Günah lüğət elmində

q) Xəlifənin həyat tərzi: Peyğəmbəri-Əkrəm (s)-lə bir vaxtda yaşayan camaat həm özlərinin, həm də rəhbərinin sadə yaşayışına adət etdiklərindən, bu xisləti hakimiyyət və rəhbərliyin ən mühüm me`yarı kimi bilirdilər. Tərki-dünyalıq, zahidlik və qənaətə üstünlük verib, yemək-içmək və geyiminə e`tina etməyən kəs rəhbərliyin digər şərtlərinə malik olmasaydı belə, hökumət və rəhbərliyə layiq görülürdü. Əli ibn Əbi Talib (ə) bu xislətin ən yüksək dərəcəsinə malik olsa da, öncə qeyd edilən amillərə görə, ümumxalq razılığını qazana bilmədi, başqaları isə onun az bir hissəsinə malik olduğu halda, hökuməti ələ keçirtdilər.

Ilk iki xəlifə (Əbu Bəkr və Ömər) camaatın istədiyi həmin xislətlərə malik idilər. Əhli-sünnə tədqiqatçılarından biri bu məsələ ilə bağlı yazır:

“Dünya onlara (Əbu Bəkr və Ömərə) üz gətirdikdə, mal-dövləti camaat arasında böldülər, özləri isə ondan bir şey götürmədilər. Bu isə camaatın qəlbini onlara sarı yönəldib, bədgümanlarını xoşbinliyə çevirdi. Burada onlara qarşı şəkk-şübhədə olanlar öz-özünə dedilər: “Əgər onlar nəfsani istəkləri uğrunda çalışırdılarsa, Peyğəmbər (s)-in göstərişlərinə əks çıxmaz və hökumətə çatan kimi özləri üçün mal-dövlət, sərvət yığmaqla məşğul olardılar. Necə ola bilər ki, onlar həm Peyğəmbər (s)-in göstərişini, həm də dünya ləzzətini tərk etsinlər?”

Bu iş səbəb oldu ki, kimsə onların işlərinə şəkk-şübhə etməsin. Əksər adamlar onların hökumətini qanuni, düzgün hesab etdi, əməl və rəftarlarını təsdiqlədi. Burada xalq mühüm bir məsələni, yə`ni hökmranlıq ləzzətini unutmuşdular və bundan qafil idilər ki, böyük məqsəd və himmətə çatmaq istəyən yemək, içmək, sərvət və cinsi ləzzətlərdən keçirlər.

Camaatın ilk iki xəlifəni sevməsinin, bunun müqabilində isə üçüncü xəlifəyə qarşı çıxıb onu öldürməsinin səbəbi bu idi ki, Osman onların əksinə olaraq dünya və mal-dövlət düşkünü idi, özü, əhli-əyalı və qohum-əqrəbasını camaatdan üstün tuturdu. Əgər o da əvvəlki xəlifələr kimi rəftar edib, əhli-əyalını mal-dövlət yığmaqdan çəkindirsəydi və onu camaata paylasaydı, hətta qibləni Kə`bədən Beytül-Müqəddəsə tərəf döndərsəydi belə, kimsə ona irad tutmayacaq, əgər gündəlik beş namazdan birini azaltsaydı, yenə kimsə ona e`tiraz etməyəcəkdi.¹

Bundan əlavə, camaat elə bir rəhbər istəyirdi ki, qohum-əqrəbasını, yaxınlarını onlara hakim etməsin, onlara təzyiq göstərib zor tətbiq etməsin, din və dünya işlərinidə onlara tələbkar olmasın, yaxşı və rifah içərisində yaşamalarının qarşısını almasın.

Camaat Əlinin elm, təqva və fəzilətinin nə həddə olduğunu bilməsələr də, bunu yaxşı bilirdilər ki, o, ərəb və əcəm arasında heç bir fərq qoymur, kiçik bir günahdan keçmir, kimsənin təhdidindən qorxmur, ilahi məziyyət və me`yarlardan başqa bir şeyə diqqət yetirmir. Məhz bu səbəbdən də onun hakimiyyət və rəhbərliyini qəbul etmək camaata ağır gəlirdi. Necə ki, həyat yoldaşı Fatimeyi-Zəhra (ə.s) bu haqda buyurmuşdur: “Camaatın Əli ibn Əbi Talibin (ə) öz haqqından məhrum edib, xilafətdən kənarlaşdırmasının səbəbi Həzrətin haqq yolunda işləri şiddət və möhkəm tutmasından və Allah yolunda qılıncının qüdrətindən qorxmaları idi.”²

O vaxta qədər müsəlmanların elə də siyasi-ictimai təcrübəsi yox idi ki, rəhbərlərinin necə olduğunu – təcrübəsiz, təqvasız və dini əhkamları bilməyən bir rəhbərin dini və dindarları nə qədər əyri yola yönəldəcəyini, gələcək nəslin azğınlığını artıracağını və dinin yolunu əyriliyə sövq edəcəyini dərk etsinlər.