Fiillerin nesne ve öznelerine göre gösterdikleri duruma çatı denir
Yüklə 42,79 Kb.
|
|
FİİLDE ÇATI-1 Fiillerin nesne ve öznelerine göre gösterdikleri duruma çatı denir. Fiil çatısı, fiil cümlelerinde incelenir, isim cümlelerinde çatı aranmaz.
• Nesne alabilenn fillerdir. Fiile “ne, neyi, kimi” sorularına cevap verir. - Belirtili Nesne Çocuk, camı kırdı. (Neyi? Kimi?) nesne geçişli - Belirtisiz Nesne İşçiler, asfalt döktü. (Ne?) nesne geçişli • İş bildirir: al-, ver-, kır-, yaz-, iç-, as-, oku.... • Nesne almayıp , nesne ifadesi taşıyan filler de geçişlidir. Bugün bunlardan çokça satın alsın. Geçişli
alsın: fiil Neyi alsın?” (Onu): nesne Çatı: geçişli 2) Geçişsiz Fiil: • Nesne almayan ve nesne ifadesi taşımayan fiillerdir. • Durum ve oluş bildirir. Arkadaşıyla parkta yürüyor. Geçişsiz
Çiçekler epey uzamış. Özne geçişsiz * Yürümek, koşmak, gitmek, gelmek, gülmek, ölmek, doğmak, bakmak, uyumak, uzanmak vs. durum bildirir. * Uzamak, kokuşmak, büyümek, olgunlaşmak, bronzlaşmak, kırmızılaşmak vs. oluş bildirir. Not: Durum ve oluş bildiren fiiller geçişsizdir Yemek hemen pişti. Özne geçişsiz. 3) Oldurgan Filler: (Geçişsiz fiil + “-r, -t, -tır” = Oldurgan) Geçişli Geçişsiz fiillerin (-r , -t , -tır ) ekleriyle geçişli yapıldığı fiillerdir. Yemeği pişirdi. Çocukları uyuttu. Öğrencileri koş - tur - du. geçişsiz + g.li = oldurgan
Kitapları oku-t-tuk. Soruları yaz - dır - ıyor. geçişli+g.li = ettirgen SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisi çatı bakımından farklıdır? A) Öğrenciler sizleri niçin tanımıyor? B) Tren Erzurum’a yirmi saatte gitti. C) Biberler tavada iyice kızardı. D) Güze doğru meyvalar iyice olgunlaştı. E) Çocuğun boyu sonunda uzadı. CEVAP: A’da geçişli, B C D E’de geçişsizdir. Cevap: A
Aşağıdakilerden hangisinde yüklem geçişli olduğu halde nesne kullanılmamıştır? A) Arkadaşımla akşama kadar okuduk. B) Seni, sesini duymayı çok özledik. C) Her gün ders çalışmak istiyordu. D) Bu boyalar, duvarın rengini açmış. E) Onu sen de iyi tanırsın. CEVAP:
A’da “okuduk” derken, okunan muhakkak bir nesne vardır; ama söylenmemiş. Cevap: A
1) Etken Fiil: Yüklem durumundaki fiilin bildirdiği işi, öznenin kendisi yapıyorsa fiil etkendir. Çocuklar top oynuyordu. (Etken, geçişsiz fiil.) Gelecek yıl yurt dışına çıkacağız. Kim çıkacak? (Biz: gerçek özne) Kar lapa lapa yağıyor. fiil
Kar: Gerçek özne) 2) Edilgen Fiil: Yüklemin bildirdiği iş başkası tarafından yapılıyor, özne bu işten etkileniyorsa fiil edilgendir. • “ -n, -l” eklerini alır. • Başkası tarafından yapılma anlamı taşır. • Özne, sözde öznedir. (Nesnenin özneymiş gibi gösterilmesi.) Top oynandı. Cam kırıldı. Bulaşık yıkandı. Not: Edilgen fiiller, “Kim tarafından?” sorusuna, “Başkası tarafından” cevabını verir. • Öznesi olmayan fiiller de edilgen, geçişsizdir. Okula bu yoldan gidilir. Edilgen, Geçişsiz. Her habere sevinilmez. Edilgen, Geçişsiz.
• -n, -l eklerini alır. • Kendi kendine olma anlamını taşır. • Özne, gerçek öznedir. • Özne, işi kendi üzerinde yapar veya kendi etkilenir.
cümlesinde süslenme işini öznenin kendi üzerinde yaptığı bellidir. Dolayısıyla fiil dönüşlüdür. Ahmet, yıkandı; giyindi, süslendi. dönüşlü Çocuk konuştukça açıldı. Dönüşlü Kutunun kapağı açıldı. Edilgen Hava gittikçe açıldı. Dönüşlü Gelin arabası süslendi. edilgen • Tabiat olaylarını anlatan “–n, -l” eklerini alan kelimeler de dönüşlüdür. Yapraklar döküldü. Sular çekildi. Sinemada yerlerimiz ayrıldı. (Edilgen) Bugün Denizli’den ayrıldık. (Dönüşlü) SORU: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil çatısı bakımdan farklıdır? A) Millet, sokağa döküldü. B) Ağacın yaprakları döküldü. C) Çöpler sokağa dökülsün. D) Kanaryanın tüyleri döküldü. E) Adamın saçları epey dökülmüş
Bu tip sorularda fiillerin hepsi “-n,-l” eklerini aldıysa edilgen – dönüşlü farkı, hiç ek almadıysa geçişli – geçişsiz farkı sorulmuştur. Bu soruda çöpler başkası tarafından döküleceği için edilgen, diğerleri ise kendi kendine olma anlamı taşıdığı için dönüşlü fiildir. Cevap: C
• İki özellik gösterir: Eylem iki özneyle karşı karşıya yapılıyorsa “karşılıklılık”, toplu yapılıyorsa “birliktelik” bildirir. Karşılıklılık Onunla uzun süre mektuplaştık. Birliktelik Çocuklar sahada koşuştular. • Birliktelik bildiren fiillerin özneleri tekil olursa işteşlik anlamı kaybolur. Çocuk bir oraya bir buraya koşuştu. İşteş değil. Gemiler yaklaştı. Gemi yaklaştı. Bu işi yapmaya birlikte karar verdik. -ş ile bitmemiş işteş değil. KPSS 2004 SORU:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde eylemin, karşılıklı olarak yapılması söz konusudur? A) Bahar aylarında buraları daha da güzelleşir. B) Yan masada bir grup genç tartışıyordu. C) Annemin saçları genç yaşta beyazlaştı. D) Sonucu öğrenince birden durgunlaştı. E) Birden güneşe çıkınca gözleri kamaştı. ÇÖZÜM: B seçeneğinde “tartışmak” fiilinin, öznelerinin işi karşılıklı yaptığı işteş bir fiil olduğunu görüyoruz. Cevap: B
Aşağıdaki cümlelerin hangisi özne yüklem ilişkisi yönüyle farklıdır? A) Halı Kayseri’de dokunmuş. B) Tüm vitrin güzelce süslendi. C) Yerler daha yeni siliniyor. D) Bulaşıklar iyi temizlenmemiş. E) Kardeşim yatmadan önce yıkandı. CEVAP:
A, B, C, D’de “başkası tarafından yapılma” anlamı olduğu için edilgen; E’de “kendi kendine yapılma” anlamı olduğu için dönüşlü fiildir. Cevap: E
KONU TESTİ (FİİL ÇATISI) 1. Nesne alıp almadıklarına göre fiiller ikiye ayrılır: Neyi, ne ve kimi sorularına cevap veren fiiller geçişli, bu sorulara cevap vermeyenler geçişsizdir. Buna göre aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi geçişli bir fiildir?
B) Ruhumla karşı karşıya kaldım o ret günü. C) Uyudu rüyam da benle sonsuzu beklerken. D) Rüyama girdi her gece nazlı bir güzel. E) Gönlüm manzaranın güzelliğiyle coştu.
B) Herkes bir tarafını kötüledi. C) Kimi “ İçi güzel olmamış “ diye çıkıştı. D) Kimi de “Fazlaca bayağı!” dedi. E) Biri kalkıp cephesini tenkit ediyordu.
II. Ali Bey az önce sizi aradı. III. Minareyi çalan kılıfını hazırlar. IV. Yarın arkadaşlarla tiyatroya gideceğiz. V. Hain düşman yurdu talan eyledi. Yukarıdaki cümlelerden hangileri nesne- yüklem ilişkisi bakımından özdeştir? A) I ve III B) II ve V C) I ve IV D) II ve IV E) IV ve V 4. “Dönüşlü fiiller genellikle nesne almazlar.” Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uymayan bir kullanım vardır? A) Evin etrafını şöyle bir dolandı. B) Çocuk uyanır uyanmaz etrafına bakındı. C) Gece bir kaç defa sıcaktan uykum bölündü. D) Yüz metre ilerden arkadaşım göründü. E) Kendisi ile ilgili konuşulduğunu anlayınca çok bozuldu.
B) Ölmeden mezara koydular beni. C) Bir kuyuya attılar Yusuf’u acımadan. D) Kana boyadılar gömleğini. E) Akşamla bir öldüler, şafakla dirildiler.
B) Bu söze odadaki herkes güldü. C) Siz burada niçin bekliyorsunuz. D) Bu tabloya dakikalarca hayran hayran baktı. E) Zafer ufkuna ulaşmanın yolu sabırdan geçer.
B) Müzik, insanı derinleştiren bir ifade yoludur. C) Müzik, ruhumuzu kanatlandıran bir büyü olmalıdır. D) Müzik, kültürler arasında kurduğu köprülerle tanınır. E) Müzik, duygulara hitap ettiği için her dönemde temel değerlerdendir.
Bu cümlenin yüklemine çatı yönüyle aşağıdaki cümlelerden hangisi benzerlik göstermektedir? A) Kartal dağa doğru süzüldü. B) Çocuklar sınıfı geçince çok sevindiler. C) Camlardaki boyalar iki günde kazındı. D) Hamama giderek bütün kirlerden arındı. E) Evdeki tartışmaya o da katıldı.
B) Çok zekiydi, bir okuyuşta anladı. C) İlk defa bu kadar candan sevmişti. D) Bütün kalabalık coşkuyla dinledi. E) Kalabalık sürüler halinde güneye uçtular.
B) Yaranın üzerine bir kat daha bez sarıldı. C) Şehitlerin cenazeleri bugün defnedildi. D) Aşırı sıcakların tesiriyle gölün suyu çekildi. E) Bahçedeki fidanların otları ayıklandı.
11. “Annemlerle telefonla sık sık görüşüyoruz.” Bu cümlenin yüklemi çatı bakımından aşağıdakilerden hangisiyle benzerlik göster-mektedir?
B) Son gördüğümde sinirleri yatışmıştı. C) Dostluğumuz gün geçtikçe gelişiyordu. D) Güzel bir işe giriştik. E) Bize yapılan haksızlıklara artık alıştık. 12. Öznesi bilinmeyen eylemlere edilgen, öznesi bilinen eylemlere etken denir. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özne eylemin yapılmasında etken değildir?
B) İnsan her zaman insanı sevmelidir. C) İnsan hiçbir insanı kırmamalıdır. D) İnsan tabii güzellikleri korumalıdır. E) İnsan, insanlığı herkese öğretmelidir. 13. “Gönlümden daha geniş bir iklim bulabilir misin?” cümlesindeki nesne-yüklem ilişkisi aşağıdaki-lerden hangisinde vardır? A) Bugün yeni bir keder düştü gönlüme. B) Ben de baş eğecektim sultanlık hevesine. C) Düşüncemi, bir beyaz yelkenlinin ardına takmıştım. D) Çocukluk günlerimin saf neşesi gibidir. E) Başımızın üstünde dönüp durmayın kar taneleri.
B) Akşama kadar birlikte ders çalıştık. C) Göksu’da buluşmak üzere sözleştik. D) Siz, meseleye farklı açıdan yaklaştınız. E) Yakılan lastik şişeler yavaş yavaş büzüştüler.
B) Önüne çıkan ilk kanepeye seriliverdi. C) O güzel koku her tarafa yayıldı. D) Sıra dağlar karşıda birer birer yükselir. E) Aramızda bu konu geçtikçe hep o anılırdı. 16. Sırasıyla “geçişsiz, edilgen, işteş, dönüşlü” çatılara göre dizilmiş seçenek aşağıdakilerden hangisidir? A) geldi, sarıldı, iyileşti, konuştu B) uyudu, biçildi, görüştüm, giyindi C) gelişti, bilendi, bekledik, birikmiş D) kazdır, açıldı, bakıştılar, tarandı E) uyumuş, kurudu, yapıştı, tanıştı 17. - En ağır bedeli çocuk ödüyordu. - Kapının önünde oyalanır. - Bizleri çok beklettiniz. - Yavruyu ninnilerle uyuttu. Yukarıdaki cümlelerde geçen eylemlerde aşağıdakilerden hangisinin örneği yoktur? A) Etken B) Edilgen C) Ettirgen D) Oldurgan E) Dönüşlü 18. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde özne vardır?
B) Çocuk kısa sürede zayıfladı. C) Kitap, büyük ilgi görmüştü. D) Şiir, şaire yakışır bir şekilde okundu. E) Arkadaşının hastalığına çok üzüldü.
B) Öğrenci velilerine mektup gönderildi. C) Masadaki yemekleri görünce ağzı sulandı. D) Tahtadaki soruların çözümü yapıldı. E) Davetiyeler komşulara dağıtılmış.
Aşağıdakilerin hangisinde böyle bir eylem yoktur? A) Güven verici sözlerime inanırdı. B) Duvar ilanlarını bana yazdırdı. C) Tarlayı üç günde sürdürdü. D) Odunu işçilere yardırdı. E) Odadaki tabloyu da kaldırttı.
1. A – 2. C – 3. C – 4. A – 5. E – 6. C – 7. D – 8. C 9. E – 10. D – 11. A – 12. A – 13. C – 14. C – 15. E 16. B – 17. B – 18. D – 19. C – 20. A Yüklə 42,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|