Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

PANAYİA BLAHERNAİ KİLİSESİ

Fatih İlçesi'nde, Ayvansaray'da, doğuda Damataşı Sokağı, batıda Kuyu Sokağı, kuzeyde Mustafa Paşa Bostanı Sokağı, güneyde Marul Sokağı ile çevrelenen, etrafı yüksek duvarlarla çevrili geniş avlunun güneyinde yer alır.

Kiliseye güneyinde aynı adlı ayazma bi-

tişiktir. Tarihi bilgiler ışığında, ayazmanın varlığının ve öneminin günümüze kadar süregeldiği anlaşılmaktadır (bak. Blahernai Ayazması).

Buradaki ilk kilisenin, yapımına Mar-kianos'un (hd 450-457) karısı Pulheria tarafından 451'de başlanmıştır. Kilisenin içinde bulunduğu yapı topluluğu, 11. yy'ın başında dini özelliklerinin yamsıra, imparatorun idari işlerini de yürüttüğü bir merkeze dönüşmüş, Komnenos Hanedanı(->) döneminde bölgedeki sarayın kapsamına alınmış, ancak bu dönemde çıkan yangında tahrip olmuştur. 15. yy'a kadar önemini sürdüren kilise, 1434'te yanmıştır (bak. Blahernai Kilisesi).

1545'te P. Gilles(->) kilisenin yerinde bulunan ayazma ve çevresindeki yıkıntılardan söz ederken, 1576'daS. Gerlach(->) yapı topluluğunun kalıntıları üzerinde Çingenelerin yaşadığını açıklar. l652'de İstanbul'a gelen Antakya patriğinin kâtibi Pa-ulus da bölgeyi benzer görüşle tanımlar ve yapıyı eski bir sunak olarak niteler. 18. yy' m sonunda E. Ç. Kömürciyan(->), Bizans döneminde kutsal emanetleri ve ayazması ile ünlü olan kilisenin, harap ve yıkık durumda olduğunu belirtmiştir. Kaynaklarda büyük boyutlu bir bazilika olarak tanımlanan kilisenin yeniden yapımına ilişkin kitabesi 13 Ocak 1860 tarihlidir. 1955'te Altı-Yedi Eylül Olayları(->) sırasında tahrip edilen kilise, daha sonra yenilenmiştir.

Kilise, Bizans resim sanatında, Meryem'i ayakta orans duruşunda ve göğsü üzerindeki mandornada "Emmanuel İsa" ile gösteren tasvirle anılır. "Blaherna Mer-yemi" olarak benimsenen bu tasvir, İstanbul surlarının koruyucusu olarak kabul edilmiş ve VI. Leon'dan (hd 886-912) itibaren Bizans sikkelerine basılmıştır.

Mimari: Kilise kareye yakın planlıdır. Doğuda eksende dışta dört cepheli apsis çıkıntı yapar. Güneyde avlu duvarına bitişen yapının kuzey cephesi, üstte üçgen alınlıklıdır. Yapıyı örten kırma çatının ortasında, sekiz cepheli kasnak üzerindeki kubbe yer alır. Apsisin örtüsü yarım konik çatıdır.

Kilisenin doğu-batı doğrultusunda karma planlı naosu, doğuda bir basamak yüksekteki beş cepheli apsis ile sınırlanır. Ap-