Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

Hafız Sami Efendi

A. R. Sağman, Meşhur Hafız Sami Merhum, ist., 1947

SAMİ EFENDİ (Hafız)

(1874, Filibe [bugün Bulgaristan'da]- 26 Nisan 1943, istanbul) Hafız, gazelhan, ses sanatçısı.

1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda Filibe'nin Ruslarca işgali üzerine 4 yaşındayken ailesiyle birlikte İstanbul'a geldi. Sesinin güzelliği fark edilince 10 yaşındayken Sultan Selini Camii imamı Hasan Efendi'den Kuran hıfzına başlatıldı, 2 yıl içinde hafız oldu. Daha sonra çeşitli hocalardan kıraat öğrendi, medrese dersleri oku-yup 35 yaşında icazet aldı. Şeyh Edhem Efendi, Bolahenk Nuri Bey, Hacı Kirami Efendi, Bestenigâr Ziya Bey'den musiki meşk etti. 1893'ten 1906'ya kadar Halıcıoğ-lu Topçu Mektebi'nde, daha sonra da Galata Camii'nde imamlık etti. istanbul'un çeşitli camilerinde Kuran ve mevlit okudu. 1912'de geçirdiği bir sinir hastalığı sonucu camilerdeki görevini de, okumayı da bıraktı; bundan sonra çok seyrek olarak okudu. Yılmaz Öztuna'mn 1990'da Ali Rıza Av-ni Tınaz'dan edindiği bilgiye göre, Sami Efendi, Soyadı Kanunu'ndan sonra Üno-kur soyadını almıştır.

Sami Efendi doğaçlamaya dayanan dini ve dindışı musiki şekillerinde yakın dönemlerin en büyük üstatlarından biri kabul edilir. Başta Kuran, mevlit, gazel olmak üzere hemen bütün doğaçlama türlerinde ustaydı. Gazelde, Hafız Osman'la birlikte, bu türün iki büyük temsilcisinden biri sayılır. Okurken "güfte taksimatı"nın kurallarını başarıyla uygular, kelimelerin, hecelerin hakkını verir, gerekli vurgulan yer-

li yerine oturturdu. Tenor sesiyle tiz perdeleri çok etkileyici bir biçimde kullanırdı; başladığı makamın çeşidi özelliklerini iyice gösterdikten sonra makam değiştirir, miyanlarda yakın makamlara geçer, ancak ezgiyi perdeler üzerinde alışılandan daha uzun aralıklarla sürdürerek şaşırtıcı bir teknik ustalık gösterirdi. "Âşıkane" denilen bir üslupta, duyarak, içtenlikle okuması musikisinin en etkileyici yanıydı.

Sami Efendi yalnız musiki çevrelerinde değil, geniş halk kiüeleri katında da erişilmesi güç bir üne ulaşmıştı. Kuran, mevlit okuyacağı günlerde istanbul camilerinde izdiham olur, onu dinleyenler kendilerinden geçerlerdi. Özellikle 1900-1910 arasında okuduğu mevlitler eski istanbulluların anılarında silinmez izler bırakmıştı. Sami Efendi bu ünü dolayısıyla plak şirketlerinin peşini bırakmadığı bir sanatçıydı. Zonophone, Odeon, Ottoman, His Master's Voice, Orfeon, Gramophone Re-cord şirketlerine pek çok plak doldurdu. "Ey kamer-i tal'at! Sarayı asuman durdukça dur", "Nedir ey mest-i nâzım?", "Ne sâ-kî şad eder gönlüm", "Her dilber için...", "Aşk ehline âlemde..." güfteli, sırasıyla muhayyer, hicaz, uşşak, acemaşiran, segah gazelleri plaklara okuduğu eşsiz doğaçlamalardan birkaçıdır. Bunlardan muhayyer gazel notaya da alınmıştır. Sami Efendi koleksiyoncuların arşivlerindeki taş plakla-rıyla eski İstanbul'un sihrini bugün de dillendirmeye çalışıp durmaktadır.

Bibi. Ergun, Antoloji, II; A. R. Sağman, Meşhur Hafız Sami Merhum, ist., 1947; M. Cemil, Tan-burîCemil'in Hayatı, Ankara, 1947; H. Yenigün, "Hafız Sami", Musiki ve Nota, S. 31 (Mayıs 1972); Öztuna, BTMA, II.

FiKRET BERTUĞ