Hukukun temel kavramlari

9.1.2.3.2. Yargısal Denetim 
Yargısal denetim,  idarenin  işlem  ve eylemlerinin  yargı  organlarınca denetlenmesidir. 
Anayasaya göre, idarenin tüm işlem ve eylemleri yargı denetimine tabidir. Ancak yürürlükteki 
mevzuata göre aşağıdaki işlemlere karşı dava açılamaz: 
1) Olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin 
şekil  ve  esas  bakımından  anayasaya  aykırılığı  iddiasıyla,  Anayasa  Mahkemesinde  dava 
açılamaz (Anayasa, m. 148). 
2)  Yüksek  Askerî  Şûranın  terfi  işlemleri  ile  kadrosuzluk  nedeniyle  emekliye  ayırma 
işlemlerine karşı yargı yolu kapalıdır (Anayasa, m. 125). 
3)Hâkimler ve Savcılar Kurulunun meslekten çıkarma cezasına ilişkin olanlar dışındaki 
kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır (Hâkimler ve Savcılar Kurulu Kanunu, m. 33/5). 
Vergiye  ilişkin  işlemler  de  yargı  denetimine  tabidir.  Bu  tür  işlemlere  karşı  vergi 
mahkemelerinde ve Danıştay’da dava açılır.  
İdari  işlemlere  karşı  iki  tür  dava  açılır.  Bunlardan  biri  iptal  davasıdır.  İptal  davaları 
idarenin  işlemleri  dolayısıyla  menfaatleri  ihlal  edilenler  tarafından  açılır.  Bu  davada  idari 
işlemin yetki, biçim, neden, konu ve amaç unsurlarının en az birisi bakımından hukuka aykırı 
olduğu iddia edilir. İptal davaları, kamu düzeniyle ilişkili olduğundan yargıç, idari işlemdeki 
hukuka ayrılığı resen araştırarak tespit eder. İptal edilen işlem düzenleyici nitelikteyse bundan 
sadece dava  açan değil  menfaatleri ihlal edilen herkes  yararlanır (Kalabalık 2011:  630 vd.). 
Örneğin Öğrenci Disiplin Yönetmeliğinin bir maddesinin iptal edilmesi halinde, iptal edilen 
yönetmelik tüm öğrenciler için geçerli bir biçimde iptal edilmiş olur. İptal davasıyla hukuka 
aykırı  işlemin  iptali  ve  böylece  eski  halin  iadesi  istenir.  Örneğin  bir  disiplin  suçu  işlediği 
iddiasıyla  öğrencilikle  ilişiği  kesilen  öğrenci,  söz  konusu  işlemin  hukuka  uygun  olmadığını 
düşünüyorsa idari yargıda dava açar. İdari yargı organı idarenin yaptığı işlemi hukuka aykırı 
bularak iptal ederse, dava açan öğrenci yeniden öğrenciliğe döner.  
Bir idari bir işlem veya eylem sonucunda parayla ölçülebilir bir zarar ortaya çıkmışsa 
idareye karşı tam yargı davası açılabilir. Diğer bir anlatımla tam yargı davaları, idarenin bir 
işlemi veya eylemi nedeniyle zarar görmüş olan kişiler tarafından açılan tazminat davalarıdır. 

---

214 
 
Tam yargı davalarının tazminat, geri alma, idari sözleşmelerden doğan davalar ve vergi davaları 
olmak  üzere  dört  türü  bulunmaktadır.  Tam  yargı  davasının  sonucunda,  ilgili  mahkeme, 
davacının  haklı  olduğuna  karar  verirse,  davacının  talepleriyle  bağlı  kalarak  haksızlığın 
giderilmesini hüküm altına alır. Haksızlık, genellikle bir miktar para ödenmesine karar verilerek 
giderilir (Kalabalık 2011: s. 634 vd.). Bu dava, bir çeşit tazminat davasıdır. Yani maddi ve/veya 
manevi bir zarar varsa bu dava açılabilir. Yukarıda da yer verildiği gibi, tam yargı davası, idari 
işlemlere karşı açılabileceği gibi idari eylemlere karşı da açılabilir. Örneğin bir memur hukuka 
aykırı bir biçimde memuriyetten  çıkarılmış, bunun sonucunda da maddi  ve/veya manevi  bir 
zarar  görmüşse  idareye  karşı  bu  zararların  giderilmesi  için  tam  yargı  davası  açabilir.  İdari 
işlemlerden doğan tam yargı davaları, iptal davasıyla birlikte açılabileceği gibi ayrı da açılabilir. 
Tam yargı davası ayrıca idari eylemlere karşı da açılabilir. İdarenin bir eyleminden zarar 
gören  kişi,  bu  zararının  tazmini  için  önce  idareye  başvurmak  koşuluyla  tam  yargı  davası 
açabilir. Diğer bir anlatımla idari eylemlerden doğan tam yargı davasının açılabilmesi için önce 
idareye  başvurulması,  bu  başvuru  üzerine  uğranılan  zararın  giderilmemesi  durumunda  tam 
yargı davası açılabilir.