İbn cübeyr 7 Bibliyografya : 9

İBN EBÛ MERYEM ⁴⁰⁸

İBN EBÛ MERYEM, NASR B. ALİ

Ebû Abdiliâh Fahrüddîn Nasr b. Alî b. Muhammed eş-Şîrâzî el-Fesevî (ö. 565/1170'ten sonra) Nahiv ve kıraat âlîmi.

Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Sadrülislâm lakabıyla da anılmıştır. Diğer kaynakların aksine İnbâhü'r-ruvötta (III, 344) İbn Meryem, Bugyefü'i-vutâf'ta (II, 314) Ebû Meryem olarak zikredilmesi is­tinsah veya baskı hatasından kaynaklan­mış olmalıdır.

İbn Ebû Meryem'in hocaları arasında kaynaklarda sadece Tâcülkurrâ el-Kirmâ-nfnin adı zikredilmiş ve bu zattan kıraat tahsil ettiği belirtilmiştir. Yine kaynaklar-

da sadece Mükrem (Mükerrem) b. Alâ b. Nasr'ın ondan kıraat rivayet ettiği bildi-rilirse de el-Mûdah adlı eserinin incelen­mesinden Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Ebû Ali. Ebü'l-Hasan Ali b. Hibetullah b. Muhammed, Ebü'l-AIâ Hamza b. Mu­hammed b. Abdülazîz b. Muhammed gibi kişilerin de ona talebe olduğu anlaşılmak­tadır.⁴⁰⁹

Şîraz hatibi olarak tanınan İbn Ebû Mer­yem için İbnü'l-Kıftî. "Her cuma hutbe okur ve hiçbir hutbeyi tekrarlamazdı" di­yerek onun hitabetteki başarısına ve ge­niş kültürüne işaret etmiş, nahiv ilminde eşi bulunmadığını kaydetmiştir. Yâküt da İbn Ebû Meryem'i Şîraz'ın hatibi, âli­mi ve edibi diye tanıtmış, şerl meselele­rin ve edebî müşkillerin hallinde başvu­rulan merci olduğunu söylemiştir. İbnü'l-Cezerî ise el-Mûdah adlı eserini incele­diğini, bu eserin kıraat alanında onun li­yakatini gösterdiğini belirtmiştir.

İbn Ebû Meryem'in vefat tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Yâküt 56S (1170) yılından sonra öldüğünü söylemiş, 587 (1191) yılında hayatta olduğu, hatta 600'-den (1204) sonra vefat ettiği de ileri sü­rülmüştür.⁴¹⁰

Eserleri. İbn Ebû Meryem'in günümü­ze ulaştığı bilinen eseri el-Mûdah fîvü-cûhi'l-kırâ'ât ve Hielihâ adını taşımak­tadır. el-Mûdah ü'1-kırâ'âti'ş-şemân adıyla da bilinen eserde kırâat-i seb'aya ilâve olarak Ya'kûb el-Hadramî'nin kıraa­tine de yer verilmiştir. Eser Ömer Hamdan el-Kübeysî'nin tahkikiyle üç cilt halinde neşredilmiştir (Cidde 1414/1993). Müelli­fin kaynaklarda adı geçen diğer eserleri de şunlardır :el-Keşf ve'1-beyânfî tetsî-ri'1-Kurân ⁴¹¹ el-İfşâh üşerhi'I-îzâh ⁴¹² el-Müntekö fî cile-li'1-kırâ'ât ⁴¹³ 'Uyûnü't-taşrîf.

Bibliyografya :

İbn Ebû Meryem. el-Mûdah fî uücühi't-kırâ-'âtue'ilelihâinşr. Ömer Hamdan el-Kübeysî). Cidde 1414/1993, neşredenin girişi, I, 33-88; Yâkût, Mu'cemü't-üdebâ', XIX, 224-225; İbnü'l-Kıftî. Inbâhü'r-ruuât, III, 344-345; İbnüVCezerî. Gâyetü'n-nihâye, II, 377; Cüneyd-i Şîrâzî, Şed-dü't-izâr(nşı Muhammed-i Kazvînî- Abbas İkbâl Aştiyânî), Tahran 1328 hş., s. 406-407; Süyûtî. Buğyetü'l-üü'ât, II, 314; Dâvûdî, Tabakâtü'l-müfessirin, II, 344-345; Kesfü'z-zunûn, 1, 212, 437; II, 1904-1905;ttediyye£ü7-tân7frUI,491; Brockelmann. CAL Suppt., I, 724; Kehhâle, Mu'-cemü't-ma'ellirın. XIII, 90; Kays Âl-i Kays, el-H-niyyûn, 1/2, s. 363-364.

İBN EBÛ MÜLEYKE

Ebû Bekr Abdullah b. Ubeydillâh b. Ebî Müleyke Züheyr et-Teymî el-Mekkî (ö. 117/735) Muhaddis, tabiî.

Hz. Ali'nin hilâfeti döneminde veya da­ha önce Mekke'de doğdu.⁴¹⁴ Ebû Muhammed künyesiyle de anılır. Sa-hâbî olan dedesi Ebû Müleyke Züheyr b. Abdullah b. Cüd'ân'a nisbetle İbn Ebû Müleyke diye şöhret bulmuştur. Dedesi­nin babası Abdullah. Hz. Ebû Bekir'in ba­basının amcazadesi olup Câhiliye devrin­de mazlumları koruyan, zenginliği ve cö-mertliğiyle tanınan bir Kureyşli İdi.⁴¹⁵ İbn Ebû Müleyke kendi ifadesi­ne göre otuz, İbn Hibbân'a göre ise sek­sen ⁴¹⁶ sahâbî ile görüştü ve onlardan çok sayıda hadis rivayet etti. Hz. Âİşe, Ümmü Seleme, Esma bint Ebû Be­kir, Abâdile. Abdullah b. Ca'fer b. Ebû Tâlib, Misver b. Mahreme onun hadis riva­yet ettiği sahâbîlerden bazılarıdır. İbn Ebû Hatim, onun Hz. Ömer ile Hz. Osman'dan rivayet ettiği hadislerin mürsel olduğunu kaydetmektedir.⁴¹⁷ Ken­disinden hadis rivayet edenler arasında oğlu Yahya, kız kardeşinin oğlu Abdurrah-man b. Ebû Bekir, Amr b. Dînâr. Atâ b. Ebû Rebâh, Humeyd et-Tavîl, Eyyûb es-Sahtiyânî, Hammâd b. Seleme. İbn Cü-reye ve Leys b. Sa'd zikredilebilir. Sika bir muhaddis olarak nitelendirilen İbn Ebû Müleyke'nin rivayet ettiği hadisler Kü-tüb-i Sitte'Ğe ve diğer hadis kitaplarında yer almaktadır.

Hadis, fıkıh ve kıraat ilimlerindeki şöh­reti yanında dirayetli bir idareci ve güçlü bir hatip olarak da bilinen İbn Ebû Müley­ke, Abdullah b. Zübeyr'in hilâfeti döne­minde Harem-i şerifte müezzinlik ve imamlık, Tâif ve Mekke'de kadılık yap­mış, Mekke'de vefat etmiştir.

Bibliyografya :

İbn Sa'd, et-Tabakât, V, 472-473; Buhârî. et-Târihu 'l-kebîr, V, 137; VekT. Ahbârü 'l-kudât, I, 261-262; Dûlâbî, el-Künâ ue'l-esmâ', Beyrut 1403/1983, II, 98; İbn Ebû Hatim, el-Cerh oe't-ta'dîl.V, 99-100;a.mlf.. el-MerâsîLBeyrut 1403/ 1983, s. 99; İbn Hibbân, Meşâhır, s. 82-83; İbn Mencûye. Ricâtû. Şahitti Mûsüm, 1, 375-376; Hatîb el-Bağdâdî, es-Sabık ue'l-tâhik (nşr Mu­hammed b- Matarez-Zehrânî), Rİyad 1402/1982, s. 281; Mizzî, Tehzîbü'l-Kenıât,XV, 256-259;Ze­hebî, A'lârnü'n-nûbelâ3, V, 88-90; İbnü'l-Ceze-rî. ûâyetü'n-nihâye, I, 430; İbn Hacer, Tehzi-bü't-Tehzîb, V, 306-307; a.mlf.. ei-lşâbe (Bicâ-vî), II, 575; Mustafa Fayda, "Abdullah b. Cüd-'ân", D/A, I, 93-94.

İBN EBÛ MÜSLİM ⁴¹⁸

İBN EBÛ ÖMER

Ebû Abdillâh Muhammed b. Yahya b. Ebî Ömer el-Adenî ed-Derâverdî (ö. 243/858) Hadis hafızı.

Aslen Yemenli olup dedesine nisbetie İbn Ebû Ömer diye tanınmıştır. Ebû Ömer künyesinin babasına ait olduğu da söylen­mektedir. Başta babası olmak üzere Süf-yân b. Uyeyne, Abdülazîz b. Muhammed ed-Derâverdî. Abdürrezzâk es-San'ânî, Fudayl b. İyâz, VekT b. Cerrah, Yezîd b. Hâ-rûn gibi hocalardan hadis dinlemiştir. Müslim. Tirmizî, İbn Mâce. Baki1 b. Mah-led, Ebû Hatim er-Râzî. Ebû Zür'a er-Râ-zî, Ebû Zür'a ed-Dımaşki ve oğlu Abdul­lah ondan hadis öğrenen pek çok kimse arasında yer alır.

Bir müddet Aden'de kadılık yapan İbn Ebû Ömer daha sonra Mekke'ye yerleşmiş ve Harem-i şerif şeyhliğine getirilmiştir. Ahmed b. Hanbel onu Mekke'de hadisi yazılabilecek Önemli bir âlim diye nitelen­dirirken Ebû Hatim, dindar kişiliğine rağ­men hocası Süfyân b. Uyeyne'ye isnat ederek uydurma bir hadis nakledecek ka­dar dalgın biri olarak değerlendirmiş, ar­dından da sadûk bir râvi olduğunu kay­detmiştir.⁴¹⁹ Müslim gibi bazı münekkitler ise onu ha­disi delil olabilecek, doğru sözlü bir râvi diye nitelemiş. Yahya b. Maîn de sika değerlendirmesinde bulunmuştur.⁴²⁰ Bir asra yakın yaşadığı ve birçok defa haccettiği söylenen İbn Ebû Ömer 19 Zilhicce 243'te (8 Nisan 858) Mekke'de vefat etmiştir.

Rivayetleri Müslim ve Tirmizî'nin el-Câ-mi'u 'ş-şahîh'er ile Nesâî ve İbn Mâce'-nin es-Sünen'lerinde yer alan İbn Ebû Ömer'in Kitâbü'1-îmân adlı eseri ⁴²¹ Hamed b. Hamdî el-Câbirî el-Harbî'nin tahkikiyle ve el-îmân adıylayayımlanmıştır (Kuveyt 1407/1986). Kaynak­larda, talebelerinden Ebû Muhammed İs-hak b. Ahmed el-Huzâî tarafından riva­yet edilen el-Müsned adlı bir eserinden söz edilmekteyse de bu eserin günümü­ze ulaştığına dair bilgi bulunmamaktadır. el-Müsned, Ahmed b. Ebû Bekir el-Bûsî-rî'nin zamanımıza intikal etmeyen ve İt-hâfü'l-hıyeie adıyla da anılan Etrafü'l-mesânîdi'I-'aşere'smin ihtiva ettiği on müsnedden biridir.

Bibliyografya:

Yahya b. Maîn, et-Târih, II, 542; Buhârî. et-Tâ-rîhu't-kebir, I, 265;a.mlf., et-Târthu'ş-şağlr, II, 379; İbn Ebû Hatim. el-Cerh ue't-ta'dîl, VIII, 124-125; İbn Hibbân, eş-Şikat, IX, 98; İbn Men­cûye. Ricâlü Şahîhİ Müslim, II, 217; Sem'ânî, et-Ensâb, Vlli, 408-409; İbnü'1-Esîr, el-Lübâb, II, 328; Mizzî, Tehztbü't-Kemâi, XXVI, 639-642; Zehebî. A'lâmü'n-nübelâ1, XII, 96-98; a.mlf., Târihti '{-islâm: sene 241-250. s. 482-483; a.mlf., Tezkiretü'l-huffâz, II, 501; Fâsî, el-'lkdü'ş-şe-mtn, II, 387-388; İbn Hacer. Tehzîbü't-Tehzîb, IX, 518-520;Keşfüf2-2U/ıûn, II, 1678; Kettânî, er-Risâletü't-mustetrafe (Özbek), s. 43, 96; Ziriklî, eM'/âm,VIII, 3; Kehhâle, Mu 'cemü '/-mü'e/ft/ın, XII, 107; Sezgin, GAS, I, 110-111.