ISHNING UMUMIY TAVSIFI
Mavzuning dolzarbligi. Jamiyatimizda hayotida ro‗y berayotgan ijtimoiy,
iqtisodiy, siyosiy jarayonlarning ilm-fanda o‗z aksini topishi shubhasiz, ayniqsa bu
hodisa tilshunoslik fanida o‗z aksini topishini bugungi botayotgan quyoshning
ertaga chiqishi muqarrarligi bilan qiyoslash mumkin.
Mamlakatimizda bugungi kunda milliy ma‘naviyatimizni yuksaltirish, urf-
odat va qadriyatlarimizni yoshlar ongi shuuriga singdirish eng dolzarb vazifalardan
biriga aylangan.
―Ma‘lumki, o‗zlikni anglash, milliy ong va tafakkurning ifodasi, avlodlar
o‗rtasidagi ruhiy va ma‘naviy bog‗liqlik til orqali namoyon bo‗ladi. Jamiki ezgu
fazilatlar inson qalbiga, ona allasi, ona tilining betakror jozibasi bilan singadi. Ona
tili – bu millatning ruhdir‖.
1
Tilimiz jamiyat hayotida bu qadar katta ahamiyatga ega ekan, uning o‗ziga
xos jihatlarini chuqur o‗rganish hozirgi o‗zbek tilshunosligi oldidagi muhim
vazifalardan biridir.
O‗zbek tilshunosligidagi bugungi kunda yaratilayotgan qator tadqiqotlar,
izlanishlar aynan shu talablardan kelib chiqadi.
O‗zbek tilshunosligining hozirgi davrda qo‗lga kiritayotgan katta yutuqlari
bilan birga, hali ilmiy tadqiq etilmagan ko‗pgina sohalar ham mavjud. Jumladan,
fonologiya va morfonologiya, intonologiya va stilistika, til matnshunosligi,
semiotika (ramziy belgilar tili) kabi sohalari hanuz yetarli o‗rganilmay kelayotgani
ko‗pchilik tilshunoslarga sir emas. Bizning mazkur jajji tadqiqotimizda inson tili –
tovush tili ekanligini e‘tirof qilgan holda til tovush sistemasining asosiy yarusi
hisoblangan fonetik va fonologik birliklarni tadqiq qilishga jazm qildik. Bunda
fonema haqidagi nazariyalarning yuzaga kelishi, fonemalarning sistemaga
uyushishi, fonemalar bilan ularning o‗zaro ottenkalari o‗rtasidagi umumiylik va
xususiylik munosabatlari, bularning o‗zbek tilshunosligida yoritilganlik darajasi
kabi masalalarga alohida e‘tibor berildi. Garchand unda ko‗pgina munozarali
1
Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 83-бет.
5
masalalar bo‗lsa ham, ularni kelgusida chuqurroq muhokama etish va bu sohadagi
ilmiy izlanishlarni davom ettirish zarur.
Tadqiqotning maqsad va vazifalari. Tadqiqotning asosiy maqsadi – til va
nutq hodisalarini, tovush va fonema munosabatlarini va nutqda yuz beradigan turli
xil tovush o‗zgarishlarini, ayniqsa, tovush variantlarini dialektik falsafadagi
umumiylik – xususiylik kategoriyalari asosida tahlil va talqin etishdan iborat.
Ushbu asosiy maqsaddan kelib chiqib, ishda quyidagi vazifalarni bajarish
ko‗zda tutiladi:
til va nutq antinomiyasining qismlari bo‗lgan tovush va fonema
munosabatlarini ochib berish;
nutq tovushlarining uch aspektini yoritish;
fonetik-fonologik sath yo‗nalishi va bu sohada bajarilgan tadqiqotlarni
tahlil etish;
nazariyotchi – tilshunoslarning fonetika-fonologiyaga oid g‗oyalari
talqini va ularning o‗zbek tilshunosligiga tadbiq etilganlik darajasini ko‗rsatish;
fonemalardagi invariant va variant munosabatlarini tadqiq etish.
Dostları ilə paylaş: |