Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SAMPSON KSENONU

Ayasofya'nın(-t) karşısında, Aya İrini Kili-sesi'nin(-») hemen kuzeyinde olduğu tahmin edilen ünlü Bizans misafirhanesi ve hastanesi.

Bizans'ta hem hastane hem de konaklama yeri olarak işlev gören ksenonlar içinde Sampson Ksenonu özel bir öneme sahiptir. (Burası bazı kaynaklarda yalnızca konaklama yerleri için kullanılan "kseno-dohion" sözcüğü ile tanımlanır.) Ksenonun kurucusu Sampson ile ilgili çeşitli rivayetler vardır. 6. yy yazarı Prokopios'un(->) aktardığına göre, Sampson 6. yy'dan önce yaşamış bir hayırsever halk hekimi olup evini ağır hastalara ve yabancılara tahsis etmişti. Sampson amansız bir hastalıktan mustarip olan I. İustinianos'u tedavi ettikten sonra, imparator burayı yeniden ve daha geniş olarak inşa ettirdi ve Sampson'un adını verdi. Yine aynı yazar, hastanenin, 532'de, Nika Ayaklanması(->) sırasında Konstantinopolis'in diğer yapıları gibi tümüyle yıkıldığını, fakat İustinianos'un cömert bir bağışıyla yeniden onarıldığını kaydeder.

Dinsel kaynaklara göre Sampson, I. Constantinus(->) soyundan gelmekteydi ve 536-552 arasında Patrik Menas'ın koruyuculuğu altında Ayasofya'da rahip olarak çalışmıştı. İmparatorun hastalığını sağalt-masıyla ilgili rivayet ise aynen tekrarlanmıştır. 11. yy'da, Ayios Simeon Metafrastes, bu iki efsaneyi birleştirmiş ve Sampson'un Menas'la birlikte çalışmış hayırsever bir hekim olup İustinianos'un genital ve ürinef rahatsızlıklarını tedavi ettiği için adına bir hastane yaptırıldığım söylemiştir. Bu öykü, 14. yy yazarı Pseudo-Kodinos(->) tarafından da tekrarlanmıştır.

Bu öyküler arasında en inandırıcısı Pro-kopios'unkidir. Patrik Menas ise, Sampson Ksenonu'nun 536'da yöneticisidir. Yazmalarda 537'de yönetici olarak Eugeni-os adlı biri zikredilir. Sampson Ksenonu 563'te, Aya İrini'nin narteksi ile birlikte yeniden yanmış ve tekrar inşa edilmişti. Ayasofya'ya ait bir belgeye göre hastane 9. yy'da varlığını korumaktaydı. VII. Konstan-

tinos(-0 döneminde (913-959) bu kuruluşun yöneticisinin paskalyadan önceki pazarları yapılan ayinlerde önemli bir mevki işgal ettiği görülür. 1200'de Konstantino-polis'i ziyaret eden Rus seyyah Novgorod-lu Anton, Sampson'un asası ve pelerininin hastanede saklandığım söyler. 1204'te Konstantinopolis Latinler tarafından işgal edildiğinde, Sampson Ksenonu Tapınak şövalyelerinin (St. Jean şövalyeleri) eline geçmişti. 13. yy'da hastanenin ve kurucusunun ünü öylesine büyüktü ki, şair Manu-el Files, VIII. Mihael'in(-»)(hd 1261-1282) yoksullara ve hastalara karşı cömert bağışlarda bulunarak ikinci bir Sampson olmasını dileyen bir şiir ithaf etmişti.

19. yy seyyahı A. G. Paspatis(-») Sampson Ksenonu'nun VIII. Mihael zamanında, Büyük Saray surlarının tahkim edilmesi sırasında, diğer yapılarla birlikte yıkılmış olduğunu, P. R. Janin(->) ise bugünkü So-ğukçeşme Sokağı'nın altında kaldığını sandığı Sampson Ksenonu'nun 15. yy'ın başına kadar varlığım koruduğunu iddia eder. Burası 1584 tarihli Hünemame'de odun deposu olarak gösterilmekte, Evliya Çelebi de bu civarda "Matbah-ı Âmire'nin" odun deposunun olduğunu söylemektedir. Modern araştırmacı Mordtmann, Ayasof-ya'nın narteksinin uzantısı içinde ve saray surlarına bitişik, basit ve uzun yapının Sampson Ksenonu'na ait olduğu söylerken, burayı 1925'te gören E. Mambo-ury(->), "misafirhanenin kalıntıları büyük bir salon olup, burada sağlam ve parlatılmamış sütunlar ve üzerlerindeki kubbeler güzel bir tuğla işçiliğim göstermektedir" demektedir. Yakınlardaki bir sarnıç kalıntısının da ksenona ait olduğu tahmin edilmektedir.

6. yy'a ait Ayios Artemios 'un Yaşamöy-küsü adlı kaynakta, gayet iyi organize edilmiş olan hastanenin göz kliniğinde yapılan bir ameliyattan söz edilirken, Herakle-ios(->) döneminde (610-641) yaşamış Ste-

Maya Sanat Galerisi'nden bir görünüm.

Nazım Timuroğlu

fanos adlı bir kilise mensubunun burada ameliyat olduğunu anlatan yazmalar vardır. Ayrıca 8. ve 9. yy'lara ait üç adet hastane mührü, buranın önemine ait diğer kanıtlardır.

Bibi. D. J. Constantelos, Byzantine Philanth-ropy and Social Welfare, New Brunswick-New Jersey, 1968, s. 190-195; Janin, Eglises et mo-nasteres, 570; H. Tezcan, Topkapı Sarayı ve Çevresinin Bizans Devri Arkeolojisi, İst., 1989, s. 145-147; Prokopios, De aedificiis, Leipzig, 1963, s. 183; Mordtmann, Esquisse, 66; E. Maınboury, Guide Touristique, İst., 1925, s. 491.

AYŞE HÜR