Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PANAYİA KAFATİANİ KİLİSESİ

Beyoğlu İlçesi'nde Galata'da, Karaköy-Tophane arasında, doğuda Kara Ali Kaptan Sokağı, batıda Akçe Sokağı, kuzeyde Ali Paşa Değirmeni Sokağı, güneyde Galata Mumhane Caddesi ile çevrelenen kilise, yüksek duvarlı avlunun kuzeydoğusunda yer alır. Avlu duvarı kiliseye kuzeybatı ve güneydoğu köşelerinde bitişir. Avluda güneydoğu köşesindeki bir yapının üzerinde, baldaken tipi çan kulesi bulunur. Kilisenin kuzey cephesini, yapıya bitişik dükkânlar kapatmaktadır.

İstanbul'un fethinden sonra başlatılan göçler sırasında, l475'te Kırım'daki Kefe' den gelen Rumlar tarafından inşa edilen kilise, 1583'te Tryphon, l604'te Paterakis listelerinde yer almıştır. Kiliseyi l652'de ziyaret eden Antakya patriğinin kâtibi Paulus, Kefe'den gelen Rumların beraberinde getirdikleri "Hodegetria Meryem" ikonasının kuzey nefte korunduğunu belirtir.

Kilise, l669'da Thomas Smith listesinde yer almış, 17. yy'm ikinci yarısında Du Can-ge tarafından hazırlanan listede "Cafatiani"

adıyla kaydedilmiştir. 1683 ve l696'da da varlığından söz edilen kilise, 1698'de yandıktan sonra yeniden inşa edilmiştir, ilk inşa kitabesi, l Ekim 1734 tarihlidir. Diğer kitabesine göre Abdülmecid döneminde (1839-1861), IV. Antimos'un patrikliği sırasında Ağustos 1840'ta tamamen yenilenmiştir. Kilise, 1924'ten beri Türk Ortodoks cemaatinin yönetimindedir.

Mimari: Kilise, doğu-batı doğrultusunda, dikdörtgen planlıdır. Doğuda eksende, yarım yuvarlak apsis dışa çıkıntılıdır. İki yüzlü kırma çatı ile örtülü yapıda, apsisin örtüsü yarım kare çatıdır. Dışta tamamen sıvalı olan yapıyı, saçak altında bir düz silme altında dışbükey silme dolanır.

Bazilikal plan tipindeki kilisenin naosu üç neflidir. Naos doğusunda orta nef ve kuzey nef hizasında içte yarım yuvarlak apsisler ile sınırlanmış, güney nefin doğusu kapalı mekân olarak düzenlenmiştir. Naosun batısında ve eksen hizasına kadar güneyinde yer alan "L" planlı narteks, kare altlıklar üzerindeki sütunlar ve bunları bağlayan yuvarlak kemerli arkad ile avluda sınırlanır.

Naosta nef ayrımı, altışar sütunlu sıralar ile sağlanmıştır. Doğuda ilk sütunlar hizasında belirlenen bema yan neflerden bir, orta neften iki basamak yüksektir. Doğu duvarında, sütunlar hizasında ve aynı yükseklikte yarım yuvarlak pilastrlar görülür. Narteks üzerinde, "L" planlı galeri yer alır. Batıda nefler hizasında yarım yuvarlak çıkıntılı galerinin güneydeki bölümü, doğudan dördüncü sütunlar hizasına kadar uzanır. Galeriye çıkışı sağlayan merdiven, na-osun kuzeyindeki geçiş mekânındadır.

Nefleri sınırlayan sütunlar basık kemerlerle bağlanır. Sütunlar, yuvarlak altlıklar üzerinde ve Korint tipi başlıklıdır. Porfir taklidi boyalı sütun gövdeleri, ahşap üzerine alçı kaplama, başlıklar kartonpiyer tekniğindedir.

Yapının ahşap üzerine alçı kaplama örtü sistemi; orta nefte basık tonoz, yan nefler ve nartekste düz tavandır. Orta nefin tonozu, sütunlar hizasındaki yedi takviye kemeri ile dilimlenmiştir. Apsisin örtüsü içte yarım kubbedir.

Naosa açılan iki girişten biri batıda eksende yuvarlak kemerli, diğeri güneyde

eksenden batıya yakın ve basık kemerlidir. Yapının kuzeyinde altta dört, üstte altı pencere, güneyinde altta üç, üstte beş pencere yer alır. Üstteki pencereler basık kemerli, alttakiler dikdörtgendir. Doğuda, üstte orta nef hizasındaki üç pencere ile altta nefler hizasındaki birer pencere basık kemerli; batıda eksendeki girişe yanlarda simetrik ikişer pencere dikdörtgendir. Galeriye bakan, batıda yedi, güneyde üç dikdörtgen pencere bulunur.

Naosta, orta nef apsisinde ve kuzey nef apsisinde bulunan üçer niş simetrik ve yarım yuvarlaktır. Apsislerin yan duvarında iki küçük niş ve bemanın kuzeyinde bir niş vardır.

Naosun doğusunda üç nefi kapsayan, altın varak ile kaplı ahşap ikonostasis, oyma ve kabartma tekniğinde, bitkisel ve geometrik motiflerle bezelidir. Kuzeydeki taşıyıcı sıranın doğudan beşinci sütununa oturan ahşap ambon ve güneydeki sıranın doğudan üçüncü sütunu önünde yer alan ahşap despot koltuğu, oyma ve kabartma tekniğinde bitkisel motiflerle bezenmiş, despot koltuğunda melek ve hayvan figürleri uygulanmıştır.

Bibi. Inciciyan, istanbul; Z. Karaca, İstanbul'da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri, ist., 1994; P. Kerameus, "Naoi tes Konstantinoupo-leos kata to 1583 kai 1604", Ho en Konstan-tinoupolei Hellenikos Philologikos Syllogos, XXVIII (1904), s. 118-145; S. Petrides, "Eglises Grecques de Constantinople en 1652", Echos d'Orient, IV (1901), s. 42-50; A. M. Schnei-der-M. I. Nomidis, Galata, ist., 1944; T. Sofi-anos, Galata Hist.-Polipatos hiero nao tis Panayias Kafatianis, ist., 1913.

ZAFER KARACA