Hukukun temel kavramlari

 
 
 

---

172 
 
 
 
 
 
 
 
 
          Anahtar Kavramlar 
  Dava çeşitleri 
  Eda davası, alacak davası, inşaî dava, ceza davası 
  Hukuka uygunluk nedenleri 
  Meşru müdafaa 
  Zorda kalma 
  Üstün nitelikte özel yarar 
  Kamu gücünün kullanılması 
 
İnşaî hak: Yenilik doğuran hak, bir hukuksal durumun ortadan kaldırılması, değiştirilmesi veya 
yeni bir hukuksal durumun yaratılması için kişinin kullandığı hak. 
Iztırar: Zarar verme, zarara sokma. 
Iztırâr: Zorunluluk, çaresizlik. 
İhkak-ı hak: Kendiliğinden hak alma. Bu tür bir davranış hukukumuzda yasaklanmıştır. 
 
 

---

173 
 
Giriş 
Talep,  kişinin  hakkını  elde  etmek  veya  hakkına  saygı  gösterilmesin  sağlamak  için 
borçluya ya da hakka saldırıda bulunana karşı kullandığı bir yetkidir. Kişilere, hakkını doğrudan 
doğruya koruyabilmesi amacıyla tanınmış bir hukuksal olanak olan talep kavramı, Türk Medeni 
Kanunu tarafından tanımlanmamıştır. Talepler ve talep yetkileri hem mutlak haklardan hem de 
nispi  haklardan  doğar.  Mutlak  haklarda  hak  sahibi,  bir  talepte  bulunma  hakkına  ancak  söz 
konusu hakkı bir saldırıya uğradığında sahip olur. Çünkü bunlar, ihlal edilmedikleri sürece talep 
hakkını doğurmaz. Buna karşılık nispi haklarda ise baştan itibaren talep yetkisi söz konusudur. 
Bunun  nedeni,  nispi  hakkın  esasını,  alacaklının  borçludan  edimini  talep  yetkisi  oluşturur. 
Ancak alacağın muaccel (ifası istenebilir) durumda olması gerekir. Alacak hakkı müeccel (ifası 
istenebilir  değilse)  ise,  talep  hakkı  doğmaz.  Örneğin  alım-satım  sözleşmesinde  sözleşmenin 
tarafları tersini kararlaştırmamışlarsa, sözleşmenin yapılmasıyla birlikte hem satıcının hem de 
alıcının alacak ve borçları muaccel olur ve dolayısıyla talep hakları doğar.  
Yenilik  doğuran  haklardaysa  talep  hakkı  doğmaz.  Çünkü  bu  haklar,  usulüne  uygun 
kullanıldığında kendiliğinden istenilen sonuç ortaya çıkar. Karşı tarafın bir irade açıklamasına 
ihtiyaç  yoktur.  Ancak  yenilik  doğuran  hakkın  kullanılması  bir  alacak  hakkının  doğmasına 
yönelikse artık kazanılan bu hak için talep yetkisi kullanılabilir. 
Talep hakkını kullanmak kişinin isteğine bağlıdır. Bir başka ifadeyle bu hakkı isterse 
kullanır, istemiyorsa kullanmaz. Yani kullanma zorunluğu yoktur. Kullanmak istediği takdirde 
ifaya  yönelik isteğini/iradesini herhangi  bir biçimde  (ihtarname, ihbarname, sözle, telefonla, 
mail  yoluyla)  karşı  tarafa  ulaştırması  gerekir.  Karşı  taraf,  borcunu  isteğiyle  yerine  getirirse, 
alacaklı alacağını elde etmiş olur. Borçlu da borcundan kurtulur. Buna karşılık, borçlu borcunu 
yerine getirmediği takdirde, örneğin ödemek durumunda olmadığı parayı ödemezse, malı teslim 
etmezse, kiraladığı evden çıkmazsa, hak sahibinin devletin yetkili organlarından yararlanması 
gerekir.  Hak  sahibinin,  hukuk  düzeninin  öngördüğü  istisnalar  (TBK,  m.  64;  TMK,  m.  981) 
dışında,  hakkını  kendi  kendine  alması  hukuka  aykırıdır.  Hakkını  kendi  almaya  kalktığında 
hukuksal ve cezai sorumluluklar ortaya çıkabilir (Kalabalık 2018: 252-254).