Bunda fotoelement batareyaning yuzasi 2 dan 20 m
2
ni tashkil etadi. fotoelement
batareya sirtiga chang zarrachasi ko‘rinishida ifloslanishining joylashuvi shisha
sirtiga berilgan ishlovga, shamol tezligi va yo‘nalishiga
va atmosfera namligi
kattaligiga bog‘liq. Sanab o‘tilgan shartlar O‘zbekiston sharoitida katta farq
qilishidan, changlanish darajasi va uning fotoelement batareyalar parametrlariga
ta’siri xam turlicha bo‘ladi. Dunyo bo‘yicha fotoelement sistemalarni qo‘llash
tezlik bilan ortib bormoqda. Masalan AQSH da fotoelement sistemalarni qo‘llash
2003 – yildan 2008 – yilgacha davrda 50 % ga oshgan. Foydalanishning oshishi
bilan fotoelement sistemalarning uzoq muddatli faoliyati muammolari ham
keskinlashdi.
Olimlar fotoelement sistemalarni yil bo‘yicha o‘sishini 25 % dan kam bo‘lmagan
quyosh
energiyasini qo‘llash bilan prognoz qilmoqdalar. Bu manba atrof muxitni
ifloslantirmaydigan
va
yerdagi
yashovchilar
kelajak
avlodlariga
xafv
tug‘dirmaydigan manba sifatida qaralmoqda.
Xozirda AQSH, Ispaniya,
Germaniya, Yaqin sharq, Avstraliya va Hindistonda yirik fotoelement sistemalar
faoliyat olib bormoqda. Shuning bilan birga quyosh batareyalarini o‘rnatish qulay
bo‘lgan iqlimiy zona doirasi chegaralangan: bu quyoshga boy cho‘l zonalari bo‘lib,
u yerda shamolning quruq ob – xavosi tufayli chang xavoga ko‘tariladi va
fotoelektrik batareya sirtiga o‘tiradi. Bir detsimetrdagi 5 g li chang qatlami quyosh
energiyasi konversiya darajasini 40 % ga kamaytiradi. Changning o‘tirishining
oylik normasi joylarda fotoelement sistemalarni joylashtirish nuqtai nazaridan
Arizonada, Yaqin sharq, Avstraliya va Hindistonda bu qiymatdan ko‘p
marta
yuqori. Markaziy Osiyo mamalakatlari, O‘zbekiston, Turkmaniston va
Qozog‘istonning janubiy hududlari yuqorida sanab o‘tilgan mamlakatlardan yaxshi
xolatda emas. Yechimi kata quvvatli fotoelement sistemalarni qo‘llash
samaradorligiga
katta
bog‘liq
bo‘lgan
asosiy muammo fotoelement batareyalar sirtini qoplangan changdan tozalash
masalasidir. Yirik tadqiqot firmalari, ilmiy markazlar hozirgi vaqtda ushbu
muammoni
yechish
yo‘lini
qidirmoqdalar.
Ushbu ishda fotoelement batareya
parametrlariga tashqi muxit, xavoning
changlanishining ta’siri bo‘yicha dastlabki tadqiqot natijalari keltirilgan.
O‘zbekiston hududida tabiiy sabablarga ko‘ra 3 ta viloyat shamol erroziyasiga
juda moyil: Qashqadaryo viloyati, Surxandaryo viloyatining janubi – sharqiy
chekkasi va Farg‘ona viloyatining g‘arbiy qismi. O‘zbekistonning ekin ekiladigan
yerlarida shamol erroziyasi Farg‘ona, Zarafshon vodiylarida tarqalgan.
Qurg‘oqchil iqlim sharoitida shamol erroziyasining salbiy oqibatlaridan biri
atmosfera havosining changlanganligi darajasidir.
Chang va tuz chiqarishning
asosiy manbai Orol dengizi tubining qurigan qismi, tashlandiq turli ko‘l sirtidir.
O‘zbekiston gidromet markazi qum – chang bo‘ronlari aerozolli tarkibidagi
abraziv va tuz komponentlari tasiridan muxandis – iqtisodiy talofatni baxolashlarni
o‘tkazdi. Deyarli xar bir kuzatuv nuqtasida tushish zichligining oshishi yuz berdi.
Bu xududda iqlimning o‘zgarishiga, atmosferada sirkulyatsion jarayonlarning
o‘zgarishiga, hamda Orol dengizi qurishi dinamikasida keskin o‘zgarishlarga
bog‘liq. Bunda cho‘l tumanlarida sirtga tushuvchi chang massasi yiliga 9 tonnaga,
ekin ekiladigan tumanlarda tushuvchi chang miqdori
0,1 - 1,2