Dünya təsərrüfatının ikinci mərhələsi dünya sosialist təsərrüfatının meydana gəlməsi olmuşdur. Bunun bünövrəsi 1917-ci ildə bolşeviklərin iqtisadi cəhətdən geridə qalmış Rusiyada hakimiyyəti zorla ələ keçirmələri nəticəsində dünyada qüvvələr nisbətinin dəyişməsi və keçmiş Sovet Ittifaqının güclü hərbi və iqtisadi qüvvəyə çevrilməsi ilə qoyulmuşdur. Ikinci dünya müharibəsinin gedişində isə bir sıra ölkələrdə yaranmış obyektiv və subyektiv amillərdən istifadə edən "mütərəqqi" qüvvələr hakimiyyətə gəldikdən sonra, onlar da Çar Rusiyasının yolu ilə getmiş və beləliklə də "dünya sosialist təsərrüfatı" meydana gəlmişdir. Lakin möhkəm təməl üzərində qurulmamış bu "dünya təsərrüfatı" uzun müddət yaşaya bilməmiş və 1990-cı illərin əvvəllərində tarix meydanında nüfuzdan düşüb dağılmışdır.
Buradan aydın olur ki, dünya kapitalist təsərrüfatı hazırda yeganə hakim təsərrüfatdır, ümumdünya təsərrüfatı onun bazasında formalaşır və inkişaf edir. Bu, onunla izah edilir ki, dünyanın bütün ölkələri az və ya çox dərəcədə beynəlxalq əmək bölgüsünə (BƏB) daxildirlər və müasir ETI-nin təsiri ilə onun daha da dərinləşməsi iqtisadi əlaqələrin genişlənməsini sürətləndirir. Hər bir ölkənin iqtisadi mübadilədə iştirak etməsi isə ona öz tələbatını daha tam və az xərclə ödəməyə imkan verir. Və bu əsas üzərində BƏB-in bütün iştirakçılarında qarşılıqlı əlaqələrin inkişaf etdiril-məsinə və deməli, iqtisadi əməkdaşlığa maraq yaradır. Bəs, beynəlxalq əmək bölgüsü nədir?
Beynəlxalq əmək bölgüsü, əmək bölgüsünün ən yük-sək formasıdır. BƏB dedikdə, ayrı-ayrı ölkələrin müəyyən məhsul növlərinin istehsalı sahəsində ixtisaslaşmaları və həmin məhsulları öz aralarında mübadilə etmələri nəzərdə tutulur. BƏB ilk dəfə XX əsrin əvvəllərində beynəlxalq kapitalist əmək bölgüsü formasında meydana gəlmişdir.
BƏB-in əsasını dünya bazarı və ölkələr arasındakı iqtisadi münasibətlərin digər formaları təşkil edir. Onun inkişaf etməsinin əsas səbəbi isə bütün bəşəriyyət üçün ümumi olan elmi-texniki tərəqqinin qanunauyğunluqlarıdır. Başqa sözlə, dünya birliyinə daxil olan ölkələr öz aralarında elmi-texniki, ən yeni məhsul növləri istehsalı, elmi-tədqiqatların və konstruktor işlərinin nəticələrinin mübadiləsi sahəsində əməkdaşlıq etməyə maraqlıdırlar. Müasir dövrdə nəinki istehsal dairəsində, həmçinin elmi fəaliyyət sahəsində də əmək bölgüsünün zəruriliyi meydana çıxır. BƏB-ə coğrafi amillər, ayrı-ayrı regionlarda bu və ya digər təbii ehtiyatla-rın olması da təsir göstərir. Müasir şəraitdə ən kəskin vaxt-larda bir-birinə elektrik enerjisi verməklə energetika ehtiyatlarından, habelə dəniz və okeanların sərvətindən səmərəli istifadə etmək sahəsində də ölkələrin öz aralarında iqtisadi əməkdaşlığa girmələri imkanları meydana gəlmişdir.
Dostları ilə paylaş: |