Giriş 3 Kadınlara yönelik şiddet nedir? 6

‘Töre cinayetleri’ne karşı müşfik tavır

Dünyanın dört bir yanından gelen bildirimler, şiddete karşı yaptırımların zayıf olduğu ve var olan yaptırımların uygulanmasının etkisiz kaldığı toplumlarda kadınların şiddet riski altında olmasının daha büyük bir ihtimal olduğunu göstermektedir.⁷⁸

Mor Cati üyesi kadınlar © UAÖ

“Töre” cinayetleri için ilk ömür boyu hapis cezası

Mahkemeler “töre” cinayetlerinin ciddiyetini ve aile büyüklerinin cinayet emri verme sorumluluğunu yansıtan cezalar vermeye başladı. Ailesi onu kendini öldürmeye zorladığında Elife Atlıhan sadece 15 yaşındaydı. Bildirildiğine göre, ilerlemiş hamileliğini artık saklayamaz hale gelince, kuzeninin ona tecavüz ettiğini ailesine anlattı. Kuzen aile meclisi önünde bu suçlamayı reddedince, annesi Elife’ye bir ip verdi ve “namusunu temizleme”sini söyledi. Erkek kardeşine de, Elife’nin işi doğru dürüst yapıp yapmadığını denetlemesi söylendi. Erkek kardeş Elife’yi ağlarken buldu –Elife sandalyenin yeterince yüksek olmadığını ve kendini asamadığını söyledi. Kardeşi, sandalyeyi uygun yüksekliğe ayarlamasında ona yardım etti. Daha sonra geri döndüğünde Elife ölmüştü. 1 Mart 2003 tarihinde anne ve erkek kardeş adam öldürmek suçundan mahkum olarak ömür boyu hapis cezasına çarptırıldılar. Ertesi gün anne cezaevinde intihar etti. Bildirildiğine göre gün boyunca ağlamış ve kızını intihara zorladığını reddetmişti.
Evlenmek Emine Kızılkurt’u kurtarmadı. “Oğlanlarla gezmek” ile suçlandıktan sonra zorla evlendirildi. Akrabaları Emine’nin gene de ölmesi gerektiğine karar verdiler. Erkek kardeşi 12 Haziran 2002’de onu boğarak öldürdü. Mart 2004’te Şanlıurfa’daki Birinci Ağır Ceza Mahkemesi sanığa taammüden adam öldürmek suçundan ömür boyu hapis cezası verdi. Babası, amcası ve diğer altı erkek akraba da cinayete yardım ve suça fer’an iştirak suçuyla 16 yıl sekiz ay ağır hapis cezasına çarptırıldı. Ömür boyu kamu hizmetlerinden men edildiler. Savunma cezada ağır tahrik indirimi talep etmedi. Dava temyize gitti.
B

Emine Yaman © UAÖ

u ömür boyu hapis cezaları Türkiye’deki “töre cinayetleri”ne verilen cezalar konusunda bir ilki oluşturmaktadır. Emine Kızılkurt’un katillerine verilen cezalar Yargıtay tarafından onanırsa, bu Türk hukukunda bir dönüm noktası olacaktır. Bu davalar, Türk hukuk sisteminde “töre cinayetleri”ni de öteki cinayetler kadar ciddiyetle ele alma konusundaki çabaları ve atılan olumlu adımları göstermektedir. Bunlar keza, bu tür suçlarla uğraşmanın karmaşıklığını ve ailelerle toplulukların bu tür gereksiz trajediler yaşamamak için alternatif seçenenekler araması ihtiyacını da göstermektedir.
Yine de, bazı mahkemelerin reformları uygulamaya başladığı görülmekle birlikte, mahkemelere tanınan takdir yetkisi, ev içi şiddetin faillerine yersiz bir hoşgörüye izin vermeye devam etmektedir. Bu gibi davalardaki cezalarda, gelenek, görenek ya da namusa yönelik saldırıların “ağır tahrik” olduğunu ve faillerin çoğunlukla genç olan yaşını dikkate almayı sürdüren yargıçlar tarafından, takdir yetkisi kullanılarak hala indirime gidilmektedir. Aileler bu nedenle, bu tür suçları işlemeleri için çoğunlukla gençleri kullanmaktadır.

Kabul edilemez bir hoşgörü düzeyi

Ocak 2004’te bir erkek, partnerini bıçaklayarak öldürmekten 24 yıl hapis cezasına çarptırıldı. Resmi olmayan imam nikahıyla evliydiler ve üç çocukları vardı. Mahkemeye partnerinin başka bir adamla çekilmiş resimlerini sunduktan ve bu resimler “ağır tahrik” kanıtı olarak kabul edildikten sonra, mahkemedeki “iyi hali” de göz önünde bulundurularak adamın cezası iki yıl altı aya indirildi.⁷⁹
Bir çok vakada yetkililer, ev içi şiddet faillerinin adil yargılanma hakkıyla ilgili uluslararası standartlara uygun bir şekilde yargı önüne çıkarılmasını sağlamakta yetersiz kalmaktadır. Uluslararası Af Örgütü, yetkililerin, şiddete maruz kalmış kadınların yaşadıkları kriminal yaralar karşılığında telafi, rehabilitasyon ve giderim de dahil olmak üzere her tür tazminat haklarına erişme olanaklarını sağlamada yetersiz kaldığından da kaygı duymaktadır.
34 yaşındaki Emine Yaman’ın, Ağustos 1999’da kocası tarafından vurulduğundan beri belden aşağısı tutmaz oldu. Adam, tedbirsizlik ve dikkatsizlik sonucu hayati tehlikeye yol açmak ve ruhsatsız silah bulundurmaktan mahkum oldu ve duruşma öncesi bir kaç ay tutuklu kaldı. “Duruşmadaki iyi hali”nden dolayı indirilen cezası, sadece yaklaşık 250 Amerikan Doları tutarındaki para cezasıydı. Emine Yaman Uluslararası Af Örgütü’ne aşağıdaki öyküyü anlattı. Emine Yaman kocasının başka bir kadınla evlenebilmek için boşanma isteğini kabul etti. Mahkemenin nafaka konusuna karar vermesinden bir ay önce kocası onu sokakta vurdu. Emine hastanede olduğu için duruşmada ifade verememişti. Mahkemenin ona tazminat ödenmesine karar vermesine rağmen bu kararın uygulanması için yetkililer herhangi bir girişimde bulunmadı. Emine hala, durumuyla ilgili ayrıntılı bir tıbbi rapor almayı beklemektedir. “Bu işin takibini yapacak birisi olsaydı her şey ortaya çıkardı, ama bu ülkede adalet mi var?... Kocama karşı dava açmak istiyorum. Bakın bana neler yaptı. İşkence üstüne işkence.” Üç çocuğundan o sırada babasının ailesinde kalan biri, Emine Yaman hastanedeyken öldü. Emine, “Bu acıyı duymamak için her şeyi yapıyorum,” dedi.

Şiddete meydan okuma

Türkiye’nin hemen her yerindeki sayısız kadın hakları grupları ve hükümet-içi ve hükümet-dışı diğer hak örgütleri, son yıllarda merkezi hükümetin eskimiş yasalarda reform yapması yönünde başarılı bir lobi faaliyeti yürüttü. Bütün haklara sahip olmaları için kadınlarla çalışma yapan kadın merkezleri kurdular. Avukatlar “töre cinayetleri”ni önlemek ve sona erdirmek için kampanyalar yaptılar ve yasaların korumasına ihtiyaç duyan kadınların davalarını üstlendiler. Aile şiddeti riski altında olan kadınlara kadın sığınakları da sağladılar.