Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SANAT GALERİLERİ

Her dönemde kültürel hareketlerin merkezi olma özelliğini korumuş olan İstanbul'da, resim başta olmak üzere, sanat eserlerinin toplanması ve sergilenmesi fikri II. Mahmud döneminde (1808-1839) başlayan ve Abdülmecid döneminde (1839-186l) farklı boyutlar kazanan yenileşme harekeden çerçevesinde saraydan başlayarak gelişmiştir. Sanatçının eserlerini teşhir etme amacıyla açılan ilk kişisel sergi ise 20. yy'ın başında gerçekleşmiştir.

Sergileme konusundaki bu gecikmenin pek çok toplumsal nedeni olmasına rağmen, küçük çapta koleksiyon merakının çok daha önce, Osmanlı padişahları ile başladığı söylenebilir. II. Mehmed'in (Fatih) İslam sanatçılarının minyatürlerinden oluşan koleksiyonu buna örnek olarak gösterilebilir.

Koleksiyonerliğin saray dışına çıkması oldukça uzun bir zaman gerektirmiş, Türkiye'de devlet denetimindeki koleksiyonların halka açılması ise ancak Cumhuri-yet'ten sonra profesyonel bir boyut kazanmıştır.

İstanbul'daki saray çıkışlı sergi hareketlerinden ilki 28 Aralık 1845 tarihlidir. Hazi-ne-i Evrak'ta rastlanan bir belgeye göre Oreker adlı Avusturya uyruklu bir ressam

SANAT GALERİLERİ

436

437

SANAYİ

Sektörler	işyeri Sayısı Yüzde		Çalışan Sayısı Yüzde		Katma 1 Bin TL	^eğer Yüzde
Tarıma dayalı sanayi	99	15,2	4.166	22,8	16.070	52,7
Dokuma sanayii	170	48,4	6.533	40,7	4.107	45,6
Ağaç ürünleri sanayii	41	30,6	501	14,0	300	10,1
Kâğıt ve basım sanayii	25	61,0	936	69,6	831	82,0
Maden işleme sanayii	57	67,0	1.567	70,0	1.240	80,3
Taş ve toprağa dayalı sanayi	15	48,5	772	41,5	2.131	69,1
Kimya sanayii	30	39,5	399	27,0	1.105	54,6
Diğer sanayi dalları	7	14,6	75	5,5	514	15,3
Toplam	444	31,3	14.949	32,4	26.298	41,3
Kaynak: DiE, Sanayi istatistikleri, 1933.

Tablo I

İstanbul'da Teşvik-i Sanayi Kanunu'ndan Yararlanan Kuruluşların Türkiye İçindeki Konumları

Avusturya Sefareti aracılığı ile padişaha takdim edilmek üzere gönderdiği resimleri Çırağan Sarayı'nda sergilemiştir.

Bu ilk serginin ardından özellikle 1870'li yıllarda kısa aralıklarla pek çok sergi açılmış; dönemin gazetelerinde bunlarla ilgili haberlere yer verilmiş; sergiler, en azından haber olarak halka da ulaşmıştır.

19. yy'da askeri ve sivil okullarda sürdürülen resim eğitiminin dışa yansıyan göstergesi resim sergileri olmuştur. 14 Temmuz 1849 tarihli sergi, dönemin en önemli kültürel etkinliklerinden biridir. Harp Okulu'nun bir salonunda tertiplenen Harbiye ve Maçka Askeri idadisi Resim Sergisi çok sayıda asker ressamın çalışmalarını içermekteydi. 1845 tarihli ilk resim sergisinin saray çevresiyle sınırlı olduğu düşünülürse 1849 daki sergi İstanbul'daki ilk gerçek resim sergisi sayılabilir.

1871-1873 arasında ise Darülfünun(->) binasında Dariilmuallimat(->) ve inas (kız) rüştiyelerinden mezun olan öğrencilerin yazı, resim ve nakış-dikiş işlerinden meydana gelen toplu sergilerinden bahsedilebilir.

Bu eğitim kurumlarının yanısıra 1874'te "Akademie" adıyla kurulan özel bir resim akademisinden de bahsetmek mümkündür. Pek azı Türk, çoğu yabancı gençlerin devam ettiği bu atölye, ressam Guille-met tarafından Beyoğlu Hammalbaşı Sokağı no. 60'ta kurulmuştur. Bu özel resim akademisinin 1876 tarihli öğrenci sergisi dönemin La Turquie gazetesinde ayrıntılı olarak ele alınmıştır.

19. yy'm ikinci yarısından itibaren okulların açtığı sergiler ve bunların basın yoluyla gündeme getirilmesi sanat hayatına canlılık katmıştır. Bu türden faaliyetler içinde, uzun bir organizasyon sonucu 1873 ve 1875'te açılan iki önemli sergi artık bir sanat ortamının varlığına işaret etmektedir. Kolağası rütbesiyle Sultanahmet Sanat Okulu'nun resim öğretmeni olan Ahmed Ali Efendi'nin (Şeker Ahmed Paşa) büyük çabalar sarf ederek aynı okulun bir salonunda açtığı resim sergisi İstanbul'un sanat hayatı için önemli bir adımdır. Şubat 1873'te açılan sergide Ahmed Ali Efendi'nin öğrencilerinin yanısıra Saib Efendi, Mesud Bey, Ali Bey, Madam ve Mösyö Gu-

illemet gibi çok sayıda sanatçının eserleri bulunmaktaydı. Sadrazamın, Şehzade Yusuf İzzeddin Efendi'nin ve birçok yüksek rütbeli memurun sergiyi izlemek üzere gelmeleri büyük yankılar uyandırmıştı.

Bu serginin gördüğü ilginin ardından ikinci sergi için hazırlıklara başlanmıştır, l Temmuz 1875'te Darülfünun binasının bir salonunda Ahmed Ali Efendi'nin organizasyonu ile serginin açılışı yapılmıştır. Dönemin La Turquie gazetesi sergi ile ilgili ayrıntılı bilgiler içermektedir. Sergiye çok sayıda Batılı, Levanten ve azınlık sanatçıyla birlikte Ahmed Ali, Ahmed Bedri, Halil Paşa, Osman Hamdi Bey(->) ve Nuri Bey gibi sanatçılardan oluşan 30 kişilik bir kadro katılmıştır.

Şeker Ahmed Paşa'nın dikkat çeken bu önemli sergi girişimleri, sanat tartışmalarını gündeme getirmekle birlikte sanatçıları da bir araya toplamıştır. 1880'de kurulmuş olduğu tahmin edilen Elifba Kulübü de bu sanatçıların bir araya gelebileceği bir lokal ihtiyacı ile oluşmuş olmalıdır. Mavro-kordato isimli bir Rumun İstanbul'daki İngiliz kolonisinin yardımlarıyla oluşturduğu ve daha çok azınlık ve yabancıların devam ettiği bu kulüp, açtığı sergilerle de sanat hayatına büyük katkılarda bulunmuştur.

Kulübün tertiplediği ilk sergi Eylül 1880'de Tarabya Rum Kız Okulu'nda gerçekleşmiştir. Sergiye Osman Hamdi, Prenses Nazlı Hanım, suluboya ressamı A. Pre-ziosi(->) ve oğlu Farnetti, mimar Vallaury gibi dönemin tanınmış isimleri katılmıştır.

8 Nisan 1881 tarihli ikinci sergi, bir önceki sergiye göre daha merkezi bir yer olan Tepebaşı belediye binası içindeki köşkte düzenlenmiştir. Sergiye Osman Hamdi, Ahmed Ali, Süleyman Seyyid, Mah-mud ve çok sayıda gayrimüslim sanatçı katılmıştır.

1882 ve 1883'te İstanbul'da açılan birkaç önemli resim sergisi daha vardır. Car-mona'nın (Caruana) resim sergisi ile İtalyanların Beyoğlu'ndaki Büyük Lüksem-burg Oteli'nin karşısında açılan balmumu heykeller sergisi bunlar arasındadır. Abdü-laziz (1861-1876) ve II. Abdülhamid dönemlerinde (1876-1909) İstanbul'un tanınmış fotoğrafçıları olan Abdullah Birader-ler'in(->) fotoğrafhanesi ise Osman Ham-