Hldlniava V l h o n I n, I,1 V a hjhvi 3a I o I l n V 31 V h fi 11 fi

SEÇİMLER "t

Siyasal iktidar organlarında yer alacak kişilerin, soyluluk veya atamayla değil oyla belirlenmesi anlamında siyasal seçim İstanbul'da ilk kez II. Abdülhamid döneminde I. Meşrutiyetle (1876) birlikte gündeme geldi. Meclis-i Mebusan ve Meclis-i Ayan' dan oluşan Meclis-i Umumi meşrutiyet düzeninin yasama organını oluşturuyordu. Meclis-i Mebusan üyelerini saptamak amacıyla çıkarılan 24 Ekim 1976 günlü bir yönetmelik (talimat-ı muvakkate) Türkiye'de seçimlerle ilgili ilk resmi belge oldu. Mevzuata göre mebuslar vilayet, liva ve kazaların idare meclisi azaları tarafından seçilecekti. Halk tarafından seçilen yerel yönetim üyeleri ikinci seçmen (müntehib-i sanı) işlevini üstlenecek, böylece onların seçtikleri mebuslar halkın temsilcileri sayılacaklardı. İki dereceli seçim sistemi Türkiye'de 1946'ya kadar uygulandı.

İlk toplantı devresi için geçerli olan yönetmelik mebus sayısının en az 130 olmasını öngörmüştü. Bunların 80'i Müslüman, 50'si gayrimüslimdi. Liva ve kuzulardan gelen adaylar vilayet düzeyinde ikinci bir elemeye tabi tutuluyordu. Vali başkanlığında bir komisyon adaylar arasından seçim yaparak her vilayetten çıkarılacak mebus sayısı kadar aday adını İstanbul'a bildiriyordu.

Bu arada Müslüman ve diğer dinlere mensup mebus adayları arasında belirli oranlarda dengeler gözetiliyordu. Bu nedenle vilayet komisyonlarında il yöneticilerinin yanısıra din adamları da yer alıyordu.

İstanbul ve çevresi için çıkarılan bir beyannameye göre, Osmanlı payitahtı için 5'i Müslüman, 5'i gayrimüslim toplam 10 mebus seçilecekti. İstanbul ve çevresi için oy verme süresi 5 gündü. Seçimlerde sandık başına gelmeyenler yazılı olarak da oy kullanabileceklerdi.

Osmanlı topraklan seçimler için sancak esasına göre 29 bölgeye ayrıldı. Seçimler bölgelerde değişik tarihlerde yapıldı. Mebuslar seçildikçe peyderpey İstanbul'a geldiler. Yol masraflarının yanısıra İstanbul'a varışlarında kendilerine 3-000 kuruş ödemede bulunuluyordu. Mebuslara 3.000 kuruş aylık bağlanmıştı.

I. Meşrutiyet Meclis-i Mebusan'ında İstanbul şu mebuslarla temsil ediliyordu: Ahmed Vefîk Paşa, Ahmed Hilmi Efendi, Hasan Fehmi Efendi, Hacı Ahmed Efendi, Astarcılar Kâhyası Hacı Ahmed Efendi, Sebuh

1908 seçimlerinde Taksim'deki Ayia Trias Kilisesi'nin bahçesindeki seçim sandığı ve sandık kurulu. Gökhan Akçura arşivi

leri tebliğ edildi. Mebuslar kararın Kanun-ı Esasi'ye aykırı olduğunu söyleyerek İstanbul'da kalmaya direttilerse de 40 saat içinde vapurlara bindirilerek kendi arzuları hilafına payitahttan uzaklaştırıldılar.

Osmanlı Devleti 30 yılı aşkın Kanun-ı Esasi'siz yönetildi. Yazına bu dönem "istibdat" dönemi diye geçti. Jön Türk muhalefeti ve İttihad ve Terakki, anayasal düzenin savunusunu bu dönemde üstlendi.

İttihad ve Terakki Cemiyeti'nin muhalefeti ve Makedonya'da başkaldırının büyümesi üzerine II. Abdülhamid askıya aldığı anayasayı 30 yıl sonra tekrar yürürlüğe soktu. Böylece 23 Temmuz (eski tarihle 10 Temmuz) 1908'de II. Meşrutiyet başlıyordu. Meclis-i Mebusan'a gidecek mebusların seçimi I. Meşrutiyet döneminde hazırlanan, ancak yürürlüğe sokulama-yan İntihab-ı Mebusan Kanunu'na göre yapılacaktı.

Kanun-ı Esasi, gazetelerde 25 Temmuz günü yer aldı. Bu yasaya göre mebuslar 4 yıl için seçilecekti. Meclis-i Mebusan yıllık toplantılarına kasım başında başlayacak, mart başında tatile girecekti.

Seçim mevzuatına göre 50.000 erkek

Maksudyan Efendi, Hüdaverdizade Ohan-nes Efendi, Nikolaki Suludi Efendi, Vesila-ki Seragiyoti Bey, Sarraf Avram Aciman Efendi, Yusuf Paşa, Sadık Paşa, Asım Molla Bey, Agop Kazazyan Efendi, Şişmanoğ-lu Yuvan Efendi, Sakazade Aliksan Efendi, Kemal Efendi.

Meclis-i Mebusan 19 Mart 1877'de Dolmabahçe Sarayı'nın orta kısmını oluşturan merasim salonunda II. Abdülhamid'in bir nutkuyla açıldı. Ahmed Vefik Paşa meclis başkanlığına getirildi. Ayasofya yakınındaki Darülfünun binası(->) Meclis-i Mebu-san'a tahsis edildi. İlk Osmanlı meclisi 115 mebusla 'toplandı. Bunların 69'u Müslüman, 46'sı gayrimüslimdi.

Meclis-i Mebusan üç aylık ilk olağanüstü toplantı dönemini on gün uzatarak 28 Haziran 1877'de dağıldı.

I. Meşrutiyet döneminde siyasal partiler henüz oluşmamıştı. Görüş ayrılıkları zaman zaman görülmüşse de bu tür gelişmeler gerçek anlamda muhalefet olarak yorumlanamazdı. Nitekim, Hasan Fehmi Paşa, mecliste "muvafık ve muhalif olanların ayrılması lazım geldiğf'ni söylediğinde mebusların büyük çoğunluğu "Estağfurullah, hepimiz şevketlu padişahımızın ve hükümetimizin taraftarıyız" diye ayaklandılar.

1908

seçimlerinde

Mekteb-i

Sultani

(Galatasaray

Lisesi) önünde

toplanan halk.

Resimli Kitap, S. 4

(Aralık 1908)

13 Aralık 1877'de toplanan ikinci meclisin ömrü kısa oldu. Savaş, meclis gündemindeki ilk maddeydi. Savaşla ilgili eleştiriler, hükümete güvensizliğe dönüştü. II. Abdülhamid giderek meclis çalışmalarından kuşkulanmaya başladı. İstanbul mebuslarından Astarcılar Kethüdası Ahmed Efendi'nin "harp felaketinden hükümet kadar padişahın da mesul olduğu"nu ima eden sözleri bardağı taşıran son damla oldu. II. Abdülhamid, Kanun-ı Esasi'nin kendisine verdiği yetkiyi kullanarak meclisi önce tatil, sonra da tehir etti (13 Mart 1878). Fesih fermanı ertesi, meclise İstanbul dışından katılan bazı mebuslara Zaptiye Nezareti'nce memleketlerine dönme-