Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PANAYİA ELPİDA KİLİSESİ

Eminönü İlçesi'nde, Kumkapı'da, doğuda Müsteşar Sokağı, batıda Gerdanlık Sokağı, kuzeyde Samsa Sokağı arasında yer alır. Yüksek duvarlarla çevrili bir avlunun ortasında bulunan yapının güneydoğusunda altta, birkaç basamakla inilen Ayios Ye-oryios Ayazması vardı.

Kilisenin, 15. yy'ın başlarında "Elpis ton Apelpismenon" olarak adlandınlan yapı olduğu ve burada çeşitli kalıntılar ile sütun başlıklarının bulunduğu belirtilir. 18 Mart 1576'da kilisede patrik tarafından yönetilen ayine katılan S. Gerlach(->), yapıdaki ikonalardan söz eder. Kilise 1583'te Tryphon ve l604'te Paterakis listelerinde yer alır. 1645'te yandığı kaydedilen, ancak Antakya patriğinin kâtibi Paulus'un 10 Kasım l652'de ayine katıldığını belirttiği yapı, 1655'te yangında tahrip olmuştur. Janin, kilisenin 1660'taki yangından sonra 1680' de yeniden inşa edildiğini açıklar. Kilise, Fr. Kauffer'in 1776 tarihli haritasında "Pa-naia tis Elpidos" adıyla kaydedilmiştir. 19. yy'ın başında Hammer tarafından "Kumka-pı'da Kadırga Limanı'nda" konumlandırılan yapı, şehremanetinin 1875 tarihli krokisinde "Rum Kilisesi" olarak yer almıştır.

Mimari: Kilise, doğu-batı doğrultusunda, dikdörtgen planlıdır. Doğuda biri eksende ve daha büyük, ikisi yanlarda simetrik, her biri dışta üç cepheli üç apsis çıkıntı yapar. Batıda, kuzey ve güney köşelerde üstte, baldaken tipi çan kuleleri yer alır.

Yapı dışta; içteki örtü sistemini yansıtan, ortada kubbe, köşelerde ve yanlarda tonozlarla örtülüdür. Sıvasız olan yapı, düzgün kesme taş ile inşa edilmiştir. Cepheler, üstte batıda yuvarlak alınlık, kuzey ve güneyde üçgen alınlıklarla sonlanır. Pilastrlar-la bölümlenen cepheler, silme ve kademelerle hareketlendirilmiştir. Girişler ve pencerelerin taş silmelerle çevrelendiği yapıyı, saçak altında taştan iki düz silme dolanır.

Kilise, kapalı Yunan haçı plan tipindedir. Naos, doğusunda eksendeki daha derin olan içte yarım yuvarlak üçlü apsis, batısında kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlı narteks ile sınırlanır. Naosta, merkezi mekân ile dört yöndeki haç kollan ve kollar arasındaki köşe mekânlarının oluşturduğu kare bölümünün doğu sınırında belirlenen bema, zeminden üç basamak yüksektir. Narteks üzerinde yer alan galeri, yanlarda batıdaki sütunlar hizasına kadar uzanır. Galeriye çıkış, narteksin güneyinde bu amaçla oluşturulan köşe mekanındaki taş merdiven ile sağlanmıştır.

Naosta mekân düzenlemesini sağlayan sütunlar yuvarlak kemerlerle bağlanır. Merkezi mekânı belirleyen dört sütun ile batısındaki iki sütun silindirik, doğusunda bema sınırındaki iki sütun ise kare kesitlidir. Duvarlarda, sütunlar hizasında ve aynı yükseklikte yarım yuvarlak pilastrlar görülür. Duvarlar yönündeki kemerler, bu pilastrların başlık yerindeki konsollara oturur. Altta, iki sıra silme kaideler üzerindeki sütunlar porfir taklidi yeşil renkte boyalıdır. Sütun başlıkları kompozit tipte olup, kartonpiyer tekniğinde yapılmıştır.

Yapının örtü sisteminde; merkezi mekânı örten kubbe, dört sütun üzerinde pandantiflerle geçilen kasnağa oturur. Bu mekâna dört yönde dik haç kollan haç tonoz-