edi. U o‗zining 1912 yilda nashr qilingan "Sifat va miqdor nuqtai nazaridan rus
unlilari" nomli asarida fonemani "bizning psixik faoliyatimiz mahsuli..." deb
ta‘riflagan.
(1945) nomli asarlarida yanada rivojlantirildi. Nutq tovushlari tavsifiga u uch xil
nuqtai nazardan yondashadi: 1) fizik tabiatiga ko‗ra (L.V. Shcherba uni nutq
tovushiking fizik aspekti deb nomlaydi); 2) biologik asosiga ko‗ra (L.V.
Shcherbada - biologik aspekt); 3) lingvistik yoki ijtimoiy moxiyatiga ko‗ra (L.V.
Shcherbada – lingvistik aspekt). Bu aspektlarning uchinchisini L.V. Shcherba til
bo‗lgan fonemaga oid qarashlari va g‗oyalarini quyidagi tarzda umumlashtirish
Щерба Л.В. Русское гласные вы качественном и количестветном отношении. - С.-Петербургь:,1912.С. 15.
языкознания. Хрестоматия. М.: Высшая школа, 1988. С. 185 - 188.
54
1) fonetikani fonologiyadan ajratib bo‗lmaydi. Ular bir fanning ikki (kuyi va
yuqori) bosqichlaridir;
2) fonetika morfologiyaning tarkibiy qismi emas, u alohida mustaqil fan;
3) fonema tilning eng kichik birligidir, u talaffuz oqimidan ajratib olinadi;
4) fonemalarning ma‘no farqlash vazifasi bor;
5) fonema nutqda o‗z ottenkalari shaklida namoyon bo‗ladi;
6)
fonemaning
differensial
belgilari
mavjud
bo‗lib,
bu
belgilar
artikulyatsiyaga oid terminlar bilan nomlanadi;
7) fonemalar qarama-qarshiliklar birligidan iborat sistemaga birlashadi.
L.V. Shcherbaning fonetika va fonologiyaga oid g‗oyalari Leningrad (hozirgi
S.-Peterburg) fonologiya maktabining tarkib topishiga asos bo‗lgan.
Dostları ilə paylaş: