde fetva vermiştir. Hz. Ömer ve Hz. Âişe Fatma'nın bu konudaki ri­vayetine karşı çıkmış, hatta Hz. Ömer doğru söyleyip söylemediği bilinmeyen bir kadının rivayetine bakarak Allah'ın kitabını ve resulünün sünnetini terke-demeyeceğini belirtmiş, bazı kimseler onun bu tavrından ashabın birbirini ya­lanladığı mânasını bile çıkarmıştır.¹⁶

Hz. Ömer'in öldürülmesi sırasında şû­ra meçlisi kendi evinde toplanan ve da­ha sonra Medine'den ayrıldığı kaydedi­len Fâtıma. Muâviye'nin Küfe valisi olan kardeşi Dahhâk b. Kays'ın (674-678) ya­nına gitmiş ve bir süre sonra orada ve­fat etmiştir.

Fâtıma bint Kays Hz. Peygamber'den otuz dört hadis nakletmiş, bunlardan biri hem Şahîh-i Buhârîhem de Şahîh-i Müslim'de, ayrıca üçü Şahîh-i Müslim'­de yer almıştır. Kendisinden hadis riva­yet edenler arasında Şa'bî, Kasım b. Mu­hammed b. Ebû Bekir, Saîd b. Müsey-yeb, Urve b. Zübeyr ve Süleyman b. Ye-sâr gibi meşhur muhaddisler bulunmak­tadır. Hz. Âişe ile Ümmü Seleme de on­dan hadis nakletmişlerdir. Fatma'nın ri­vayetleri başta Kütüb-i Sitte olmak üze­re bütün meşhur hadis kitaplarında yer almıştır.

Bibliyografya :

Müsned, VI. 373-374, 411-418; Müslim. "Ta­lâk", 36-54, "Fiten", 119-120; İbn Sa'd, et-Ta­bakât, VIII, 273-275; Taberî. Târih (Ebü'1-Fazl), IV, 234; Hâkim, el-Müstedrek, IV, 55-56; İbn Mencûye, RicSlü Sahihi Müslim. II, 419; İbn Abdülber, el-İstî'âb, IV, 383; İbniT l-Esîr, Üsdul-ğâbe (Bennâ), VII, 230; Mizzî. Tuhfetü'l-eşraf bi-ma'rifeti'l-etrâf¹⁷, Haydarâbâd 1401/1981, XII. 461-471; Ze­hebî. A'tâmü'n-nübelâ*, II, 319; İbn Hacer. el-İşâbe, IV, 384; a.mlf.. Tehzîbü't-Tehzîb, XII, 443-444; Ahmed Emîn, Fecrü'l-İslâm, Kahire 1965, s. 216-217; Kehhâle. A'iâmun-nisâ3, IV, 92-93; Zirikli. el-A'lâm (Fethullah). V, 131-132; Mustafa es-Sibâî. es-Sünne oe mekânetühâ fi't teşri'n-İslâmî. Beyrut 1398/1978, s. 264-266.

FÂTIMA BİNT SA'DEL-HAYR

Ümmü Abdilkerîm Fâtıma bint Sa'dİ'1-Hayr b. Muhammed el-Ensâriyye (ö. 600/1203) Muhaddis.

522'cle (1128) İsfahan'da doğdu. Bah­reyn'de doğduğu, daha sonra babasının onu İsfahan'a götürdüğü de söylenmek­tedir¹⁸. Babası Ebü'l-Ha-san Sa'dü'1-Hayr hem tacir hem de mu-haddisti. Bu sebeple Fâtıma çok küçük yaşta hadis muhitiyle tanıştı ve İsfa­han'ın hadis alanında tanınmış isimle­rinden Fâtıma bint Abdullah el-Cûzdâ-niyye Taberânî'nin el-Muccemü'l-ke-Mr'ini okuttuğu sırada babasıyla birlik­te onun meclisinde bulundu. Daha son­ra babası onu Bağdat'a götürerek Hibe-tullah b. Husayn'ın vefatından az önce kendisinden hadis dinlemesini temin et­ti. Orada yine hayatlarının son dönem­lerini yaşayan Ebû Gâlib b. Bennâ'dan ve Zahir b. Tâhir'den hadis tahsil etti. Diğer hocaları arasında babası ve Ebû Mansûr el-Kazzâz diye tanınan Târîhu Bağdâd'm râvisi Abdurrahman b. Mu­hammed eş-Şeybânî, dil ve lügat âlimi İbnü'l-Cevâlîk! ve daha başkaları yer al­maktadır.

Fâtıma, İbn Nüceyye diye bilinen dev­rin tanınmış vaizi, fakih ve müfessiri Zey-nüddin Ebü'l-Hasan Ali b. İbrahim b. Ne-câ ile evlenerek Mısır'a gitti. İbn Nücey­ye, kendisinden Ziyâeddin el-Makdisî ve Münzirî gibi hadis hafızlarının rivayette bulunduğu, Selâhaddîn-i Eyyûbî'nin ve oğlu el-Melikü'1-Azîz'in itibar ettiği bir âlimdi. Bu sebeple son derece müreffeh bir hayat yaşadılar. Fâtıma önceleri Dı-maşk'ta, daha sonra Mısır'da hadis ri­vayet etti. Kendisinden hadis hafızı Ebû

Mûsâ Abdullah b. Abdülganî el-Cemmâîlî el-Makdisî. hafız Ziyâeddin el-Makdisî, İskenderiyeli muhaddis Abdurrahman b. Mukarreb. Hatîbü Merdâ diye bilinen fa­kih ve muhaddis Muhammed b. İsmail b. Ahmed el-Makdisî gibi âlimler doğru­dan. Münzirî de icazet yoluyla rivayette bulundular. Ondan icazetle en son riva­yette bulunan kimse Zehebî'nin hocası Ahmed b. Ebü'l-Hayr Selâme'dir. Bazı kaynaklarda Fâtıma'nın fakih olduğu da kaydedilmektedir.

Fâtıma bint Sa'd 8 Rebîülevvel 600'de¹⁹ Mısır'da vefat etti.

Bibliyografya:

İbnü'd-Dübeysî, el-Muhtasarü'l-muhtâc Hey-hi min Târthi İbni'd-Dübeyst²⁰, Bağdad 1397/1977, ili, 269; İbnÛI-Eb-bâr, Tekmile²¹. Madrid 1887-89, 11, 747, nr. 2124; İbnü's-Sâbûnî. Tekmİletü İk­mâli'I-İkmal, Beyrut 1406/1986, s. 95, 225, 253, 327; Zehebî. Ac lâmun-nübelâ', XXI, 412-413; a.mlf., Tezkiretü't-huffâz, IV, 1369; İbnü'l-İmâd, Şezerât, IV, 347; Ziriklî. el-A'lâm (Fethullahl, V. 131; Kehhâle. A'lSmü'n-nisâ, IV. 59-60.