Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

ORTAOKULLAR

Nüfus yapısından ve tarihsel kimliğinden kaynaklanan özelliği nedeniyle İstanbul'da resmi, özel, azınlık ve yabancı ortaokulları bulunmaktadır. 1993-1994 öğretim yılında kentteki ortaokul düzeyinde eğitim veren toplam 781 kurumda, 417.350 öğrencinin okuduğu saptanmıştır.

1923'te I. Heyet-i İlmiye'nin aldığı kararlar doğrultusunda, ülke genelinde ve İstanbul'da sultaniler "iki devreli lise"lere dönüştürüldü. Bunlardan bazıları ise "tek devreli lise" adı altında ortaokul eşiti bir konuma getirildi. Ayrıca gerek iki devreli liseler gerekse tek devreli liseler (ortaokullar), kaydedilen öğrencilere göre "erkek", "kız" ve "muhtelit" (karma) olmak üzere üç türdü. 3 Mart 1924'te Tevhid-i Tedrisat Ka-nunu'nun, 13 Mart 1925'te Orta Tedrisat Muallimleri Kanunu'nun yürürlüğe girmesi ile İstanbul'daki resmi ve özel okulla-

rın yanısıra azınlık ve yabancı okullar da adlarını, programlarını ve öğretim sürelerini yeniden düzenlediler. "Orta mektep" genel adı altında, ilkokul üstü, bazıları hazırlık sınıfı ile 4, çoğunluğu ise 3 yıl süreli eğitim kurumlan örgütlendi. Bu kurumlara "ortaokul" denilmesi, 1930'lardaki Türkçe'nin yabancı sözcüklerden arındırılması sürecindedir.

1923-1924 öğretim yılında İstanbul'daki tek devreli lise ya da orta mektep konumunda hizmet veren kurumlar, Davutpa-şa Erkek, Gaziosmanpaşa Erkek, Beyazıt Erkek, Vefa Erkek, Üsküdar Erkek, Gelen-bevi Erkek ve Kadıköy Erkek mektepleri ile Çatalca Mektebi idi. 1924-1925'te ise Kandilli Kız, Çamlıca Kız, Üsküdar Kız, Nişantaşı Kız, Kadıköy (İkinci) Kız mektepleri hizmete girdi. Aynı yıl Çatalca Mektebi kapandı. 1925-1926 öğretim yılında Vefa, Beyazıt, Üsküdar erkek orta mektepleri kapatıldı. Üsküdar Kız Sanat Mektebi ile Selçuk Kız Sanayi Mektebi, kız orta mektebine dönüştürüldü. Ancak bir sonraki öğretim yılında her iki okul da önceki konumlarına getirildi. 1926-1927'de Vefa Orta Mektebi yeniden açılırken 1927-1928' de Eyüp Muhtelit, İstanbul Muhtelit orta mektepleri de hizmete girdi. Türkiye genelinde 1927'de uygulamaya konulan yeni orta mektep öğretim programı, İstanbul' daki orta mektepler için de geçerli oldu. Bu program, Türkçe, vatani malumat, tarih, coğrafya, hayvanat, nebatat, arziyat, fizyoloji ve hıfzıssıhha, fizik, kimya, riyaziyat, ecnebi lisanı, resim, musiki, jimnastik ortak dersleri ile kızlar için ev idaresi ve çocuk bakımı, erkekler ve kızlar için ayrıca atölye ve laboratuvar derslerini kapsıyordu.

1928-1929'da Davutpaşa, Gaziosmanpaşa, Gelenbevi, Kadıköy orta mektepleri erkek okulu konumunda kalırken diğerleri muhtelit konuma getirildi. 19291930'da İstanbul ve Cumhuriyet orta mektepleri muhtelit iken kız okuluna dönüştürüldü. 1930-1931'de Çemberlitaş Muhtelit, Üsküdar Erkek orta mektepleri açıldı. 1932-1933'te Üsküdar Erkek Orta Mektebi muhtelit olurken Kandilli Kız Orta Mektebi liseye dönüştürüldü. 1932-1933'te Üsküdar Kız Orta Mektebi ile Çatalca Orta Mektebi yeniden açıldı. Gelenbevi muhtelit oldu. Üsküdar Muhtelit Orta Mektebi ise yine erkek okuluna dönüştürüldü. Çemberlitaş Muhtelit Orta Mektebi kapatıldı. 1934-1935'te Kadıköy Erkek Orta Mektebi açıldı. 1935-1936'da Davutpaşa muhtelit oldu. Kadıköy 3-, Kumkapı 2. orta mektepleri açıldı. 1937-1938'de 481 öğrenci mevcutlu Bakırköy Orta Mektebi ile 400 mevcutlu Üsküdar 2. Orta Mektebi'nde ise ilk kez ikili öğretime geçildi.

1923-1938 döneminde İstanbul'daki başlıca özel orta mektepler Güneş (Beşiktaş'ta), Hilâl (Aksaray'da) ve Yeni Nesil (Cağaloğlu'nda) idi. Ermeni okulları arasında Eseyan Kız Orta Mektebi, Rumlara ait Merkez Rum Orta Mektebi bulunuyordu. Yabancı okullardan, Bulgar Orta Mektebi, Saint Benoit Kız Orta Mektebi, Saint Pulcherie Kız Orta Mektebi, High School

İngiliz Kız ve Erkek orta mektepleri, İtalyan Kız Orta Mektebi vardı. Ayrıca resmi, özel, azınlık ve yabancı liselerin çoğunda ortaokul sınıfları veya bölümleri de yer almaktaydı.

1937-1938'de "bağımsız orta mektep" konumunda hizmet veren İstanbul'daki 23 okul, açılış tarihlerine göre şunlardı: 1923' te Nişantaşı Orta Mektebi, Nişantaşı Sul-tanisi'nin yerine Fehim Paşa Konağı'nda açılmıştı. 1924'te, Gelenbevi Orta Mektebi, bu okula adını veren Gelenbevi İsmail Efendi'nin çiçek bostanı arsasındaki eski idadi binasında, Davutpaşa Orta Mektebi eski bir sıbyan mektebi olan Merkez Rüş-tiyesi'nin yerinde, Üsküdar Orta Mektebi Paşakapısı'ndaki eski askeri rüştiyeye ait binada, Kadıköy Orta Mektebi 1899'da yapılan Hamidiye Erkek Rüştiyesi'nin yerinde, Çatalca Orta Mektebi buradaki idadi mektebinin kapanması ile açıldı. 1926'da, Kadıköy 2. Orta Mektebi, Mühürdar Cad-desi'nde açıldıktan sonra 1930'da Kızıltop-rak'ta Zühdi Paşa Köşkü'ne taşındı. Gaziosmanpaşa Orta Mektebi, 1927'de Ortaköy'deki Gazi Osman Paşa Yalısı'nda hizmete girdi. Eyüp Orta Mektebi de aynı yıl Eyüp 36. İlk Mektebi binasında açıldı. Yine 1927'de faaliyete geçen Çemberlitaş Orta Mektebi için bu semtteki bir konak tahsis edilmişti. Sonraki yıllarda aynı yerde bir başka konağa, daha sonra eski Vefa Ortaokulu binasına taşındı. 1928'de, eski Medresetü'l-Mütehassisin(->) binasında Cumhuriyet Orta Mektebi açıldı. 1932'de Heybeliada Orta Mektebi, o sırada hayatta olan ünlü yazar Hüseyin Rahmi'nin (Gürpınar) adı verilerek açıldı. 1933'te, daha önce Hıdiv İsmail Paşa tarafından 1876'da rüştiye mektebi olarak yaptırtılan binada Emirgân Orta Mektebi hizmete girdi. 1935'te, İnönü Kız Orta Mektebi Kabataş'ta Beşaret Sokağı'nda, yine o yıl Ka-

Emirgân (sol) ve Nilüfer Hatun ortaokulları.

Ertan Uca, 1994/TETTVArşivi

dıköy 3. Ortaokulu, Yeldeğirmeni'ndeki eski Fransız Orta Mektebi binasında, Kumkapı Orta Mektebi de Gedikpaşa'daki Je-anne D'arc Fransız Mektebi'nin binasında faaliyete geçti. 1936'da Süleymaniye Orta Mektebi Münif Paşa Konağı'nda, Üsküdar 2. Orta Mektebi İhsaniye'deki Köprülü Konak'ta, Beyoğlu Orta Mektebi Yüksek-kaldırım'da kiralık bir binada açıldı. Ertesi yıl Kasımpaşa'ya taşındığından Kasımpaşa Ortaokulu adını aldı. 1936'da açılan Fatih Ortaokulu için Çarşamba'daki Asım Efendi Konağı tahsis edilmişti. Yine 1936' da, Bakırköy Ortaokulu halktan toplanan paralarla araç gereç sağlanarak 325 öğrenci ile hizmete girdi. O yıl Beykoz Ortaokulu da Kültür Bakanlığı'nın ayırdığı ödenekle Abraham Paşa Korusu'ndaki bir binada açıldı. 1937'de ise Üsküdar 3. Ortaokulu Halide Edip Adıvar'ın büyükbabası Edib Bey'e ait iken Nuri Demirağ tarafından satın alınan binada, yıllık 1.200 lira kira karşılığında açıldı.

1936-1937'de İstanbul'daki 22 bağımsız ortaokulun öğrenci mevcutları şöyleydi: Bakırköy 287, Çatalca 158, Cumhuriyet 392, Davutpaşa 471, Emirgân 332, Eyüp 574, Fatih 254, Gaziosmanpaşa 646, Gelenbevi 579, Heybeliada 138, Beykoz 153, İnönü 416, İstanbul 362, Kadıköy (birinci) 545, Kadıköy (ikinci) 479, Kadıköy (üçüncü) 602, Kasımpaşa 618, Kumkapı 858, Nişantaşı 560, Süleymaniye 232, Üsküdar 6irinci) 508, Üsküdar (ikinci) 395. Ayrıca Galatasaray Lisesi'nin orta kısmında 608, Haydarpaşa Lisesi orta sınıflarında 709, İstanbul Kız Lisesi'nin 1. devresinde 701, İstanbul Erkek Lisesi'nin 1. devresinde 1.007, Kabataş Lisesi'nin 1. devresinde 724, Kandilli Kız Lisesi'nin 1. devresinde 364, Pertevniyal Lisesi'nin 1. devresinde 213, Vefa Erkek Lisesi'nin 1. devresinde 439 ortaokul öğrencisi okumaktaydı.