Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SANAYİ

438

439

SANAYİ

leneksel olarak, sanayi alanında değil, dışa bağımlı ticaret alanında gelişmişti. "Milli" sayılabilecek özelliklerden yoksundu; çok büyük ölçüde gayrimüslimlerden oluşuyordu. Cumhuriyet öncesinden devralınan böyle bir ekonomik-toplumsal yapı, sanayinin hızlı gelişmesine olanak vermiyordu. Öte yandan 1914-1922 arasındaki savaş yılları ve Kurtuluş Savaşı'nı izleyen siyasal gelişmeler İstanbul'un ekonomik yönden ülkenin bütünüyle olan tarihsel kopukluğunu olumlu yönde etkilemiş, bir ulusal pazar bütünleşmesinin koşullarını hazırlamıştı. Yine savaş yıllarında, istanbul'un Müslüman ticaret burjuvazisi hem ekonomik hem de siyasal güç kazanmıştı. İşte bu kesim, 1923-1929 arasında, özellikle İstanbul'da kurulan, devletin tekel imtiyazına sahip olduğu kimi alanlarda, devlet adına işletme hakkına sahip özel şirketler aracılığıyla, kibrit, çakmak, ispirto, alkollü içkiler, barut ve patlayıcı maddeler, liman işletmeleri, akaryakıt ithali vb'de küçük de olsa bir sermaye birikimi sağladı.

1927 Sanayi Sayımı'nın verilerine göre Türkiye'deki toplam 65.245 işyerinin 8.636'sı (yüzde 13); bu işyerlerinde çalışan toplam 256.855 işçinin 42.582'si (yüzde 16,5) İstanbul'daydı. Dokuma, tütün, kâğıt-

l

R

İ

N

R İ

Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerinde sanayiye verilen önem zaman zaman yabancı ülkelerde düzenlenen sanayi sergilerine katılarak ve Türkiye'de de bu türden sergiler düzenleyerek gösterilmiştir. Gelişmiş sanayiye sahip ülkeler 19. yy'ın ortalarından itibaren yaygınlaşan sanayi sergilerine ürünlerine pazar bulmak için katılırken, Osmanlı Devleti'nin amacı daha çok ülkenin tanıtımını yapmak, ülke içinde de sanayiyi özendirmek olmuştur.

Osmanlı döneminde katılman ilk uluslararası sergi, Avrupa'da da ilk sayılan 1851 Londra sergisidir. 1853'te New York'ta açılan sergiye mesafe uzaklığı yüzünden katılınmamış, 1855'te Paris'te açılan uluslararası sergi Osmanlı döneminde katılı-nan ikinci sergi olmuştur. Bu sergiye İstanbul başta olmak üzere imparatorluğun çeşitli bölgelerinden 2.000 farklı mamul gönderilmiştir. 1862'de Londra'da düzenlenen II. Londra Uluslararası Sergisi'nde Osmanlı Devleti yine temsil edilmiş ve 787 üreticinin ürünleri 25 pavyonda sergilenmiştir.

istanbul'da açılan ve kendi türünde ilk olan sanayi sergisi 1863'teki Sergi-i Umu-mi-i Osmani'dirC-»). Sultanahmet'te özel olarak sergi için inşa edilen pavyonlarda açılan sergide tarım ürünleri yanında dokuma, deri, cam vb geleneksel sanayi ürünlerine de yer verilmiş, sergi İstanbul halkının da ilgisini çekmiştir.

Cumhuriyet döneminde İstanbul'da Spor ve Sergi Sarayı'mn 1949'daki açılışı sanayi ürünlerinin de çeşitli pavyonlarda sunulduğu bir sergiyle olmuş; bu türden sergiler daha sonraki yıllarda da tekrarlanmıştır. 1958'de, l Ekim-31 Ekim arasında Spor ve Sergi Sarayı'nda açılan Türkiye Milli Sanayi Sergisi, Cumhuriyet döneminde İstanbul'da gerçekleştirilen ilk kapsamlı sanayi sergisidir. 70.000 ırf'lik bir alanda özel ve devlet sektörlerinin imalat sanayii ürünleri, gıda, içki, tütün, mensucat (tekstil), giyim eşyası, kereste mamulleri, mobilya ve mefruşat, selüloz ve kâğıt, matbaacılık ve neşriyat, deri ve deri mamulleri, kauçuk, kimyevi maddeler, madenkö-mürü ve petrol ürünleri, taş-toprak-cam-çini mamulleri, maden izabesi ve madeni kaba mamuller, madeni eşya, makine, elektrik makineleri, nakil vasıtaları, diğer sanayi kolları diye ayrılarak ve bunlara maden, enerji, PTT, münakale, turizm işletme ve hizmetleri de eklenerek sergilenmiştir. 1958'de İstanbul'da gerçekleştirilen Türkiye Milli Sanayi Sergisi bir yönüyle Demokrat Parti iktidarının propagandası ve tanıtım niteliği de taşımıştır.

Tanıtım ve propaganda amacını aşarak sanayi ürünlerine pazar sağlamayı hedef leyen sanayi sergileri İstanbul'da 1980 sonrasında yaygınlaşmış; çeşitli kuruluşlar bel li sanayi dallarını kapsayan sergiler düzenlemeyi gelenek haline getirmişlerdir. Günümüzde İstanbul'un çeşitli bölgelerinde çok sayıdaki sergi mekânında düzen lenen bu türden sergiler dışında, Tepebaşı'nda İstanbul Sergi Sarayı'ndaki sanayi konulu sergiler en önemliler arasında yer almaktadır. İSTANBUL

1958'de düzenlenen Türkiye Milli Sanayi Sergisi:

1. Sergi amblemi ve l no'lu gkiş, 2. Danışma bürosu ve otopark, 3. Maden pavyonu, 4. Enerji pavyonu,

5. PTT pavyonu, 6. Sinema ve televizyon, 7. Mensucat sanayii pavyonu, 8. Danışma bürosu, 9. Elektrik

makineleri pavyonu, 10. Sergi Sarayı, 11. Lokanta ve gazino, 12. Turizm pavyonları, 13. Madeni eşya sanayii

pavyonu, 14. izabe ve madeni kaba mamuller sanayii pavyonu, 15. Makine sanayii pavyonu, 16. Demiryolları

pavyonu! 17- Havayolları pavyonu, 18-19. Denizyolları, 20. Kara nakil vasıtası pavyonu, 21. Teleferik,

22-23. Taş, toprak, cam mamulleri sanayii pavyonu, 24. Selüloz, kâğıt ve matbaacılık sanayii pavyonu,

25. Kereste sanayii pavyonu, 26. Danışma bürosu, 27. 2 no'lu giriş, 28, Muhtelif sanayii pavyonu,

29. Yiyecek ve hatıra eşyası standları, 30-31. Otopark, 32. Lunapark, 33. Açıkhava Tiyatrosu