Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

OKTAY RİFAT

bak. RİFAT, OKTAY

OKTOGON

Mese'nin(->) kuzey yakasında, Lausos Sa-rayı'mn(-») karşısında, Yerebatan Sara-yı'nm(-0 ve Milion Taşı'mn(->) hemen yanında yer alan Bizans yapısı.

Adından da anlaşıldığı gibi sekiz köşeli olan Oktogon'un yapılış nedeni bilinmemekle beraber, dinsel amaçlı bir yapı olmadığı açıktır. Oktogon'a ilk kez 475'te değinilmiştir. Fakat daha sonraki kaynaklarda yapım tarihi olarak I. Constantinus dönemi (324-337) zikredilir. Yapı, 532'de Nika Ayaklanması(->) sırasında yangında tahrip oldu. Daha sonraları onarılan Oktogon'un 12. yy'da varlığını koruduğu bilinmektedir.

Orta Bizans dönemine ait bir rivayete göre III. Leon'un (hd 717-741) başlattığı İkonoklazma(-») döneminin başında (726), imparatorun dinsel politikalarına karşı çıkan bir grup Ortodoks ilahiyatçı bu binada canlı canlı yakılmıştı. Bu olayın Okto-gon'da gerçekleştiğine değinen tek Bizans kaynağı Patria Konstantinopoleos'tur(->). Hikâye belki İkonoklazma döneminden kalma bir dinsel propaganda ürünüdür, fakat Patria daki metin bize Oktogon'un, o tarihlerde bir yüksekokul ya da kütüphane olarak kullanıldığını düşündürmektedir.

Patria aynı zamanda, Oktogon'u "tet-radesion" (dört köşeli) olarak adlandırır ve ana mekânı çevreleyen tonozlu sekiz odadan söz eder. Bu plan bize, Hierapolis'teki (Pamukkale-Denizli) bir yapıyı anıştı-rır. Bu bina, kare biçimli bir mekânın içine yerleştirilmiş sekizgen bir merkezi salondan oluşuyordu ve köşelerde ve binanın etrafında tamamlayıcı odaları vardı. Büyük olasılıkla Oktogon'un planı buna benziyordu. 12. yy'dan sonra, Oktogon'un kaderi hakkında bilgi yoktur.

BibLjanin, Constantinople byzantine, 160-161; P. Lemerle, Lepremier humanisme byzantin, Paris, 1971, s. 93; P. Speck, Die kaiserliche Uni-versitât von Konstantinopel, Münih, 1974, s. 74-91; A. Berger, Untersuchungen zu den Patria Konstantinupoleos, Bonn, 1988, s. 282-284.

ALBRECHT BERGER

Necmeddin

Okyay'ın celi

talik hadi ebru

levhası: Ma'rifet

iltifata tabidir/

Müşterisiz meta

zâyidir.

M. U. Derman,

Türk Hat Sanatının

Şaheserleri,

İst., 1982