Gazi husrev bey küTÜphanesi

B- Metodoloji - Mantık.

1- Miyârü'I-Gazzâlî felsefî konularda eser vermeye başlayınca Aristo felsefesinin dayanağı olan mantık konusuna da özelilgi duymuş ve bu alanda Mi'yârü'l-Mim'i kaleme almıştır. Eserin, Tehâfü-tü'1-felâsife'nin bitirilmesiyle müellifin Suriye'ye gitmesi arasındaki on aylık sü­re içinde (488 [1095] yılının son ayların­da) yazıldığı anlaşılmaktadır⁵⁰². Mi'yârü'i-'akl, Micyârü'l-'ukül ve Mitydrü'n-na?a/ olarak da anılan eserin beş yazma nüshası bilinmekte­dir. İlki 1329'da (1911) Kahire'de olmak üzere birçok defa basılmıştır.

2- Mihakkü'n-nazar fî iümi'l-man{ık. İki bö­lümden oluşan eserin birinci bölümün­de kıyas teorisi, ikinci bölümünde ta­nımlar konusu ele alınmaktadır. Doğru tanımla doğru kıyasın bütün İlimlerin bağlantı noktasını oluşturduğunu söy­leyen Gazzâlî, marifet ve ilim ayırımına dikkat çektikten sonra marifetin ta­nımlara, ilmin ise delil ve burhandan oluşan kıyasa dayandığını belirtmektedir. Eserin sonunda Gazzâlî. burada özet halinde ele alınan konuların bir kısmının Mi'yârü'l-'ilm'de daha geniş olarak açıklandığını bildirmektedir. Müellif çe­şitli eserlerinde Mihakkü'n-nazar'in adını zikretmektedir. Eser Muhammed Bedreddin en-Na'sânî tarafından yayımlanmıştır.⁵⁰³

3- Ştfâü'J-ğalîl. Tam adı Şifâ'ü'l-ğalîî ü beyânı mesâ'ili't-ta'lîl (Şifâ'üValî! ft'l-kıyâs ue't-taHîl) olan eserin Hamdı el-Kebîsî tarafından tenkitli neşri yapılmıştır.⁵⁰⁴

4- el-Kıstâsü'1-müstakim. Câbir b. Hayyân'dan itibaren Bâtınîler'in sıkça tekrarladıkları "mîzân" kavramı üzerinde yoğunlaşan eser Gazzâlî'nin Bâtınîliğe karşı yazdığı bir dizi eserin sonuncusudur. el-Münkız mine'd-daiâi'de⁵⁰⁵, iyi okunup anlaşıldığı tak­dirde masum imama gerek duyulma­yacağının ortaya çıkacağını bildirdiği bu eseri ilimlerin mantık ölçülerini açık­lamak amacıyla kaleme aldığını ifade etmektedir. Kadı Mehmed Tâhir Lâle-zârî tarafından Mîzânü'î-mukîm⁵⁰⁶ veya el-Mîzânü'1-kavîm⁵⁰⁷ adıyla şerhedilen eseri, XIV. yüzyıl başlarında Jacob İbn Machir İb-rânîce'ye çevirmiştir. Bu çeviriden on ka­dar yazma nüsha günümüze ulaşmış­tır. Birçok defa basılmış olan eser Victor Chelhot tarafından, önceki bazı baskı­larla⁵⁰⁸ Escurial⁵⁰⁹ ve Kastamonu İl Halk⁵¹⁰ kütüphanelerinde^ nüshaları karşılaş­tırılarak yeniden yayımlanmıştır⁵¹¹. Naşir eseri "al-Qistas al-Mus-taqim et la connaisance rationnelle enez Gazali" başlığıyla Fransızca'ya çe­virerek yayımlamıştır.⁵¹²

5- Lübâbü'n-nazar, Mİ'yûrü'l-'ilm'de⁵¹³ Me'âhizü'I-hiîâf'tan sonra kaleme alındığı bildiri­len ve bazı klasik kaynaklarda adı geçen bu eser günümüze ulaşmamıştır.⁵¹⁴

6- Tahşînü'l-me'âhiz. Müel­lifin, Mi'yârü'l-'ilm'Ğe⁵¹⁵ Lübâ-bü'n-nazafüan sonra kaleme aldığım ifade ettiği ve SübkTnin Tabaköt'mda (VI, 383-384) iki küçük bölümünü aktar­dığı bu eser de günümüze kadar gel­memiştir.

7- el-Mebödî ve'1-ğâyât. Gaz-zâlfnin Mi'yârü'l-'üm'ûe⁵¹⁶ "ter­tibi ve muhtevası itibariyle aklî nazar yön­teminin zirvesi" olarak nitelendirdiği ve el-Müstaşfâ ile (II, 4) Mihakkü'n-nazar'da⁵¹⁷ adını zikrettiği bu eser de kaybolmuştur.